|
Samarqand – 2015Bog'liq estetika a. i. safarov azimov sh
Ilmiy ijod jarayonida his-tuyog'u, shodlik, beg'araz qoniqishga intilish kabi
estetik omillar muhim ahamiyat kasb etadi. Ilmiy ijodning nafosatli mazmuni
quvonch, shodlik, qoniqish hissini qondirishga emas, balki ilmiy izlanishlar natijalari
va ularga erishish usullarida ifodalanadi. Donishmand olimlar ilmiy izlanishlarning
barcha bosqichlarida nafosatli his-tuyg'ular ulkan ahamiyatga molikligini
ta'kidlaganlar.
Asrimizning buyuk olimi Albert Eynshteyn ilmiy ijodning butun jarayoni
estetik ruh bilan sug'orilgan, bugungi fan olimdan «ijodkor sifatlari»ni talab qiladi,
deb bejiz ta'kidlamagan edi. «Ijodkor sifatlari» qatorida tafakkurning g'ayri tabiiy
(paradoks) ligi muhim o'rin tutadi. Gayritabiiylik doimo badiiy tafakkurning
belgisi bo'lgan, qadimgi afsonalar ana shu g'ayritabiiylik mazmuni bilan boyitilgan
edi.
Nafosatli his-tuyg'u u yoki bu ilmiy nazariyaning (garchi u hali amaliyot
tajribasida tasdiqlanmagan va oldingi nazariyalardan zaruriy, o'z-o'zidan kelib
chiqmagan bo'lmasa ham) to'g'riligini bildiruvchi ilk mezon belgisi bo'lishi
mumkin. Ana shu nazariya xushbichim, ko'rkam, takomil bo'lsa, olimda uning
to'g'ri, haqiqiy ekanligiga ishonch hosil bo'ladi.
Bu yerda ilmiy qurilmalarning tuzilishi mukammalligi muhim o'rin tutadi.
Buyuk olilarning ko'pchiligi ilmiy asarlarning ilmiy kiymati mezonini qurilma
tuzilishining, yetukligida, yaxlitligida ko'rganlar. Olim ijodiga san'atning ijodiga
samarali ta'siri haqida Nils Bor shunday degan: san'at bizga tizimli tahlil kkuchi
yetmaydigan hamohangliklar to'g'risida eslatib turadi. Shuni aytish mumkinki,
adabiy, tasviriy, musiqaviy san'at turlarining ifoda usuli g'oyat izchildir. Bu izchildir
ilmiy axborotlarga xos bo'lgan aniq ta'riflardan to'la voz kechib, ko'proq faraz
o'yniga erk bergan ma'qul.
Eng yaxshi san'at asarlari ilm-fan kishisida xayol-faraz vujudga keltiradi va
yaxlit,
nafosat
his-tuyg'usini
uyg'unlashtiradi,
g'ayritabiiy tafakkur qilish
qobiliyatini oshiradi, erkin dunyoqarash baxsh etadi, yuksak muloqot madaniyatini
shakllantiradi, hozirgi fan ravnaqi uchun muhim ahamiyat kasb etadigan qobiliyat-
imkoniyatlarini safarbar qilishga undaydi.
|
| |
