gilami inobatga olgan holda amal qilish zarur. Yumshoq bug‘doy
donining yuqori qismining oxirida (murtakka qarama-qarshi)
soqolchani tashkil etgan tukchalar mavjudligi bilan ta ’riflanadi;
yumshoq bug‘doyda soqolcha umuman bo‘lmaydi yoki u shunchalik
ozki, uni lupasiz ajratish qiyin. Yumshoq bug‘doy donlarida
ko‘pchilik
hollarda kalta va yumaloq, qattiq bug‘doy esa uzun,
burchak qovurg'a shaklida b o ‘ladi. Qattiq bug‘doy donida ko‘p
uchraydigan rang sariq-qaxrabo, gohida qizg‘ish.
Yumshoq bug‘doyda qizg‘ish don va oq donlilami ajratish tek-
shirish taxtasida ranggiga qarab amalga oshiriladi. Agar namunada
noaniq rangli donlar chiqib qolsa ularga 5% achchiq ishqor aralash-
masi (5 kg NaON ni 100 ml suvga) bilan ishlov beriladi.
Shu maqsad
uchun noaniq rangli donlar sanaladi, texnik torozilarda 0,01 gr
aniqlikda tortiladi va achchiq ishqor aralashmaga 15 daqiqaga solib
quyiladi. Oq donli bug'doy ishqor ta’sirjda och sarg‘ish, qizg‘ish don
esa qizg‘ish qo‘ng‘ir tus beradi.
Ishqor bo'lmaganda donni suvda qaynatib ishlov berishga ruxsat
beriladi. Buning uchun gumonli donlar kimyoviy stakan yoki chinni
kosachaga joylanadi, Don balandligidan 1
sm yuqori joydan qaynoq
suv quyiladi va 20 daqiqa qaynatiladi. Qaynatishdan keyin oq donli
bug'doy och, qizg‘ish donli bug‘doy esa qo‘ng‘ir tusga kiradi.
Yumshoq, qattiq, qizg'ish donli va oq donli bug'doydan ajratilgan
namunalar texnik torozilarda 0,01 g aniqlikda tortiladi va ulaming
namunadagi miqdori foizda ifodalanadi.
Noaniq rangli donlaming foizli miqdorini aniqlash quyidagi
tarzda amalga oshiriladi. Faraz kilaylik, 20 gr namunadan 25 ta oq
donli bug'doy doni ajratiladi, ulaming og‘irligi 0,85 g ga teng va 15 ta
noaniq rangli don ajratiladi. Ulaming og'irligi 0,45 g.
Achchiq ishqor bilan 15 ta donga
ishlov berilgandan keyin
ulardan 10 tasi och-sarg‘ish, qolgan 3 tasi esa qizg'jsh rangga ega
bo'ladi. Och sarg‘ish rangli 10 ta donning og'irligi proporsiya
yordamida aniqlanadi:
15ta don og‘irligi 0,45g
10 ta don og‘irligi X
buyerda: X=0,45-10:15=0,30
g.
Oq donli bug‘doyning umumiy og'irligi 0,85+0,30=1,15 g ga
teng, 1,15-100:20=5,75% ni tashkil etadi. Shunday kilib, namunaviy
larkibni aniqlash uchun olingan namunada: qizg‘ish donli bug‘doy
18,85 g yoki 94,25% va oq donli bug‘doy 1,15 g yoki 5,75% ni tashkil
etadi.
Namunani
tekshirib, undagi qattiq, yumshoq, qizg‘ish va oq
bug‘doylami hamda ulaming oynasimonlik foizi aniqlangandan keyin
standartga amal qilib yoki 24-jadvalga qarab, ushbu tur va kenja
turlami aniqlash mumkin.
Bir turning aralashmasi mavjudligi
boshqasiga nisbatan foizda
ifodalanadi. Boshqa bug‘doy turlarini 1,
2,
3, 4-turlarida 10% gacha,
5-turda esa 5% gacha qo‘shilish miqdoriga ruxsat etiladi.
Agai' bug‘doy ranggi bo‘yicha qandaydir m a’luml turga mansub,
ammo oynasimonligi boshqacha bo‘Isa, u tursiz degan nomni oladi.
Hujjatlarda o ‘sha rangga mansub turlar va kenja tur raqami bilan
yoziladi, lekin tursiz degan so‘z qo‘shiladi, an dan tashqari uning
oynasimonligi lco‘rsatiladi.
