51
О‘lchanadigan qiymatning kо‘rinishiga nisbatan datchiklar quyidagicha
bо‘lishi mumkin:
temperatura datchigi, namlik datchigi, sath datchigi,
bosim
datchiki, sarf datchigi va boshqalar.
Datchiklarni ishlash prinsipi bо‘yicha ikki guruhga bо‘lish mumkin:
parametrli (masalan, termoqarshilik);
generatorli (msalan, termopara).
Parametrli datchiklarda nazorat qilinadigan noelektrik qiymatlar elektr
zanjirning parametrlariga aylantiriladi: qarshilikka, induktivlikka, sig‘imga.
Parametrli datchiklar aktiv qarshilikli (kontakli,
reostatli, potensiametrli,
tenzodatchikli, termorezistorli) va reaktiv qarshilikli (induktiv va sig‘imli) bо‘ladi.
Aktiv qarshilikli (reostatli) parametrik datchiklar. Bu datchiklar tizimdagi
chiziqli
va burchak siljishlarni, kuch momentlarini, tebranishlarni va titrashni,
tezlanishni va boshqa elektromagnit kattaliklarni о‘lchash uchun qо‘llaniladi.
Ularning ishlash prinsipi о‘lchanadigan kirish kattaliga ta’siri
natijasida
maxsus elementlarning qarshiligi о‘zgarishiga asoslangan.
Datchik qarshiligi quyidagi formula orqali aniqlanadi:
s
l
R
bu yerda
- о‘tkazgich solishtirma qarshiligi;
l
- datchik о‘tkazgichi
uzunligi;
s
- о‘tkazgich kо‘ndalang kesim yuzasi.
Reostatli datchik – harakatlanuvchi kontakti о‘lchanayotgan
noelektrik
kattalik
х
ning ta’sirida kо‘chib yuradigan datchik. Bunda, reostatning qarshiligi
r
о‘lchanayotgan noelektrik kattalik
х
ga bog‘lik bо‘ladi
)
(
x
f
r
.
Reostatli datchik б burchak siljishini chiqishdagi 0 va 1 klemmalar orasidagi
R
б
–elektrik qarshilikka aylantiradi (17-rasm, a).
Potensiometrik datchiklar – reostatli datchiklar kо‘pincha
potensiometrik
sxema bо‘yicha ulanadi va chiziqli siljishlarni о‘lchaydi. Kontaktning kо‘chishi X
datchikning kirish kattaligi hisoblanadi, R
yu
yukning qarshiligidagi U
yu
kuchlanish
esa chiqish kattaligi bо‘ladi (17-rasm, b).
52
17-rasm. Aktiv qarshilikli parametrik datchik: a-reostatli datchik kontruksiyasi;
b - datchikni potensiometr sxemasida ulanishi; R-datchikning tо‘liq qarshiligi,
R
x
- datchikning kontaktning kо‘chishiga mos keladigan bir qism qarshiligi
Salt ishlash rejimida, ya’ni
yuk
R
bо‘lganda
R
