3-ob’ekt. ULUG‘BEK OBSERVATORIYASI(RASADXONASI) (1424-1428-yillar) Hurmatli ekskursantlar! Siz bilan hozir Ulug‘bek rasadxonasida ekskursiya
o‘tkazamiz. Bu joy XV-asrning 20-yillarida qurilgan, shuningdek, dunyo
astronomiya maktabining rivojini ta’minlashga xizmat qilgan maskan hisoblanadi.
Hozir Sizda aynan shu joy bilan yaqindan tanishish imkoni mavjud. Marhamat
ehtiyot bo‘lib zinadan tepaga qarab ko‘tarilamiz.
Observatoriya qarshisida, bosh bino oldida.Mirzo Ulug‘bek 1409-yilda
taxtga o’tirdi.Samarqand Mirzo Ulug‘bek davlatining poytaxti edi. Ulug‘bek
davrida shahar yanada obodonlashtirilib, Movarounnaxrning ilmiy va madaniy
markazi bo‘lib qoldi. Ulug‘bek asosiy vaqtini ilmga bag‘ishlab, Samarqandda
matematika va astronomiya fanining eng ilg‘or olimlarini to‘pladi. Uning
farmoniga binoan Samarqandning shimoliy-sharqida observatoriyaquriladi.
Ulug‘bek observatoriyasi Samarqanddagi XV-asr me’morchiligining nodir
namunalaridan biri hisoblanadi. Bino uning farmoyishi bilan 1428-1429-yillarda
Ko‘hak (Cho‘ponota) tepaligida, Obirahmat arig‘i bo‘yida bunyod etilgan.
Observatoriya silindr shaklida uch qavatli, balandligi 30,4 metrdan iborat o‘lkan
bino bo‘lib, unda radiusi 40,2 metrli gigant sekstant (ba’zi manbalarga ko‘ra
kvadrant) bo‘lgan. Sekstantning janubiy qismi yer ostida joylashgan bo‘lib, qolgan
qismi shimol tomonda yer sathidan 30 metr baland bo’lgan.Asbob aylanasida bir
gradus yoy 701,85 mm va bir minut yoy 11,53 mm ga mos keladi.
Mirzo
Ulug‘bekningo’limidankeyinobservatoriyaningilmiyishlaribirqanchavaqtdavometib
,
keyinchalikvayronagaaylangan.
Uzoqvaqtgacharasadxonaningjoyima’lumemasedi.
1908-yildaarxeologV.L.
Vyatkintomonidanuningjoyitopildi.
XIXasr
90-yillaridaV.L.Vyatkinobservatoriyahaqida
«Boburnoma»dagi
(XVIasr)
vaXIXasrning
30yillaridagitarixiyasarlardan
bo’lganSamariya»
asariningma’lumotlardanfoydalanadi. Bu ikkala asar rasadxonaning Obi-Raxmat
171
arig‘iga yaqinKo‘hak tepaligida joylashganligi to‘g‘risida xabar beradi.XV asr
vaqf hujjatlarini o‘rgana turib, V.L. Vyatkinobservatoriyaning Naqshi-jahon, Obi-
Raxmatsuvi oldida Tollirasad (poi-rasad) yerining eslatilishini uchratadi.
