İfrat keçiricilikli materiallar.
Əvvəllər qeyd olunduğu
kimi, temperatur aşağı düşəndə metalların xüsusi müqaviməti
azalır. 1911-də Hollandiya alimi X. Kamerlinq-Onnes aşkar
etmişdir ki, dondurulmuş civə halqasını 4,2Kelvinə qədər
soyudulduqda onun müqaviməti kəskin sıçrayışla azalır və
ölçülə bilməyən həddə çatır. Elektrik müqavimətinin belə
azalması və praktiki olaraq, materialın sonsuz xüsusi
keçiriciliyə malik olması ifrat keçiricilik adlanır. Soyuma
zamanı materialın ifrat keçiriciliyə keçməsinə müvafiq gələn
temperatur ifrat keçiricilik temperaturu T
i
adlanır. İfrat
keçiricilik vəziyyətinə keçmə dönən prosesdir, belə ki,
temperatur T
c
-y çatanda ifrat keçiricilik aradan qalxır və
material normal vəziyyətə keçərək xüsusi keçiriciliyin
son
qiymətini alır.
90
Sonralar civə ilə yanaşı bir sıra digər metal, ərinti və
kimyəvi birləşmələrdə də ifrat keçricilik müşahidə edilmişdir.
Hazırda 27 təmiz metal, mindən artıq isə müxtəlif birləşmələr
ifrat keçriciliyə malikdir. Bunlardan alüminiumun (1,2
0
K),
civə (4,2
0
K), titan ərintisi (8,7
0
K) və s. göstərilə bilər. Bununla
yanaşı, bəzi yaxşı keçriciliyə malik olan mis və gümüş kifayət
qədər soyudulmasına baxmayaraq, ifrat keçriciliyə malik
olmurlar.
Mütləq
sıfra
yaxınlaşan
çox
aşağı
(krioqen)
temperaturda metalların elektrik keçiriciliyi xüsusi əhəmiyyət
kəsb edir. Belə metallar krionaqil (kriokeçrici) və qiperkeçirici
adlanır.
Elektrik qurğularının təmiri və istismarında quraşdırma,
dolaq naqillərindən və kabellərdən geniş istifadə edilir.
Dolaq
naqilləri maşın, transformator, cihaz və
aparatların dolaqlarının hazırlanmasında, quraşdırma naqilləri
və kabellər elektrik qurğularının birləşdirilməsində tətbiq
edilir, xüsusi naqillər isə qızdırıcı elemetlərdə istifadə edilir.
Dolaq naqilləri izolyasiyasına görə lifli, emal və
kombinə edilmiş, (emal–lifli), en kəsik formasına görə dairəvi
və ya düzbucaqlı olmaqla mis və ya alüminiumdan hazırlanılır.
Hazırda aşağıdakı markalı dolaq naqilləri geniş istifadə
edilir.
Lifli izolyasiyalı naqillərdən aşağıdakıları göstərmək
olar:
PBO, PBD, PŞD, PKD, PLD – birqat (O) və ya ikiqat (D)
pambıq parça (B), ipək (Ş), kanpon (K) və lavsan (L)
izolyasiyalı mis məftil;
PB, PBU - bir neçə qat telefon və ya kabel kağızından
ibarət izolyasiyalı mis naqil;
91
PBBO, PPLBO - lavsan, pambıq parça və bir neçə qat
telefon və ya kabel kağızından olan izolyasiyalı mis naqil;
PPTBO - iki qat triasetat, bir qat telefon kağızı və bir qat
da pambıq parça izolyasiyalı mis naqil.
Yuxarıda göstərilən naqillər PLD - dən başqa A qızma
sinfinə malikdir. PLD -E qızma sinfinə məxsusdur.
Emal izolyasiyalı dolaq naqillərinə aşağıdakılar aiddir:
PGL-A qızmaya davamlılıq sinfli, yağa və laka davamlı emal
izolyasiyalı mis dolaq naqili; PGV-1, PGV-2, PGM- 1,PGM-2
- yüksək davamlı vinifleks və metalvin emal izolyasiyalı adi
(1) və qalın (2) qatlı izolyasiyası olan mis dolaq naqili;
PGLR-1, PGLR-2, PGVTL-1, PGVTL-2-E qızmaya
dayanıqlıq sinifli poliamid – rezol və ya poliuretan əsaslı
emallı mis dolaq naqili;
PGTV, PGTV-939 və PGTVTR - poliefir emal əsaslı
termoreaktiv epoksid qətran qatlı B sinifli dolaq naqili;
PGT-155A - poliefir əsaslı F qızmaya davamlılıq sinifli
mis dolaq naqili.
Kombinə edilmiş emal lifli izolyasiyalı naqillərdən
aşağıdakıları göstərmək olar:
PGLBO, PGLŞO, PGLŞKO, PGLLO - yağ qətran əsaslı
emal qatı və müvafiq olaraq bir qat pambıq-parça, ipək, kapron
və lavsan izolyasiyalı dolaq naqili.
Lifli izolyasiyalı məftillərin elektrik möhkəmliyinin
aşağı olması, qalınlıqlarının çox olması, nəmliyə və kimyəvi
mühitə az dayanıqlı olmaları kimi çatışmazlıqları vardır. Lakin
onların mexaniki möhkəmlikləri yüksəkdir.
Emal
izolyasiyalı
dolaq
naqillərinin
mexaniki
möhkəmliyi aşağı olsa da (PGL - üçün), digər göstəriciləri
yüksəkdir. Mexaniki möhkəmliyi də yüksək olan PGTV və
92
PGT - 155 markalı dolaq naqilləri yeni seriyalı 4A tipli
asinxron mühərriklərində tətbiq olunur.
Kombinə olunmuş izolyasiyalı dolaq naqillərinin
keyfiyyəti lifli və emal izolyasiyalı dolaq naqillərilləri
içərisində aralıq mövqe tutur.
Materialların istifadə dərəcəsini yüksəltmək və elektrik
avadanlıqlarının
etibarlılığını
artırmaq
üçün
yüksək
möhkəmlikli emal izolyasiyalı dolaq naqillərilləri ilə yanaşı
qeyri-üzvü asbest və şüşə izolyasiyalı dolaq naqillərilləri də
istifadə olunur. Belə dolaq naqillərindən aşağıdakıları
göstərmək olar:
PDA - delta-asbest izolyasiyalı mis dolaq naqili - PSD,
PSDT, PSDK, PSDKT - hər bir qatı istiliyə davamlı lakla
hoddurulmaqla ikiqat şüşə sapdan olan F sinifli izolyasiyalı
mis dolaq naqili.
Quraşdırma naqilləri və kabellər elektrik enerjisini
ötürmək üçün istifadə edilir. Bu məqsədlə, aşağıdakı naqil və
kabellər geniş istifadə edilir:
PR, APR - hopdurulmuş hörmə pambıq parça
izolyasiyalı mis və alüminium naqil. Roliklərdə və borularda
çəkilməklə quru, isti və tozlu binalarda tətbiq olunur;
PRQ - həmçinin, elastiki izolyasiyalı naqil;
PRD - hopdurulmayan pambıq-parça hörmə izolyasiyalı
iki damarlı naqil;
PPV, APPV - polixlorvinil izolyasiyalı birgə iki və üç
damarlı mis və ya alüminium naqil;
PV, APV, PQV - həmçinin bir damarlı, elastiki (Q)
polixlorvinil izolyasiyalı mis və ya alüminium naqil;
ŞRPL (ŞRPS) - iki damarlı rezin izolyasiyalı gəzdirmə
mis məftil (kabel);
93
KRPT, AKRPT - rezin izolyasiyalı bir, iki, üç və dörd
damarlı mis və alüminium kabel.
VRQ, AVRQ - polixlorvinil və ya nairit örtüklü (H) 1,2 və
3 damarlı mis kabel (və alüminium).
AVV (AVP) - polixlorvinil (polietilen) izolyasiyalı, 2-7
damarlı alüminium kabel;
AVBV - polixlorvinil izolyasiyalı və örtüklü ikiqat polad
lentlə örtülən 2,3,4 damarlı alüminium kabel.
|
