82
kli naqillər və ya birinci dərəcəli naqillər adlanır. Elektrolit,
turşu, qələvi və duzlar isə ikinci dərəcəli naqillər adlanır.
Bütün qazlar və buxarlar
o cümlədən metal buxarı
aşağı gərginlikli elektrik sahəsində keçirici olmurlar.
Lakin
əgər sahə gərginliyi müəyyən kritik qiymətini keçərək zərbə və
fotoionizasiyanı təmin edərsə, qaz elektron və ion keçiricikli
naqil olur.
Keçirici materialların xüsusiyyətlərini xarakterizə edən
parametrlərə aşağıdakılar daxildir:
► Xüsusi keçiricilik γ və ya onun tərs qiyməti xüsusi
müqavimət,
;
► Xüsusi müqavimətin temperatur əmsalı və ya
;
► İstilikkeçirmə əmsalı γ
i
;
► Kontakt potensial fərqi və termoelektrik hərəkət qüvvəsi
(termo e.h.q.);
► Metaldan elektronların çıxış işi;
► Dartılmada möhkəmlik həddi
д
və qırılmada nisbi
uzanma
l
l
Metal naqillərdə sərbəst elektronların sayı
temperatur
artdıqca praktiki olaraq dəyişmir. Lakin kristallik qəfəsin
qovşaqlarında rəqslərin güclənməsi nəticəsində temperatur
artdıqca elektrik sahəsi təsirindən sərbəst elektronların hərəkəti
yolunda olduqca böyük müqavimət yaranır və nəticədə,
metallarda keçiricilik azalır və xüsusi müqavimət artır.
Naqilin temperaturu 1Kelvin artmasında onun xüsusi
müqavimətinin dəyişməsinin qiyməti xüsusi müqavimətin
temperatur əmsalı adlanır.
83
Keçiricidə cərəyanın sıxlığı ilə elektrik sahə gərginliyi E
arasında əlaqə Om qanununun diferensial forması ilə ifadə
olunur.
Е
(3.1)
Burada
- keçirici materialın xüsusi keçiricilik
adlanan
parametrdir.
Om qanununa görə
elektrik sahə gərginliyindən E asılı
deyil. Xüsusi keçiriciliyin tərs qiyməti
1
xüsusi
müqavimət adlanır və müqaviməti R, uzunluğu l, en kəsiyi sa-
həsi S olan keçirici üçün aşağıdakı ifadə ilə təyin olunur:
l
RS
=
ρ
(3.2)
Normal temperaturda metal keçiricilərin xüsusi
müqavimətlərinin qiymət diapazon çox kiçikdir (gümüş üçün
0,016
mkOmm-dan dəmirxromalüminium xəlitələri üçün
təxminən 10 mkOmm-ə qədər dəyişir, yəni cəmi üç tərtib dax-
ilindədir).
Məftilin (naqilin) temperaturu 1K artmasında onun xüsu-
si müqavimətinin dəyişməsinin qiyməti xüsusi müqavimətin
temperatur əmsalı adlanır.
Xüsusi müqavimət (
) əsas elektrik xarakteristikasıdır,
çünki o, materialdan elektrik cərəyanı axdıqda materialın
göstərdiyi müqaviməti qiymətləndirməyə imkan yaradır.
kiçik olduqca material daha yaxşı keçiricidir, çünki o, elektrik
cərəyanı daha çox keçirmək qabiliyyətinə malikdir.
84
Bəzi metalların xüsusi müqavimətləri cədvəl 3.1-də
göstərilmişdir.
cədvəl 3.1
Xüsusi müqavimətin temperatur əmsalının differensial
ifadəsi
dT
d
TK
1
(3.3)
Temperatur qısa diapazonda dəyişərsə xüsusi müqavimət
aşağıdakı kimi olar:
1
2
1
2
1
(3.4)
Burada
1
və
2
-
T
1
və
T
2
temperaturlarında materialın
xüsusi müqavimətləri;
- xüsusi müqavimətin
orta tempera-
tur əmsalıdır.
Təmiz metalların
-
qiyməti bərk halda bir-birinə
yaxındır, ona görə də təqribi hesab etmək olar ki;
1
273
0,004
dərəcə
-1
