38
Davlat etaloni - davlat hududida ushbu
kattalikning boshqa barcha
etalonlari bilan qayta tiklanadigan, birliklarning o‘lchamlarini aniqlash uchun asos
sifatida xizmat qilishi vakolatli davlat idorasining qarori bilan tan olingan
birlamchi yoki maxsus etalon.
Milliy etalon – mamlakat uchun boshlang‘ich etalon
sifatida xizmat qilishi
rasmiy qaror bilan tan olingan etalon.
Milliy etalon va davlat etalonlarining ta’rifidan ko‘rinib turibdiki, bu ikkala
atama bir xil tushunchani ifodalaydi.
Mamlakatimizda “Milliy etalonlar markazi” markazi tashkil etilgan (2001
yil) bo‘lib, unda quyidagi milliy boshlang‘ich etalonlar saqlanadi:
- massa birligi milliy boshlang‘ich etaloni;
- elektr sig‘imi birligi milliy boshlang‘ich etaloni;
- induktivlik birligi milliy boshlang‘ich etaloni;
- chastota va vaqt birliklari milliy boshlang‘ich etaloni;
- bosim birligi milliy boshlang‘ich etaloni;
- o‘zgaruvchan tok kuchlanishi birligi milliy boshlang‘ich etaloni;
- suv miqdori va sarfi birligi milliy boshlang‘ich etaloni;
- uzunlik birligi milliy boshlang‘ich etaloni;
- ammiak, sinil kislotasi,
azot dioksidi, oltingugurt dioksidi va xlorning
havodagi massaviy ulushi birligi milliy boshlang‘ich etaloni.
Maxsus etalon – birlikning alohida sharoitlarda
qayta tiklanishini
ta’minlaydigan va bu sharoitlar uchun birlamchi etalon bo‘lib xizmat qiladigan
etalon.
Maxsus etalonlar birliklarni birlamchi etalonlar tomonidan quyi tabaqalarga
belgilangan aniqlikda yetkazib berish imkoniyatlari mavjud bо‘lmagan sharoitlarda
qо‘llaniladi (yuqori va о‘ta
yuqori chastotalar, kichik va katta energiyalar,
bosimlar, temperaturalar va b.).
Guvoh etalon – davlat atalonining butligini va o‘zgarmaganligini tekshirish
va buzilgan yoki yo‘qolgan hollarda uni almashtirish uchun mo‘ljallangan
ikkilamchi etalon. Hozirgi paytda asosiy birliklarning
etalonlaridan faqat
kilogrammning guvoh etaloni bor.
39
Nusxa etalon – birliikning o‘lchamini ishchi etalonlarga uzatish uchun
mo‘ljallangan ikkilamchi etalondir.
Nusxa etalonlar, odatda, birlamchi yoki
maxsus etalonni barvaqt
yeyilishdan saqlash maqsadida, qiyoslash ishlari ko‘p
bo‘lgan hollarda yaratiladi. Nusxa etalon zarur bo‘lgan hollarda davlat etaloni
o‘rnida ham ishlatilishi mumkin.
Ishchi etalon – namunaviy va o‘ta yuqori aniqlikdagi o‘lchash
vositalarini
qiyoslash uchun mo‘ljjallangan etalon, birlikining o‘lchamini ularga uzatishga
xizmat qiladi.
Tarkibiga kо‘ra
etalonlar yakka, guruh etalonlari va etalonlar tо‘plamiga
bо‘linadilar.
