Na statistika, na mutaxassislar
O‘zbekistonda rivojlanishda o‘ziga xosliklari bo‘lgan bolalarning turli xil toifalar
(AASB, Daun sindromi, DEGS, disleksiya va boshqalar) bo‘yicha aniq soni
to‘g‘risidagi rasmiy statistik ma’lumotlar yo‘q. Davlat statistika qo‘mitasi 2000 yildan
beri «jismoniy yoki aqliy rivojlanishida og‘ish» bo‘lgan o‘quvchi-bolalar soni
to‘g‘risida ba’zi ma’lumotlarni taqdim etib
kelmoqda
. XTV rasmiy saytida «Imkoniyati
cheklangan shaxslar uchun»
bo‘limi
mavjud, ammo u yerda bunday o‘quvchilar soni
to‘g‘risida ma’lumot yo‘q. Faqatgina Sog‘liqni saqlash vazirligiga yozma so‘rov orqali
biz 2013 yildan 2019 yilgacha bo‘lgan davrda bolalar serebral sholligi (BSSH) bo‘lgan
bolalar haqidagi ba’zi ma’lumotlarni olishga muvaffaq bo‘ldik xolos. Autizmi bor
bolaning otasi va O‘zbekistonda AASBga uchragan bolalar huquqlarini himoya qilish
bo‘yicha ijtimoiy faol Farhod Ortiqboyevning
so‘zlariga
ko‘ra, autizmi bor 400 ga yaqin
bola Respublika bolalar ijtimoiy moslashuvi markazida (RBIMM) ro‘yxatga olingan
bo‘lib, ularning aksariyati Toshkentda istiqomat qiladi. Biroq shaxsan uning o‘zi
bunday bolalari bo‘lgan 1000 dan ortiqroq oilalarni biladi.
Aslida ular soni ko‘proq, ammo ota-onalar ko‘pincha bolalarini yashirishadi. Eng
asosiysi,
bizda
“autizm/autistik
spektrning
buzilishi”
tashxisini
qo‘ya
www.scientificprogress.uz
«SCIENTIFIC PROGRESS» Scientific Journal
ISSN: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, ISSUE: 3
43
oladigan mutaxassis deyarli yo‘q. Bunday mutaxassislarni barmoqlar bilan sanash
mumkin! Viloyatlarda esa ota-onalar qayerga murojaat qilishni, qayerda to‘g‘ri tashxis
qo‘yilishini va bu bilan qanday ishlash kerakligini bilishmaydi», - deydi XTV
mutaxassisi Farhod Ortiqboyev. Yana bir muammo - odatiy maktablar sharoitida ta’lim
olishda qiynalayotgan o‘quvchilarni individual qo‘llab-quvvatlaydigan tyutorlarning
(inglizcha tutor – “pedagog-murabbiy”) yetishmasligi. Ota-onalar bu muammoni o‘z
moddiy imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda hal qilishga majbur. Hozirgi vaqtda
rivojlanishda o‘ziga xosliklari bo‘lgan bolalar bilan ishlash tajribasiga ega defektologlar
yoki psixologlar bu vazifani tijorat asosida amalga oshirmoqdalar.
NATIJA
“Tyutorlik lavozimi xodimlar shtat jadvaliga kiritilishi hamda ushbu lavozimga
qabul qilinadigan mutaxassis rivojlanishda o‘ziga xoslikka ega bolalar bilan ishlash
va ularning muvaffaqiyatli integratsiyasi uchun sharoitlarni yaratish borasida
ma’lumotga ega bo‘lishi zarur. Ideal holatda tyutorlar pedagogika oliy ta’lim
muassasalarida tayyorlanishi kerak, ammo bizda bu haqda gap-so‘z ham bo‘lgani yo‘q.
Hozircha faqat Oliy ta’lim vazirligi bilan fan o‘qituvchilari uchun inklyuziv ta’lim
bo‘yicha 24 soatlik dasturni joriy etish to‘g‘risida muzokaralar olib bordik, biroq
bilishimcha bu dastur joriy etilgani yo‘q”, - deydi o‘zbekistonda tavallud topgan,
hozirda Yangi Zelandiyaning Vaykato universiteti inklyuziv ta’lim sohasida tadqiqot
olib borayotgan Galina Nam. Afsuski, tyutor lavozimi umumiy maktablarni qo‘ying,
hattoki umumta’lim jarayoniga rivojlanishda o‘ziga xosligi bo‘lgan bolalar
kiritilgan
tajriba
maktablarimizda ham ko‘zda tutilmagan. Galina Namning so‘zlariga
ko‘ra, tyutor vazifasini odatda bolaning ota-onasi bajaradi, bu esa, so‘zsiz, ularning
shusiz ham qiyin bo‘lgan hayotiga yanada murakkablashtiradi. Ota-onalar uchun
qiyinchilik shundan iboratki, birinchidan ular juda charchashgan. Ikkinchidan, ular
nafaqat farzandiga darslarni o‘zlashtirishga yordam beradilar, balki uni qolgan
sinfdoshlaridan ham himoya qiladilar. Ayrim hollarda volontyor yoki amaliyotchi tyutor
sifatida ish olib boradi. Bunday amaliyot Samarqandda joriy etildi, u yerda volontyorlar
tyutorlikka taklif qilindi, Urganchda esa pedagogika OTMlari talabalari amaliyot o‘tash
davrida tyutorlik bilan shug‘ullanishdi. «Buni vaqtinchalik qaror sifatida ko‘rish
mumkin, biroq mening nazarimda, ushbu holatlarning hech birini ta’lim olishga
qiynaluvchi o‘quvchilarni samarali va barqaror individual qo‘llab-quvvatlash sifatida
ayta olmaymiz», - deya xulosa chiqaradi Galina Nam.
Bizning maqsadimiz, bu - tayanch-harakat apparati, eshitish, va ko‘rish
nuqsonlari bo‘lgan yoki rivojlanishda o‘ziga xosligi bo‘lgan barcha uchun inklyuziv
jamiyat barpo etish va inklyuziv ta’limni rivojlantirishdan iborat. Mazkur maqsadga
erishish uchun nogironligi va rivojlanishda o‘ziga xosligi bo‘lgan bolalar imkoniyatlari
www.scientificprogress.uz
«SCIENTIFIC PROGRESS» Scientific Journal
ISSN: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, ISSUE: 3
|
