Umumlashgan jadval
“Fan”
Olim va mutafakkirlari
|
Hayot yillari
|
Tug‘ilgan joyi
|
Ilmiy tadqiqot turlari
|
Asosiy ilmiy asarlari
|
Muhim ilmiy kashfiyotlari
|
Ko‘rsatilgan asarlar yozilgan til
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
“Adabiyot”
Ismi
|
Hayot yillari
|
Asosiy asarlari
|
Ijod turi
|
Jamoatchilik faoliyati
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
“Arxitektura va san’at”
San’at turlari
|
Asr vakili
|
Qaysi tur va yo‘nalish
|
YAngi yo‘nalishlar
|
Ijodiy g‘oyalari
|
Musiqa
|
|
|
|
|
Tasviriy san’at
|
|
|
|
|
Arxitektura
|
|
|
|
|
Amaliy mashg‘ulot reglamenti (vaqt) va tartibi
Guruhda vazifani bajarish va prizentatsiya varag‘ini to‘ldirish – 20 minut
Ish natijalari prezintatsiyasi bilan chiqish – 5 minut
Jamoa muhokamasi va guruh ishining bahosini aniqlash – 5 minut.
B./B./B/. grafik organayzerini qo‘llash to‘g‘risidagi qoidalar:
1“Insert” texnologiyasidan foydalangan holda matnni o‘qing.
2.Egallangan ma’lumotni mustaqil ravishda tartibga solish uchun ularni matndagi belgilar asosida kataklarga “tarqatib” chiqing.
|
Mavzuning savoli
|
Bilaman
|
Bilishni istayman
|
Bildim
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
1
|
14-15 asrlarlardagi Markaziy Osiyoda mustaqil davlatlar
|
|
|
|
2
|
Mirzo Ulug‘bek
|
|
|
|
3
|
14-15asrlardagi me’moriy obidalar
|
|
|
|
4
|
Ali YAzdiy
|
|
|
|
“Tushuncha” metodi
Tushunchalarni o‘z bilganicha
tahlil qilish
Tushunchalar
|
Sizning tasavvuringiz-da bu tushuncha nimani anglatadi?
|
Sizning konsepsiyangiz va faoliyatingiz-da u qanday o‘rin egallaydi?
|
Qo‘shimcha ma’lumot
|
Sarbadorlar
|
|
|
|
Temuriylar
|
|
|
|
SHoxruhiya
|
|
|
|
“Baytul hikma”
|
|
|
|
Saroymulkxonim
|
|
|
|
Samarqand
|
|
|
|
Er egaligi
|
|
|
|
SHaxrisabz
|
|
|
|
Ilm -fan
|
|
|
|
Me’morchilik
|
|
|
|
Islom
|
|
|
|
So‘fiylik
|
|
|
|
Temur tuzuklari
|
|
|
|
2.3. Nazorat topshiriqlari va mustaqil ta’lim yuzasidan ko‘rsatmalar
Mavzu bo‘yicha test savollari:
1. Amir Temur lashkarboshilari haqida batafsil biografik ma’lumotlar berilgan “Amir Temurning Hindistonga yurishi” nomli asar qaysi muarrix tomonidan yozilgan?
A. Xondamir. B. Ispaniya elchisi Rui Gonsales de Klavixo.
S.Abdurazzoq Samarqandiy . D. G‘iyosiddin Ali YAzdiy.
E. Xofizi Abru
2.A.Temur Xorazmga necha marta yurish qilgan?
A.3 marta. B.2 marta .S.5 marta .D.1 marta .E.4 marta.
3. “Amir Temur davlatining tuzilishi, uning xarbiy san’ati asrlar davomida SHark va G‘arb mamlakatlari uchun namuna bulib xizmat kilgan” degan so‘z kimga tegishli ?
A. BMT ning YUNESKO buyicha direktori F.Mayorga tegishli.
B. Amir Temur xaykalini ochishga bag‘ishlangan tantanalarda so‘zlagan nutkida O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti I.Karimovga tegishli.
S. O‘zbekiston Prezidenti SH.Mirziyoevga tegishli.
D. BMT ning Samnitida A.Temurning 660 yilligi yubeyilida .
E.Abdurazzoq Samarqandiyga tegishli
4. Amir Temur davlati haqida Ispaniya elchisi Rui Gonsales de Klavixoning (1405 – 1406 yillar) da yozgan dunyo va Evropa olimlariga yaxshi tanish bo‘lgan yagona asarining nomi ko‘rsatilgan javobni ko‘rsating.?
A. “Amir Temurning Hindistonga yurishi”
B. “Samarqandga Temur saroyiga sayohat kundaliklari”
S. “Sohibqiron Amir Temurning harbiy yurishlari”.
D. “ Amir Temur va Boyazid ” .
E.To‘g‘ri javob yo‘q.
5. Amir Temur armiyasining turli qiyom va bo‘linmalariga qancha bek boshchilik kilgan.
A.250 ta . B.300 ta S.313 ta D.285 ta E 50 ta
6. Amir Temur armiyasining piyoda jangchisida kilich, o‘q-yoy, o‘qlar bo‘lgan. Oltin O‘rda xoni Tuxtamishxonga karshi yurishda xdr bir piyoda jangchi uzi bilan nechta ta o‘q olib yurgan.?
A.30 ta B.20 ta S.50 ta D.40 ta E.To‘g‘ri javob yo‘q
7. «Amir Temur tuzuklari»da ta’kidlanishicha, safar chogida oddiy askarning har ......................siga bitta chodir berilgan. Har bir jangchi ikkita ot, yoy, sovut, kilich, juvoldiz, qop, o‘nta nina, arra va teri xalta (chanach)ga ega bulgan. Ularning har bittasi dubulg‘a, sovut, qilich, o‘q-yoy, sadok va buyrukda ko‘rsatilgan mikdorda ot bilan ta’minlangan.?
Nuqtalar o‘rnini to‘ldiring?
A.10 ta. B.20 ta. S.18 ta. D. 15 ta.E. 8 ta
8. Soxibkironning harb san’ati rivojiga qo‘shgan ulkan xizmatlaridan yana biri - qo‘shin qanotlarini jang chog‘ida dushman xujumidan muhofaza kilish va aksincha, dushman kuchlarini yon tomonidan aylanib o‘tib, unga ort tomondan zarba berish maksadida tuzilgan otliq kismning joriy etilishi dir. Bunday mutlako yangi harbiy qiyom, tarixning guvoxlik berishicha ko‘p dongdor sarkardalar qo‘shinida bulmagan.,,,
Aytingchi nomlari keltirilgan qo‘yidagi sarkardalardan qaysi biri A.Temur foydalangan qiyom usulidan foydalangan?
A.Aleksandr Makedonskiy ,
B CHingizxon.
S.Lyudovig XIV,
D .Buyuk Fridrix,
E. Napoleon
XULOSA
Ushbu bitiruv ishida tayyorlangan mavzu bo‘yicha xulosa qilib aytganda, XIV-XY asrlar o‘zbek davlatchiligi tarixida muhim davr hisoblanadi. Xususan, bu davrda Temuriylar, Boburiylar, kabi sulolalar jang san’ati davlat boshqaruvida va madaniyatning yuksalishi hududiy chegaradan chiqib, mintaqa, so‘ngra umumjahon madaniyati taraqqiyotiga kuchli ta’sir ko‘rsatganligi bilan xarakterlanadi.
XIV-XY asrlar madaniy taraqqiyoti keyingi davr Evropa Uyg‘onish davri madaniyatiga kuchli ta’sir ko‘rsatib, ularning o‘tmish madaniy merosiga bo‘lgan munosabatlarini, yangi davr ijtimoiy-tabiiy taraqqiyotiga bo‘lgan munosabatlarning o‘zgarishiga turtki berdi. SHarq Uyg‘onish davri madaniyatida asosiy e’tibor insonning ma’naviy dunyosi takomiliga qaratildi.
U o‘z poytaxti bo‘lmish Samarqandni er yuzining chinakam madaniy va ilmiy markazlaridan biriga aylantirdi. Bu ulug‘ zot qurdirgan me’morchilik va xalq san’atining javohirlari yanglig‘ bugungacha qad ko‘tarib turgan osori atiqalar shahar va qishloqlarimiz ko‘rkiga ko‘rk qo‘shib kelyapti. Sohibqiron zamonasining ajoyib diplomati, davlatlar o‘rtasida do‘stona munosabatlar o‘rnatilishi va iqtisodiy aloqalar rivojlanishining tarafdori sifatida ham mashhur edi. U olimlar va hokimlar, me’morlar va shoirlarning buyuk homiysi yanglig‘ dong chiqargan». 2 Davlat mustaqilligiga erishib, bugungi kunda demokratik- huquqiy davlat qurayotgan xalqimiz Vatanimiz tarixida huquqiy davlat haqidagi tasavvur va qarashlarning yuzaga kelishi hamda rivojlanishi, uning yuridik manbalari, dunyoviy huquq va qonunchilik masalalarini ham bilishni istaydi, albatta. Ana shu nuqtai nazardan qaraganda, Temur tuzuklarini tarixiy-huquqiy tadqiq etish alohida dolzarblik kasb etadi. Zero, o‘tmish merosimiz, uning boy davlatchilik va huquqiy asoslari, xususan, Amir Temur davrida davlat va huquq borasida qo‘llanilgan adolatli tamoyillar bugungi kunda mustaqilligimizga ham xizmat qilib, shaxsning yuksak siyosiy, axloqiy va huquqiy madaniyatini shakllantirishda ko‘maklashmoqda. Amir Temur hayoti va faoliyatini yorituvchi asosiy tarixiy manbalar benihoya ko‘p va xilma-xil bo‘lib, bu uning nomi, jahon tarixidagi roli beqiyos ekanligi va g‘oyat mashhurligidan dalolat beradi. Bu masalalarga oid manbalarning ilmiy tahlili jamiyatshunos olimlarimiz asarlarida, ayniqsa, o‘zbek, rus, ingliz tillarida nashr etilgan «Amir Temur jahon tarixida» nomli fundamental tadqiqotda batafsil berilgan. Ushbu tadqiqotda mazkur mavzu bo‘yicha jahonning turli tillarida nashr etilgan adabiyotlar ro‘yxati ham keltirilgan3 ,
SHu o‘rinda YUrtboshimizning fikrlari juda o‘rinlidir. “Bu davrlarda turli mamlakatlar xalqlarining ilmiy bilim va yutuqlar bilan bir-birini boyitib borishi alohida rol o‘ynadi. Buyuk Ipak yo‘li orqali Evropaga, Evropadan esa Osiyoga SHarq va G‘arb olamidagi ulug‘ alloma va mutafakkirlar faoliyati to‘g‘risidagi ma’lumotlar etkazildi. Sokrat, Platon, Aristotel, Ptolomey va antik davrga mansub boshqa buyuk allomalarning ilmiy asarlari, g‘oya va kashfiyotlarini o‘rganish uchun amaliy imkoniyat vujudga keldi2.
Ko‘rinadiki, XIV-XV asrlarda Temur va Temuriylar, Boburiylar davri jang san’ati Markaziy Osiyoda madaniy taraqqiyotning barcha sohalarida yuqori darajada rivojlanish yuz bergan. Bu jarayonni esa “uyg‘onish” renessans deyishga asos bor. Uning muhim xislati insonparvarlik bo‘lgan va markazida doimo inson, insoniy aql, his-tuyg‘u, inson ma’naviy boyligini egallash, uni yuksaltirish masalalari turgan. Tarixiy sharoitning va davrning bu chaqirig‘iga vatandosh donishmandlarimiz va mutafakkirlarimiz talab darajasida javob bera olganlar.
Uyg‘onish madaniyati, birinchi navbatda, feodal munosabatlarning tez rivojlanishi, erli mustaqil davlatlarning rivoji bilan bog‘liq yangi ehtiyojlar asosida shakllandi. Uyg‘onish madaniyati shahar madaniyatining yuksalishi, shaharning jamiyat hayotidagi ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy ma’naviy rolining kuchayib ketishi bilan bog‘liq bo‘lib, shu jarayonni o‘z ichiga oladi. SHahar madaniyatining rivoji, bu–qurilish ishlari, savdo sotiq, hunarmandchilik, ta’lim tarbiya markazlari, kitob yozish, kitobxonlik, ilmxonlik yozuvning rivoji kabilarni o‘z ichiga oladi.
SHunday ekan inson kamoloti, avlodlar tarbiyasi masalasi hamisha jahon ahlining, yurtparvar ma’rifatparvar ziyolilarning diqqat markazida bo‘lib keldi va bugungi kunda ham masalada o‘z dolzarbligini yo‘qotgan emas. Darhaqiqat, avlodlaring ham jismonan, ham ma’nan sog‘lom va barkamol bo‘lib etishishi, xalqiga, Vataniga qanday manfaat keltirish ularning g‘oyaviy tarbiyasi bilan bevosita bog‘likdir. YOshlarimizning turmush tarzini yuksaltirish, bilim olishi va kasb- hunar egallashi bilan bog‘liq imkoniyatlar va imtiyozlar yaratish borasida hukumatimiz tomonidan juda ko‘plab qonun, qaror va dasturlar qabul qilingan. SHulardan “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”,”Ta’lim to‘g‘risidagi qonun”, Davlat dasturlari shular jumlasidandir. Odamzodning eng muhim ma’naviy ehtiyojlardan biri shuki, u hamisha komillika intilib yashaydi.
I.A.Karimov tomonidan yuksak ma’naviyat-engilmas kuch, degan g‘oya bejiz e’tirof etilmagan. Zero, yuksak ma’naviyatli insonlarni hech qachon engib bo‘lmaydi. “Ma’naviyat insonni ruhan poklanish, qalban ulg‘ayishiga chorlaydi, odamning ichki dunyosi, irodasini baqquvat, iymon-e’tiqodini butun qiladi, vijdonini uyg‘otadigan beqiyos kuch, uning qarashlarining mezonidir”.
Biz ajdodlarimiz qoldirgan buyuk merosni XIV-XV asrlarda mamlakatimiz hududida yuz bergan chuqur ijobiy o‘zgarishlar, ilm-fan, madaniyat rivojlanishini o‘rganar ekanmiz, ularning yaratilishida o‘zlarining buyuk hissalarini qo‘shgan buyuk allomalar, olimu fuzalolarning jahon sivilizatsiyasi rivojlanishiga qo‘shgan ulushlarini alohida ta’kidlaymiz. Jahon madaniyati rivojida ularning o‘rinlarini aniqlab olishimiz va ko‘rsatishimiz vaqti keldi. Ularning hammasi mustaqil O‘zbekistonda yosh avlodni milliy g‘oya, milliy mafkura, Vatanga muhabbat, sadoqat, g‘urur ruhida tarbiyalashda katta rol o‘ynaydi.
Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda amalga oshirilgan demokratik islohotlar, ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot qurish, milliy va diniy qadriyatlarimizning hamda boy ma’naviy merosimizning tiklanishiga doir tarixiy yutuqlarimiz aholining barcha qatlamlarida g‘urur, iftixor hissini shakllantiradi, ularni «elim deb,yurtim deb» yonib yashashga da’vat etadi. SHuning uchun jahon sivilizatsiyasi ma’naviy merosidan bahramand bo‘lish, ulardagi umuminsoniy qadriyatlarni o‘rganish va yosh avlodga etkazish muhim ahamiyatga molik masaladir. Bu erda falsafiy bilimlarning o‘rnini alohida ta’kidlash joiz. Hozirgi davrning geopolitik maqsadlari, mafkuraviy siyosat shakllari, jumladan, ularning yaratuvchilik yoki buzg‘unchilik xususiyatlari tasodifiy hodisalar emas, aksincha, ob’ektiv shart-sharoitlarga sub’ektiv omillarining xarakteriga mos keladi. Aynan shunday paytda aholining turli qatlamlari manfaatlarini himoya qiluvchi mafkuralarning shakllanishiga sharoit tug‘ilishi mumkin. SHunday ekan millat jamiyatning parokanda bulib ketishiga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi, aks holda siyosiy, huquqiy, iqtisodiy islohotlar o‘z ahamiyatini yo‘qotadi, mustaqillik yo‘lida g‘ov paydo bo‘ladi. SHu o‘rinda ta’kidlash joizki, O‘zbekiston tarixi fanini o‘qitishda talabalar faoliyatini interfaol usullar asosida tashkil etish zarurdir. Bunday usullarga «aqliy hujum»,«ajurali arra»,«tanqidiy fikrlash», «munozara» va boshqalarni kiritish mumkin. Ular yordamida talabalarni mustaqil fikrlashda o‘z mavqeini mustahkamlashda va o‘zgalar fikrini hurmatlashga o‘rgatish mumkin. Atrofimizda ro‘y berayotgan voqealarning Vatan ravnaqi, yurt tinchligi va xalk farovonligi masalalari bilan o‘zaro bog‘liqligini tahlil qilinadi.
Mavzu bo‘yicha tavsiya etiladigan adabiyotlar
I.Karimov "Sohibќiron kamolga etgan yurt" T.1996
I.Karimov "Xalќimiz bor ekan, Amir Temur nomi barhayotdir" T.1996
I.Karimov "Amir Temur davridagi bunyodkorlik va hamrohlik ruhi bizga namuna bo‘laversin" Asarlar, 4-j., T. 1996;
Amir Temur jahon tarixida, Parij. 1996
Hamidulla Dadaboyev Amir Temurning harbiy mahorati T. 1996
Temur tuzuklari, forschadan Alixon Soguniy va Habibullo Karomatov tarjimasi T. 1991
Ibn Arabshoћ, Ajoyib al-maќdur fi tarixi Taymur (Temur tarixida taќdir ajoyibotlari), T. 1992
Nizomiddin SHomiy, Zafarnoma, T. 1996
SHarafuddin Ali YAzdiy, Zafarnoma, T. 1997
Mixail Ivanin Ikki buyuk sarkarda T. 1994
O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi. T.1-12. –T.: O‘zME davlat ilmiy nashriyoti, 2000-2006.
Usmonov Q. va boshqalar. O‘zbekiston tarixi. Darslik. –T.: SHarq, 2007.
Sayidaxmedov N.S. YAngi pedagogik texnologiyalar. – T.: Moliya, 2003
N.S.Saidaxmedov, S.A. Abduraximov. Pedagogik mahorat va pedagogik texnologiyalar. TDTU. Toshkent. 2010.
O‘zbekiston tarixi. Darslik / Murtazaeva R.X. – Toshkent, Milliy universitet, 2005.
R.SHamsuddinov, X.Mo‘minov. O‘zbekiston tarixi. T.: “SHarq”, 2013.
U.Qoraboev, G‘.Soatov. O‘zbekiston madaniyati. T.: “Tafakkur”, 2011.
Elektron ta’lim resurslari:
www.lex.uz
www.ziyonet.uz
www.edu.uz
www.samdu.uz
www.bim.uz
|
