T o rm o zlash kuchining qayta taq sim lan ish
koeffitsiyenti
qiym atlari avtom obilning konstruktiv o ‘lchagichlariga bog‘liq:
n
Л
Z i V _ G g b + P l hd '
1
P,
z ■
(p
Ga L
’
Solishtirm a torm ozlanish kuchi X/
b o ‘lganligi uchun
д
mb± liJk-t
(47)
fc
= a - y'L hd .
(48)
Shina bilan yo‘l o ‘rtasidagi ilashish koeffitsiyenti to ‘la ishla
tilsa, y a ’ni
P[max = Рф = f/аф ЬоЧ зз, (47), (48) fo rm u lalar
quyidagicha yoziladi:
a
_
b +
(p-
hd
.
Q
_
a ~ ( p ■
hd
A
—
,
P i
—
.
D em ak, torm ozlash kuchi maksimal qiym atga ega b o ‘l-
ganda va ilashish kuchi Рф dan to ‘la foydalanilganda solishtirma
tormozlash koeffitsiyenti ilashish koeffitsiyentiga teng bo‘lib qoladi
ham da torm ozlash kuchining qayta taqsimlanish koeffitsiyentlari
avtom obilning konstruktiv o ‘lchagichlari
a, b, L, hd va yoMning
holati ф ga bog‘liq bo‘ladi.
A vto m o b iln in g to rm o zla n ish v a q tid a y o ‘l sh a ro itin in g
o ‘zgarishi P,,
X, z kuchlari o ‘rtasidagi o ‘zaro m unosabatni
o ‘zgartirib, torm ozlanish jarayoniga m a ’lum darajada ta ’sir
ko ‘rsatadi.
T orm ozlanish jarayoni blokirovkasiz bo ‘lishi uchun P, < РФ
shart bajarilishi kerak. D em ak, ilashish koeffitsiyentining qiymati
ortishi bilan avtomobil g‘ildiraklarining blokirovkasiz tormozlanish
imkoniyati ortadi, turg‘un harakat qilish diapazoni k o ‘payadi,
torm ozlanish effekti ortadi.
M a’lum ki, avtom obilning ham m a g ‘ildiraklarida to rm o z
lash m ex an izm lari m avjud. O ldingi va o rq a o ‘qdagi to r-
220
m ozlovchi k u ch larn in g
q iy m atlari o ld in d a n , av to m ob iln i
konstruksiya qilish davridayoq belgilangan.
T o rm o zlan ish ja ra y o n id a
zi, Zi reak siy a la rin in g
qayta
ta q sim la n ish i n a tija sid a o ld in g i yoki o rq a o ‘q o ld in ro q
b lok iro vk alan ib , to rm o zla n ish effektiga salbiy t a ’sir k o ‘r-
s ata d i.
Shunday ekan, avtom obil ilashish koeffitsiyentining har
qanday qiym atida maksimal sekinlanish
bilan torm ozlanishi
u ch u n gMldiraklardagi torm ozlovchi k u ch lar (yoki urin m a
reaksiyalar) har doim vertikal reaksiyalarga to ‘g‘ri proporsional
boNishi shart, y a ’ni
H arakat
jarayonida, sharoitga m os holda avtom obil har
xil inten siv lik d a to rm o zla n ish i m um kin (49). Proporsiya
A
shartini
qanoatlantirish uchun
nisbat o ‘zgarishi kerak.
A v to m o b iln in g to rm o z la n is h m e x an izm in i lo y ih alash
vaqtida
p deb qabul qilinadi va ilashish koeffitsiyentidan P,
<7
(yoki
— ja) ning faqat bir qiym atida to la foydalaniladi. Torm oz
lanishning boshqa rejimlarida ф dan to ‘la
foydalanish faqat
oldingi yoki orqa g‘ildiraklarda bo'lishi mum kin.
Bu kamchilikni yo‘qotish uchun yangi konstruksiyali avto
mobillarda o ‘qqa to ‘g‘ri keladigan vertikal yukka mos keluvchi
torm ozlash kuchi hosil qiluvchi avtom atlar ishlatilmoqda.
4.4. T O R M O Z L A N IS H JA R A Y O N IN I
T A D Q IQ E T IS H
Tormozlanish jarayonini tadqiq etish uchun
«yo‘l-vaqt-tezlik»
ni ko‘rsatuvchi
asbobdan foydalanib, torm ozlanish vaqtidagi
tezlikning ( / egri chiziq) va sekinlanishning
( 2
egri chiziq)
ossilogram malarini (4.4-rasm ) ko‘rib chiqam iz.
Avtomobilning
qarshisida to ‘siq paydo boMish payti
cc chizig‘i bilan bel
gilanadi.
221
