5
3-bosqich.
Yakuniy
bosqich
(10 daqiqa)
Dars yakuni
3.1. Mavzuni umumlashtiradi, umumiy
xulosalar
qiladi,
yakun
yasaydi,
savollarga javob beradi.
3.2. Uyga vazifa berish. “O‘zing tanla”
usuli orqali topshiriqlar beradi.
Tushunib oladilar,
baholar bilan
tanishadilar,
topshiriqlarni
yozib oladilar
UYGA VAZIFANI TEKSHIRISH UCHUN TOPSHIRIQLAR
1-topshiriq. “Konseptual jadval”ni quyidagi
sohaga oid matn orqali
to‘ldiring.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Aminov M., Madvaliyev A., Mahkamov
N. Ish yuritish. – Toshkent, 2020.
2.Sadinova N. Ish yuritish terminlarining
qisqacha izohli lug‘ati. – Toshkent, 2019.
3.Hamidova Sh., Eshniyazova M. “O‘zbek
tilining sohada qo‘llanishi” (veterinariya
yo‘nalishi talabalari uchun uslubiy
qo‘llanma). – Samarqand, 2022.
6
T/r
Termin
Tub
Yasama
Morfologik
usul
Sintaktik
usul
1 Organik kislotalar
+
+
2 Reaktiv
+
3
4
Biotexnologiya fanining rivojlanish istiqbollari va muammolari
Biotexnologiya yoki biologik jarayonlar texnologiyasi –
biologik agentlar yoki
ularning majmualaridan (mikroorganizmlar, o‘simliklar va hayvon hujayralari,
ularning komponentlaridan) kerakli mahsulotlar ishlab chiqarish maqsadida sanoatda
foydalanish
degan
ma’noni
anglatadi.
Biotexnologiya
jarayonlaridan
mikroorganizmlar, o‘simlik va hayvon hujayralari, ulardan ajratilgan fermentlar,
hujayra organnellalari, ularni o‘rab turgan membranalar
sof yoki immobillashgan
holatda oqsil, organik kislotalar, aminokislotalar, spirtlar, dorivor moddalar,
fermentlar, garmonlar va boshqa moddalar ishlab chiqarishda yoki ba’zi bir organik
moddalarni (masalan, biogaz)
ishlab chiqarish, sof holda metall ajratish, oqova
suvlarni va qishloq xo‘jalik yoki sanoat chiqindilarini qayta ishlashda keng
foydalaniladi. Fan sifatida o‘tgan asrning 60-yillaridan shakllana boshlagan
biotexnologiyaning tarixiga chuqurroq nazar tashlasak mikroorganizmlar yordamida
“bijg‘itish”, “achitish” jarayonlari insoniyat tomonidan
qadimdan keng ishlatilib
kelinayotganligini guvohi bo‘lamiz. Sutdan - qatiq, uzumdan - vino va sirka, achitqilar
yordamida - non va boshqa bir qancha biotexnologik jarayonlarning qachon ixtiro
qilinganligi hozircha noma’lum. Umuman, yuqorida zikr etilgan mikroorganizmlar
yordamida amalga oshiriladigan biotexnologik jarayonlar hozirgacha insoniyatning
ro‘zg‘or yuritishda keng qo‘llab kelinmoqda. Biotexnologiyaning mohiyatini tushunish
uchun misollarga murojaat qilaylik. Bakteriya hujayrasi har 20-60 minutda, achitqi
zamburug‘lari 1,5-2,0 soatda ikkiga bo‘linib ko‘paysa, sut emizuvchilar
hujayralarining ikkiga bo‘linishi uchun 24 soat kerak bo‘ladi. Bir kecha-kunduzda 500
kilogrammli qoramol 500 gramm oqsil moddasi to‘plasa, 500
kilogramm achitqi
zamburug‘i 500000 kilogramm yoki undan 1000 marotaba ko‘proq oqsil to‘playdi.
Yana bir misol: 1 kub metr oziqa muhitida achitqi zamburug‘lari 24 soatda 30
kilogramm oqsil to‘playdi, shuncha miqdorda oqsil to‘plash uchun 18 gektar erga
no‘xat ekib, uch oy parvarish qilish lozim bo‘ladi. qolaversa, mikrob etishtirish na ob-
havoga va na faslga bog‘liq. Ularni eng arzon oziqa muhitida - har xil chiqindilar,
kletchatkada, metanol, metan gazi va vodorodda o‘stirish mumkin. Mikroorganizmlar
nafaqat oqsil, balki turli fermentlar, yog‘lar, vitaminlar, polisaxaridlar va boshqa bir
qator foydali maxsulotlar sintez qiladi.
Bugunga kelib, zamonaviy biotexnologik
usullar gen muhandisligi yordamida farmasevtika uchun interferonlar, insulin,
somatotropin, gepatitga qarshi vaksina, fermentlar, klinik tadqiqotlar uchun diagnostik
7
ashyolar (narkomaniya, gepatit va boshqa bir qator yuqumli kasalliklarni aniqlash
uchun test tizimlar, biokimyoviy tekshirishlar uchun reaktivlar,
egiluvchan biologik
plastmassalar, antibiotiklar, bioaralashmali boshqa ko‘plab mahsulotlar) ishlab
chiqariladi.
Biotexnologiyaning asosiy yo‘nalishlarini, shartli ravishda, quyidagicha
tavsiflash mumkin:
*oziqa mahsulotlari
biotexnologiyasi;
*qishloq xo‘jaligida ishlatiladigan preparatlar biotexnologiyasi;
*sanoat mahsulotlari biotexnologiyasi;
*dorivor
moddalar,
diagnostika
va
reaktivlar
biotexnologiyasi;
*biogidrometallurgiyada ishlatiladigan biotexnologiya;
*tabiatni muhofaza qilish uchun zarur bo‘lgan biotexnologiyalar.
