4 .7 . AVTOTEXNIK E K S P E R T IZ A T O ‘G ‘R IS ID A
T U S H U N C H A
Y o ‘l-tra n sp o rt h o d isalarin i av to m o b il tran sp o rt! m u ta -
xassislari tom o n id an ilm iy-texnik tekshirish avtotexnik eksper-
tiz a deb atalad i. A v to m o b iln ing m axsus qoid alarig a x ilo f
harakati natijasida yo‘lovchilarni jarohatlashi, boshqa trans-
portni
urib ketishi, avtom obilning to'siqlarga duch kelishi va
boshqalar
yo ‘l-transport hodisalari deyiladi.
E k sp ertiza o ‘tk a zish d a n asosiy m aq sad , so d ir b o ‘lgan
h o d isan in g asosiy sabablari va sab ab ch ilarin i an iq lash d ir.
Shuning uch u n bu ish ju d a mas'uliyatli hisoblanadi.
Y o‘1-transport hodisalari sodir b o ‘lgandan so‘ng haydovchi
quyidagilarni bajarishi shart: avtom obilni to ‘xtatib, hodisaga
tegishli predm etlarni joyidan q o ‘zg‘atm asdan DA N ga habar
qilib, uning kelishini kutishi; jaro h atlan g an kishilar b o ‘lsa,
u larn i kasalxonaga j o ‘natish i; shu y erd a hodisani k o ‘rgan
kishilar adresi, familiyasini yozib olishi va h.k.
H odisa b o ‘lgan yerga D A N xodim lari kelgandan keyin
sh a ro itn i te k sh irib , sxem a tu z ad i va b a y o n n o m a yo zadi.
B ayonnom ada ko‘rinishining
yaxshi-yom onligi, havo tem pe-
raturasi, yo ‘lning yoritilishi, kengligi ham da qoplam asining
holati va h.k.lar qayd qilinadi. H odisani batafsil tasviriash
u c h u n voqea so d ir boMgan jo y , tra n sp o rt vositalari, ja ro -
hatlanganlar m oddiy isbot tariqasida rasmga olinadi.
Tuzilgan bayonnom aga voqea so d ir b o ‘lgan vaqt, kun,
h ay d o v ch i t o ‘g‘risidagi ax b o ro t, m a n zillar,
ja ro h a tla n g a n
kishining ahvoli va h. k. lar yoziladi va tekshiruvchi, haydovchi,
shu voqeani ko‘rgan ikki kishi q o ‘l q o ‘yadi. B undan tashqari,
transportning texnik holati aks ettirilgan akt tuziladi.
Shu olingan m ateriallarga asosan yo ‘l-transport hodisasi
sabablarini aniqlash m aqsadida b o ‘ladigan sud u ch u n zarur
quy id agi a v to te x n ik , d a k tilo sk o p ik , p six iatrik ,
kim yoviy,
biologik va h. k. ekspertizalar o ‘tkazilishi mum kin.
A vtotexnik ekspertiza yo ‘l-transport hodisasi aybdorlarini
aniqlashda katta aham iyatga ega b o ‘lganligi uchun, uni batafsil
k o ‘rib chiqamiz.
E kspertlar m ateriallar bilan shug‘u lla n a r ekan quyidagi
m asalalam i hal etishi kerak. Avtom obilni to ‘xtatish uchun za-
230
rur boMgan masofa va vaqtni ham da yo ‘l-transport hodisasi
sodir b o ‘lmaslik uchun im koniyatlar b o r-yo‘qligini aniqlash
zarur. Torm ozlanish masofasiga asosan avtomobilning haqiqiy
tezligi, uning shikastlangan joy larin in g
xarakteri sabablari;
bundan tashqari shikastlanishning sodir bo ‘lgan voqea bilan
bog‘liqligini aniqlash; yetkazilgan shikastning narxi; haydovchi
yoki yoMovchi to m o n id an y o ‘l harakati qoidasining buzil-
ganligini isbotlashi kerak.
M asalani aniqroq tushunish u chun haydovchi va yo‘lovchi
ishtirokida bo‘lgan yo ‘1-transport hodisasini ko‘rib chiqamiz.
40 yoshlardagi yo‘lovchi KyoTning ruxsat etilmagan yeridan
chopib o ‘tib ketm oqchi edi. YoMdan esa yo‘lovchiga qarshi
50 k m /so a t tezlik bilan V A Z-2108 avtom obili kelm oqda.
Y o‘lovchi 4 m yurganidan so‘ng avtomobil uni urib ketdi.
Chaqirilgan DAN xodimi torm ozlanish masofasi yoMovchi
urilgan yerdan boshlanganligini aniqladi. Voqea sodir b o ‘lgan
yo‘l
gorizontal, asfalt, quruq edi. Avtotexnik ekspertizasi agar
haydovchi o ‘z vaqtida avtom obilni torm ozlaganda, yo ‘lovchini
urib ketmasligi m um kin, yoki m um kin emasligini aniqlashi
kerak.
M asalani hal etish uchun quyidagi hisoblar qilinadi:
1)
Agar urishgacha y o ‘lovchining tezligi 4 m /s bo ‘lsa, u 4
m yo‘lni qancha vaqtda o ‘tishi aniqlanadi.
s
2)
Y o‘lovchi ko‘chadan o ‘tgunga qadar avtomobil uni urib
ketgan yerdan qancha masofadaligi topiladi. Avtomobilning
torm ozlanish izi yo‘lovchi urilgan yerdan boshlanganligi uchun
u n in g te zlig i
Vd = 50 k m /s o a t yoki 13,9 m /s b o ‘lgan.
Y o‘lovchini urgunga q ad ar 1 sekund
vaqt ichida avtomobil
quyidagi yo‘lni o ‘tadi:
Sa = va /v = 13,9 m /s - Is = 13,9 m.
Avtomobilni to ‘xtatish uchun zarur boMgan yoki haydovchi
to ‘siqni ko‘rib avtom obilni to ‘xtatguncha o ‘tilgan yo ‘l 5o quyi
dagicha aniqlanadi:
231
