22
O‘lchanayotgan kattalliklar qiymatini va uni noaniqligini baholash
jarayonini quyidagi 8 ta bosqich ko‘rinishida tasavur qilish mumkin:
1- bosqich. O‘lchanaлtgan kattalikni tavsiflash va uning modelini tuzish;
2 - bosqich. Noaniqlik manba’larini aniqlash;
3- bosqich. Tashkil qiluvchi noaniqliklarni miqdoriy jihatdan tavsiflash;
4 - bosqich. Korrelyatsiya tahlili;
5 - bosqich. Noaniqlik budjetini tuzish;
6 - bosqich. Chiqish kattalikni bahosini hisoblash;
7 - bosqich. Yig‘indi (chiqish kattalikning) standart noaniqlikni hisoblash;
8 - bosqich. Kengaytirilgan noaniqlikni hisoblash va o‘lchash natijasining yakuniy
tavsifini taqdim etish.
O'lchash noaniqligini baholash. Qandaydir o'lchash natijasiga xos bo'lgan
noaniqlikni baholash uchun quyidagi amallarni bajarish kerak.
1-bosqich. O'lchanayotgan kattalikni tasvirlash. O'lchash kattaligi va u bilan
bog’liq bo'lgan parametrlar o'rtasidagi nisbatni
kiritgan holda aynan nima
o'lchanayotganligini aniq ifodalash zarur (masalan, o'lchash kattaliklari,
konstantalar, darajalash uchun etalonlar qiymatlari va boshqalar). Mumkin bo'lgan
joyda ma'lum sistematik effektlarga tuzatishlar kiritiladi.
Bunday tasviriy axborot
odatda muvofiq hujjatda metodikaga yoki metodning boshqa tasvirida keltiriladi.
2-bosqich. Noaniqlik manbalarini aniqlash.Noaniqlik manbalarining ro'yxati
tuziladi. U 1- bosqichda belgilangan xuddi o'sha nisbatda parametrlar noaniqligiga
hissa qo'shadigan manbalarni o'z ichiga oladi,
lekin noaniqlikning boshqa
manbalarini, masalan, ximiyaviy taxminlardan kelib chi?adigan manbalarni ?am
o'z ichiga olishi mumkin.
3-bosqich. Noaniqlikni tashkil etuvchilarning miqdoriy tasvirlanishi. Har bir
aniqlangan potentsial manbaga xos bo'lgan noaniqlik qiymati aniqlanadi va
baholanadi. Ko'pincha noaniqlikning bir qancha manbalar bilan bog’liq bo'lgan
yagona hissasini baholash yoki aniqlash mumkin. Shuningdek mavjud ma'lumotlar
noaniqlikning barcha manbalarini etarli darajada hisobga olayotganligini ko'rib
chiqish muhim va noaniqlikning barcha manbalarining
adekvat hisobga olinishini
23
ta'minlash uchun zarur bo'lgan qo'shimcha eksperimentlar va tadqiqotlarni puxta
rejalashtirish zarur.
4-bosqich. Yakuniy noaniqlikni hisoblash. 3-bosqichda
olingan axborot
umumiy noaniqlikka bo'lgan yoki alohida manbalar bilan yoki
bir qancha
manbalarning yakuniy effektlari (samaralari) bilan bog’liq bo'lgan bir qancha
miqdoriy tasvirlangan xossalardan iboratdir. Bu xossalarni standart og’ishlar
ko'rinishida ifodalash va mavjud qoidalarga muvofiq yakuniy standart noaniqlikni
olish uchun ularni jamlash zarur. Kengaytirilgan noaniqlikni
olish uchun tegishli
qamrov koeffisientidan foydalanish zarur.
