İstiliyə davamlılıq və onun təyini. İzolyasiya
materiallarının eyni zamanda həm yüksək temperaturun, həm
də mexaniki qüvvənin təsirinə davam gətirmək qabiliyyəti
istiliyə davamlılıq kimi başa düşülür və bu xarakteristika
Martens aparatı ilə təyin edilir. İstiliyə davamlılıq bu aparatla
şəkil 3.5-də göstərilən sxem üzrə təyin edilir.
Şəkil 3.5. Martens aparatının sxemi 1,2 - polad çubuqlu göstərici; 3 - xətkeş; 4 - termometr; 5 - ştok (polad çubuq); 6,9 - sıxac; 7 - izolyasiya nümunəsi; 8 - aparatın gövdəsi; 10 - qızdırıcı; 11 - yük.
108
Verilən qurğu ilə nümunənin istiliyə davamlılığı olaraq
nümunə istilik və mexaniki yük təsirindən deformasiyaya
uğrayıb göstəricinin xətkeş üzrə 5-6 mm aşağı düşməsinə
uyğun gələn termometrin göstərişi qəbul olunur. Bərk
dielektriklər üçün istismar prosesində bu xarakteristika ən
vacib xüsusiyyətlərdəndir. Belə ki, istismar prosesində bərk
dielektriklər eyni zamanda həm istilik və həm də mexaniki
təsirlərə məruz qalırsa, bu halda bərk dielektrik istiliyə
davamlılıq temperaturunda tətbiq olunmalıdır.
Martens üzrə polistrol üçün istiliyə davamlılıq 75-80
0
S,
getinaks üçün 150 -170
0
S - dir.
İzolyasiya materiallarının istilikdən köhnəlməsi. Arrenius qanunu və Montzinqer qaydası. İzolyasiyanın
keyfiyyəti uzun müddət yüksək temperatur təsirindən tədricən
davam edən kimyəvi proseslər nəticəsində pisləşərsə, belə
hadisə izolyasiyanın köhnəlməsi adlanır.
İzolyasiya köhnəlmə nəticəsində elastikliyini itirir,
yumşalır və bərkiyir. Hər hansı səbəbdən tez çatlayır və
sıradan çıxır.
İzolyasiyanın istilikdən köhnəlməsi kimyəvi reaksiyanın
sürətinin
temperaturdan
asılı
dəyişməsinin
ümumi
qanunauyğunluğuna tabe olur və riyazi olaraq Arrenius
qanunu ilə ifadə edilir:
İzolyasiyanın
xidmət
müddətinin
temperaturdan
asılılığına miqdarı cəhətdən qiymət vermək üçün Montzinqer
qaydasından istifadə olunur. Bu qaydaya əsasən izolyasiyanın
temperaturunun normadan 8 - 10
0
S artması onun xidmət
müddətinin 2 dəfəyə qədər azalmasına səbəb olur.
İstehsalat prosesində bu vəziyyətin yaranmasına yol
verilməyərək izolyasiyanın qızmasına ciddi nəzarət olunur.
109
Nəticədə
elektrik
qurğuları
etibarlı
olaraq
artıq
yüklənmələrdən və qəza rejimlərindən mühafizə olunurlar. Bu
məqsədlə praktikada qoruyucu, istilik releləri, temperatur
mühafizəsi, rele mühafizəsi və s. istifadə edilir.
