Shaxarlarning avj olib rivojlanishida asosan transport yo`lining axamiyati juda katta o`rin tutadi

1 - kundalang yogi; 2 -  tushama; 3 - buylamasi; 4 - tashki kator; 5 -  ichki kator; 6 -  urta kator; 7 -  ikkinchi qator; 8 -  birinchi kator; 9 -  gorizontal chok (tushama);    10 -  vertikal    bo’ylama chok; 11 -  vertikal ko’ndlalang chok; 12 -  old qurinish; 13 -  ko’ndalang qator;   14 -  bo’ylama qator.

Devor sirtini xosil qiladigan chetki g’ishtlar chekka qatorlar (versta) deb ataladi. Binoning tashki fasadiga qaragan sirtlar-tashki (4), xonaning ichiga qaraganlari - ichki kator (5) deyiladi. Devorning tashqi qatoriga g’ishtning uzun yon yoqi qaragan bo’lsa, bo’ylama qator (14), qisqa yoqi qarasa-ko’ndalang qator (13) deb ataladi. Ichki va tashki qatorlar orasida yotqizilgan g’ishtlar yoqi toshlar 6 oraliq kator (zabudka) deb nom olgan. Qator balandligi g’ishtlarning balandligi va gorizontal choklarning qalinligi 10...15 mm (o’rtacha 12 mm) dan tashkil topgan. Vertikal choklarning qalinligi 8...15 mm oraligida bo’lib, o’rtachasi 10 mm dan oshmasligi kerak.   Chokning o’rtacha qalinligini (12 mm) xisobga olganda xar bir qatorning balandligi :  qalinligi 65mm bo’lgan g’isht uchun-o’rtacha 77 mm, qalinligi 88 mm bo’lgan g’isht uchun -100 mm bo’lishi kerak, 1 m balandlikdagi devorga qalinligi 65 mm bo’lgan g’ishtdan 13 qator, 88 mm li g’ishtdan 10 qator teriladi.

Devor qalinligi yarim g’isht yoki toshga karrali bo’ladi ;  1 g’isht-250 mm, 1,5 g’isht-380 mm, 2 g’isht-510 mm, 2,5 g’isht-640 mm va xokazo. Pardevorlar (peregorodka) qalinligi yarim va chorak g’isht bo’lib, 120 va 65 ni tashkil etadi.

G’isht-tosh terim ishlarida asosan quyidagi materiallardan foydalaniladi:

gisht tosh materiallari (oddiy, keramik gisht-250x120x65 mm,  oddiy keramik tosh    250x120x125 mm, kalinlashtirilgan oddiy keramik gisht 250x120x88 mm va boshkalar) ;

kurilish korishmasi (oxakli,  tsement-oxakli, tsementli, tsement-tuprokli korishmalar;) ;

armatura setkalari.

Kurilish korishmalari muzlashga chidamli, mustaxkam, plastik, tarkibida suvni ushlab tura oladigan bulishi kerak. Korishmalar , tarkibidagi boglovchi moddalar soniga karab oddiy va murakkab bulishi mumkin. Korishmalarga ularning kulay joylashuvchanlik, plastikligini (okq9-13 sm) ta’minlash maksadida SNV, SDB, S-Z, VRS kabi kushimchalar kushiladi .   Korishma uz tarkibidagi suvni saklab kolishi uchun unga kul, ezilgan shlak kabi noorganik kushimchalar kushiladi.

Armatura setkalari terilgan devorning yuk kutarish kobiliyatini, mustaxkamliligini, yaxlitliligini, zilzilaga bardoshliligini oshirish maksadida gorizontal korishma katlami orasiga urnatiladi. Armaturani setkalar urniga aloxida sterjenlar kurinishida urnatish mumkin emas.

G’isht-tosh terish ishlarida ishlatiladigan asbob-uskunalarni shartli ravishda gisht terishda ishlatiladigan va kontrol-ulchash asboblariga bulish mumkin.

G’isht terish jarayonidagi xar bir operatsiya ma’lum asboblardan foydalanib bajariladi. Ulardan asosiylari kelma, korishma kurakchasi, tekislagich, bolga-tesha.

Kelma-ikki tomoni silliklangan yogoch dastali pulat kurakcha-gisht terayotganda korishmani tekis yoyish, vertikal choklarni korishma bilan tuldirish va chokdagi ortikcha korishmani sidirib tashlashga muljallangan.

Korishma kurakchasi yordamida korishma devorga uzatiladi va yoyiladi, yashikdagi korishma aralashtiriladi. Tekislagich bilan choklarga ishlov beriladi, ya’ni ularga ma’lum shakl beriladi.

Bolg’a teshadan g’isht teruvchi butun g’ishtni bo’lish va yo’nishda foydalanadi.

Terim sifatini tekshirish –o’lchash asboblariga shovun, «shayton» gaz cho’p, guniya, reja ip kiradi.

Shovunlar devorlar, ustunlar, oralik devorlar va devor burchaklarining vertikalligini, ya’ni terimning   tikligini   tekshirish uchun ishlatiladi.

Qurilish «shayton»i terimning gorizontalligi va vertikalligini tekshirish uchun ishlatiladi. Uning uzunligi 300, 500 yoki 700 mm, korpusi alyumin kotishmadan iborat bulib, unga ikkita shisha naycha ampula biriktirilgan. Naycha katta radius buyicha egilgan va ichiga muzlamaydigan suyuklik tuldirilib, ozgina xavo pufakchasi koldirilgan.

Gaz cho’p qosimi 30x80 mm, uzunligi 1,2-1,5 m bo’lgan randalangan yog’och reyka bo’lib, unda terim sirti tekshiriladi. Yog’och guniya 500x700 mm burchaklardagi terimning tug’riligini tekshirish uchun ishlatiladi.

Reja ip yug’onligi 3 mm li eshilgan shnur bo’lib, tashki va ichki katorlarni terishda gaz cho’p va mayaklar orasiga tortilib, undan terim katorlarining tug’riligi va gorizontalligini, shuningdek, gorizontal choklarning kalinligini ta’minlashda foydalaniladi.

Devorga ta’sir kiladigan kuchlarni asosan g’isht-toshlar qabul qiladi, chunki terimdagi qorishmaning mustaxkamligi uzi biriktirib turgan toshnikidan  ancha kam bo’ladi. Toshlar  fakat sikiluvchi kuchlargagina yaxshi qarshilik ko’rsatadi, ularning  bu  xossasidan foydalanish maksadida toshlar qulf-kalit koidalariga muvofik terilishi lozim.

Toshlarni qulf-kalit qilib terishning 3 ta qoidasi mavjud :

1. Toshlar tushamasi devorga ta’sir etadigan kuchlarga tik bo’lishi, toshlar esa devorda gorizontal qatorlar bo’ylab joylanishi lozim.

2. Yaxlit devor uzinining tashqi sirtiga parallel (bo’ylama chok) va tik (ko’ndalang chok) bo’lgan vertikal tekisliklar (choklar) yordamida bo’laklarga bo’linadi.

3. Xar bir qatorning vertikal choki, oldingi qatorga nisbatan bir oz surilgan bo’lishi kerak, ya’ni chok ostida chok emas, g’isht toshlar yotishi lozim.

G’isht terish jarayoni quyidagi izchillikda bajariladigan ish operatsiyalaridan iborat: reja cho’plar o’rnatish; g’ishtlarni to’gri terish uchun reja ip tortish; g’isht uzatish va taxlash; yashikdagi korishmani aralashtirish, uzatish va uni tashki qatorga yoyish; tashki katorni terish, korishmani ichki katorga yoyish, ichki qatorni terish; oralik qatorga qorishma yoyish; oralik qatorni terish, terilgan qatorning tug’riligini tekshirish.

Qorishmaning plastiklik darajasiga, devor sirtining sifatiga qo’yiladigan talablarga qarab g’ishtlarni «qisib» terish va «surib» terish usullari mavjud.

Devor qurayotgan g’isht teruvchining ish o’rni  barpo etilaetgan devor  uchastkasi va xavozalarning materiallar, moslama va asboblar  quyiladigan, g’isht teruvchi yurib ishlaydigan qismidan iborat.

G’isht teruvchining ish o’rni uch zonadan: ish zonasi 1 – g’isht teruvchilar ishlaydigan,terim bo’ylab joylashgan bo’sh polosa, materiallar zonasi; 2 – g’isht,  qorishma, devor orasiga  qo’yib  ketiladigan detallar turadigan  polosa, 3 – transport zonasi, bu  zonada g’isht teruvchilarni materiallar va kuyma detallar bilan ta’minlaydigan takelajchilar ishlaydi. Ish urnining umumiy kengligi 2,5-2,6 m.

Oralik devor qurilayotganda gishtli idishlar devor qarshisiga, qorishma yashiklar esa deraza urinlari (eshik urni) ruparasiga qo’yiladi. Ustun  barpo etilayotganda uning  bir tomoniga  g’isht, ikkinchi tomoniga qorishma qo’yiladi.

Ma’lumki, devorning deraza yoki eshik o’rni ustiga qo’yiladigan qismi  peremichka  deyiladi.  Peremichkalar,  proletiga qarab  oddiy, ponasimon va archasimon qurinishda g’ishtdan terilishi mumkin.

Oddiy peremichkalar katorlarning gorizontalligiga va terimning qulf-kalit qilish qoidalariga rioya qilgan xolda butun g’ishtdan teriladi. Oddiy peremichkaning balandligi 4─6 qator  g’ishtin terim qalinligiga teng bo’lib,  uzunligi eshik va deraza o’rni enidan 50 sm katta bo’ladi.

Peremichkalarni terish uchun markasi 25 dan past bo’lmagan korishmalar   ishlatiladi.

Vatanimizda eng tarkalgan, g’isht devorni qulf-kalit qilishning asosiy sistemalari bir qatorli (zanjir), ko’p qatorli va uch qatorli sistemalardir.

Bir qatorli (zanjirsimon) qulf-kalit qilganda ko’ndalang va bo’ylama qatorlar almashinadi. Tutash qatorlardagi ko’ndalang choklar bir-biriga nisbatan chorak g’isht, vertikal bo’ylama choklar esa yarim  g’ishtga  siljitiladi. Pastki  katordagi xamma vertikal choklari ustki qator g`ishtlari bilan yopiladi.

Ko`p qatorli qulf-kalit qilish sistemasida devorlar bir necha qatorgacha yarim g`isht qalinlikda (120 mm) bo`ylama qator bilan terilib, so’ngra ko`ndalang qator bilan qulf-kalit qilinadi. Qalinligi 65 mm bo’lgan oddiy g’ishtlardan terishda xar olti qatorga bitta ko’ndalang qator, qalinligi 88 mm bo’lgan g’ishtlardan terishda - xar to’rt qatorga bitta ko’ndalang qator to’gri keladi. Devor oddiy g’ishtlardan ko’p qatorli qulf-kalit qilib terilsa, bo’ylama vertikal choklar xar beshta qatordan keyin ko’ndalang qator bilan qulf-kalitlanadi.

Ko’p qatorli qulf-kalit qilish sistemasida qulf-kalit qilishning uchinchi qoidasiga to’lik amal qilinmaydi. Birok besh kator balandligida bo’ylama choklarning qulf-kalit qilinmaganligi devorning mustaxkamligiga ta’sir etmaydi (3-4% kamayadi), aksincha, issik xavo yulida joylashgan choklarning termik qarshiligi katta bo’lishi tufayli, devorni issik-sovukni utkazmaslik xususiyatlari ortadi.

Fasadni arxitektura jixatdan bezash usullari kuyidagicha: 

tsokolga sun’iy va tabiiy toshlar qoplash;

binoning burchaklarida va derazalar oraligida boshka rangdagi gishtlardan belbog’lar xosil qilish.

deraza va eshiklar urni atrofini rangli g’ishtlar bilan bezash;

old devor yuzi va fasadda yoruglik nurida soya xosil kiladigan burtma nakshlar solib bezash;

devorning ayrim kismlarini shakldor g’ishtlar bilan bezash;

Terim sifatini nazorat qilish. Terimning sifatini tekshirish uchun g’isht teruvchi uz ixtiyoridagi kurollar va moslamalardan foydalanadi. Bino q`irralarining tug’ri terilganligi yog’och guniya bilan, devor qatorlarining gorizontalligi reja cho’p va vaterpas bilan terimning xar yaro’sida kamida ikki marta nazorat kilinadi. Choklarning qalinligi xam vaqti-vaqti bilan tekshirilib turiladi. Choklarning qorishmaga to’g’ri tulayotganligini tekshirish uchun terilgan katorlardan ayrim gishtlarni kuchirib kurish mumkin.

G’isht tosh ishlarini bajarishda qator mexnat xavfsizligi choralariga rioya qilishlari kerak. Ishga kirishish oldidan barcha qurollar tuzukligiga ishonch xosil qilish kerak. Suri va xavozalarning ustiga me’yoridan ortik materiallar taxlash mumkin emas. Materiallarning bir joyda to’planib qolishiga yo’l qo’ymaslik kerak.

Vaqtinchalik bino va inshaotlarni yuzasini xisoblash.

Ishlovchilar soni kuyidagicha topiladi:

qalendar reja buyicha kurilish maydonidagi maksimal ishchilar soni ___ ishchi, ishlovchilar soni N kuyidagiga teng.

№	Vaqtinchalik bino	Ishchi soni	Xonadan foydalanish %	Xona yuzasi m2		Bino turi	Ulchami m
				1 ishchi uchun	Umumiy
1	Utish joyi				6	Yigib buziluvchi	3x2
2	Kontora	3	100	4	12	Kuchma vagon	9x2.7
3	Dispetcherlik	1	100	7	7	Kuchma vagon
4	Garderob		70	0.7		Kuchma vagon	8.5x3.1
5	Dush		50	0.54		Kuchma vagon	8.5x3.1
6	Qo'l yuvish joyi		50	0.2		Kuchma vagon
7	Ovqatlanish joyi		50	1		Kuchma vagon	9x2.7
8	Xojatxona		100	0.1		Kurib buziluvchi