I B O B
FUQAROLAR M UHOFAZASINING HOZIRGI
DAVRDAGI 0 ‘RNI VA MOHIYATI
B iror bir inson o ‘zini turli noxush voqealardan, tabiiy yoki
texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan kafolatlangan,
d e b a y ta o lm a y d i. S h u n d a y e k a n , ta r a q q iy o t y o ‘lid a n
sobitqadam tashlab borayotgan h a r bir davlatning o ‘z hududi
va fuqarolari m uhofazasiga qaratilgan barcha chora-tadbirlarni
k o ‘rishi tabiiy holdir. limiy texnika rivojining avj olgan hozirgi
davrida insoniyat k o 'p la b hodisalarning guvohi bo ‘lib, ayrim
so h alarda tabiatn in g fav q u lod d a hodisalarini oldindan bilib,
e h tiy o tk o rlik c h o ra larin i k o ‘rish n i, ularga qarshi kurashish
y o ‘lla rm i o ‘rg a n ib b o rm o q d a . A m m o ta b ia tn in g k o 'p g in a
hodisalari ham on misli k o ‘rilm agan zarar keltirmoqda. M asalan:
yer qim irlashi, suv toshqini, k a tta -k a tta yong‘inlar, bo‘ronlar,
q o r ko'chishi, suaam i va boshqalar. B undan tashqari tabiiy gaz,
tabiiy m eta n aralashm asining k o ‘pg ina inshootlarda yig‘ilib
p o rtlash in i C helyabinsk, U fa tem ir y o ‘l m agistrali m isolida
ko'rish m um kin. Shunday hodisa Chernobii AESida ham qayd
q ilin d i B u n d ay h o lla rd a q u tq a ru v c h i k u c h la rn i o ld in d a n
tayyorlab borilishi va bu kuchlarnin g doim o shay bo'lishini,
barcha fu q arolam in g ogoh b o ‘Kshini talab etadi. Xalqimizda
o ‘t balosi, suv balosi va tu hm at balosidan o ‘zi asrasin degan
n a q l bejiz a y tilm a g a n . A g a r m a z k u r m aq o ln in g m azm un-
m o h iy a tid a n kelib c h iq ad ig an b o ‘lsak , h a r b irim izdan h a r
qand ay ofatlarga tayyor turish ta la b etiladi. Zero, m uqaddas
kitoblarda «Sen o ‘zingni asrasang, m en seni asrayman», degan
so‘zIar bekorga aytilm agan.
B u g u n g i k u n n in g d o lz a rb m a s a la la rid a n b iri a h o li va
hududlarni favqulodda vaziyatlardan m uhofaza qiiish, barcha
aholini ogohlikka d a ’vat etish. F u q aro m uhofazasining hozirgi
davrdagi asl m azm un va m aqsadi favqulodda vaziyatlarning
oldini olish, u n d a n b a rc h a ah o lin i him oy alash , o ‘rgatishga
alohida e ’tibor berishdir.
6
T a b iiy o fa tla rd a n y er q im irla s h i, a y n iq sa , o ‘ta xavfli
h iso b la n a d i. 1948-yilning 6 -o k ta b rid a A sh x a b o d d a , 1966-
yilning 26-aprelida Toshkentda, 1987-yilda A rm anistonda katta
k u ch g a ega b o ‘lg an yer q im irla sh la r m in g lab k ish ilarn in g
yostig‘ini quritdi, necha m inglab od am lar uy-joysiz qoldilar,
shikastlandilar. Yer kurrasidagi bir necha kuchli suv toshqinlari:
1953-yil 1-fevralida A n g liy a d a , 1973-yilning a v g u st oy id a
Pokiston va H indistonda, 1974-yilda Belorussiyada, Shimoliy
Italiyada va boshqa g avlatlarda o ‘n m inglab kishilarni halok
qildi. 1990-yilda T ojik istond a yer k o ‘chkisi natijasida butun
q is h lo q tog* b o tq o g ‘i o s tid a q o ld i. 1 991-yilda T o s h k e n t
viloyatining T o ‘ytepa tum anida ham shu hodisa yuz berdi. 2004-
yil 26-dekabr kunidagi H ind okeani qirg‘og ‘ida joylashgan qato r
davlatlarda sodir b o ‘lgan sunam i m inglab qurboniiklarga olib
keigan. T ab iatn in g k u tilm ag an hodisalarin in g o q ib a ti m k li
k o 'rilm a g a n vayronag a o lib keldi va h o zir h am o ‘ta xavfli
hisoblanadi.
A m m o tabiatninggina injiqligi emas, h atto ki odam larning
o ‘zlari ham turm ushda k o ‘p lab talafo tlarg a, tabiiy ofatlarga
sabab b o ‘la oladilar. A srlar tu tash keigan bugungi pallada butun
insoniyat, m am lakatim iz aholisi ju d a k a tta ekologik xavfga duch
kelm oqda. Buni sezm aslik, q o ‘l qovushtirib tu rish o ‘z-o ‘zini
o ‘limga m ahkum etish bilan barobardir. Afsuski, hali k o ‘pchilik
a h o li u sh b u m u am rao ga b e p a rv o va m a s ’u liyatsizlik bilan
m unosab atd a b o im o q d a la r. M asalan: C hem obil ato m elektr
s ta n s iy a s in in g 1 9 8 7 -y ild a g i h o d is a s i, H in d is to n d a g i va
Italiyadagi kimyo zavodining portlashi, Ekaterinburgdagi temir
y o ‘I ta la fo tla ri k eltirg an z a ra rla r m isoiida yoki 2003-yilda
H in d isto n d a sodir b o ‘lgan gidrom eteorologik ja ra y o n - suv
to sh q in i su n am ida 650 kishi q u rb o o b o 'lg a n i, 2004-yil 26-
d e k a b rd a g i H in d o k e a n i q i r g ‘o g ‘id a jo y la s h g a n q a to r
m am la k a tla rd a yer qim irlashi va sunam idan 170 m ing kishi
q urbo n b o ‘lishi, m illionlab odam larning boshpanasiz qolishi
ta b ia tn in g k u tilm a g a n d a f a lo k a t k e ltirish i n a q a d a r xavfli
ekanligi, yana bir karra favqulodda vaziyatlarda doim o tayyor
b o ‘lishimizni talab etadi. Insoniyat yashar ekan, o ‘z-o‘zini har
qanday ofatlardan asray olishi, uni oldini olish chora-tadbirlarini
ishlab chiqishi zarurdir.
7
H ozirgi davrda m a m la k a tla raro vaziyat ham m ustahkam
emas. Y a’ni urush xavf] yo'qemasdebaytolmaymiz. I.A. Karimovning
« 0 ‘z b e k isto n X X I a s r b o ‘s a g ‘asida: x a v fsiz lik k a ta h d id ,
barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” kitobida hozirgi
siyosiy, harbiy m uvozanat quyidagicha tahlil qilingan. Beto‘xtov
davom etayotgan qurollanish poygasi, atom , kimyoviy qurollar
v a om m aviy q irg ‘in q u ro lla rin in g bo sh q a tu rla rin i ishlab
chiqarish, saqlash va sinash insoniyat yashaydigan m uhit uchun
juda katta xavfdir. M odom iki shunday ekan, q o ‘qqisdan vaziyat
o'zgarib, urush boshlanguday bo ‘lsa, unda taraflar o ‘zlari ega
b o ‘lgan barcha qu rol-yaro g ‘larni ishlatadilar, ayniqsa, yadro
q u r o li, k im y o v iy , b io lo g ik , y o p p a s ig a q iru v c h i q u r o lla r
ishlatilish xavfidan jam iyatim iz x o li emas. Bunday sharoitda
qisqa vaqt m obaynida m inglab kishilar halok b o ‘lishi, necha
m inglab y arad o rlar, sh ik astlan ish lar, z ah arlan ish lar va o ‘ta
xavfli yuqum li xastaliklarning k o ‘payishi, ularga tegishli tez
yordam berishni, vaziyat vujudga kelgan joydan olib chiqish,
te g is h li tib b iy y o rd a m k o ‘r s a tis h h a m d a s o d ir b o 'Ig a n
oqibatlarning tugatilishi uchun ham m a ’lum darajadagi kishilar,
mutaxassislarni jalb qilish zaru r b o ‘ladi. Bu borada O 'zbekiston
R espublikasining 1999-yilda «A holini va hu d u d larn i tabiiy
ham da texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza
qilish to ‘g‘risida» qabul qilgan qonuni 0 ‘zbekiston aholisini
va hududlarini tabiiy h am da texnogen xususiyatli favqulodda
vaziyatlardan (bundan keyin m atnda favqulodda vaziyatlar FV
d e b y u r itila d i) m u h o fa z a q ilis h s o h a s id a g i ijtim o iy
m unosabatlarni tartibga soiadi ham da favqulodda ro 'y berishi
v a riv o jla n is h i m u m k in b o 'l g a n v a z iy a tn i o ld in i o lish ,
favqulodda vaziyatlar keltiradigan talafotlarni kam aytirish va
fa v q u lo d d a o q ib a tla r n i b a r t a r a f e tish n i k a fo la tla y d ig a n
im k o n iy at y aratad i, O 'z b e k isto n fu q aro larin i h a r q a n d a y
o fa tla rd a n him oyasini t a ’m in e ta d ig an qo n u n iy h u jja tn in g
qabul qilinishi ushbu m uam m oning yechimida asosiy vazifalar
k o 'lam in i jam laydi. H ozirgi pay td a respublikam izda fuqaro
m u h o fa z a si ta s h k iliy is h la rin i O 'z b e k is to n R e s p u b lik a s i
sharoitiga moslab, uning tuzilishi, vazifalari, ishlash uslublari
to ‘la shakllantirildi. Q o 'lla n m a d a fu q aro lar m uhofazasining
tuzilish tartibi yoritilgan.
8
Fuqarolar m uhofazasining asosini korxonalarda, muassasa-
larda raaxsus tuzilgan guruhlar va ulam ing ta ’minotidagi vositalar
hisoblanadi. Bu guruh nmtaxassislari tinchlik davrida transport
vo sitalari, m axsus tex n ik a, kiyim -kechak, o ziq-ovqat, dori-
darm onlar bilan hisob qilingan m e’yor asosida ta ’m inlanadilar
v a m axsus reja aso sid a o ‘q itila d ila r. F u q a ro la r m uhofazasi
guruhlarini tuzish, o ‘qitish va doim o favqulodda hodisalarda
tayyor turish V azirlar M ahkam asining 7-oktabr 1998-yildagi
“Favqulodda vaziyatlarda himoyalanishga o'qitish to ‘g‘risida”gi
qaroriga asosan barcha tashkilotlar, o ‘quv yurtlarida o ‘tkazilishi
nihoyatda muhim va shu bilan birga o ‘ta m urakkab hisoblanadi.
Chunki bu ishga barcha fuqarolar, mavjud texnik vositalar, xalq
xo'jaligi transportlarini ja lb qilishga to ‘g ‘ri keladi.
F u q a ro la r m uhofazasi guruhlarini tuzishda va ularni har
tom onlam a t a ’m inlash, o ‘rgatish, m ashq ishlari, avvalam bor,
u larning y o 'n alish ig a q a ra b , y a ’ni xalq x o 'jalig ining qaysi
s o h a sid a ish la sh i b ila n a n iq la n a d i. C h u n k i h a r b ir so ha
mutaxassislari o ‘z yo'nalishlari bo'yicha ishlami bajarishga jalb
etilad ilar. F u q a ro la r m u h o fa z asin in g ishida yuzaga kelishi
m um kin b o ‘lgan favqulodda hodisalam ing oqibatini b a rta ra f
etishda, qutqarish ishlarida vayron bo ‘lgan tarm oqlarni qayta
tiklash uchun har bir m utaxassis o ‘z kasbi bo ‘yicha ishlatilmog‘i
lozim. Qutqaruvchi guruhlarni tuzish davrida har bir shahar yoki
qishloqning geografik joylashishini e’tiborga olib, shu regionda
sodir b o iish i m um kin b o ig a n vaziyatlardan kelib chiqib FV
tuzilm alari belgilanadi. B unda fuq aro m uhofazasining shtab
boshlig‘i o ‘z xizmat joyining doirasida sodir b o ‘lishi mumkin
b o ig a n vayronagarchiliklam ing hajm ini aniqlashi shart. Shu
asosda g uruhlarning tark ib in i, sonini, texnik vositalar bilan
t a ’m inlanishini joriy etm o g ‘i lozim. M asalan: kuchli yong‘in
xavfli joylard a qu tq aru v ch ilar o ‘tga chidam li m axsus kiyim,
buldozerlar, m o‘ri qazuvchi texnik vositalar bilan, suv toshqini
xavfli joylarda esa, suzuvchi va qutqaruvchi xalqalar, dam balar
quruvchi texnik vositalar bilan, seysmologik xavfli zonalarda esa,
k o ‘m ilib q o lg an in s h o o tla r n i to z a lo v c h i va k o m m u n a l
| 