|
)“Kichik Albert” eksperimenti
|
| bet | 2/5 | | Sana | 09.10.2024 | | Hajmi | 37,47 Kb. | | #274254 |
Bog'liq labara toriya ishi 2 ilmira3)“Kichik Albert” eksperimenti
1920 yilda psixolog Jon Uotson “Kichik Albert” eksperimentini olib borgan.U qo'rquv kabi hissiy reaktsiyalar individual xususiyatlarga emas, balki tashqi omillarga bog'liq bo'lishi mumkinligini bilishni xohladi.
Jon Uotsonga tajriba o'tkazish uchun yosh bola kerak boladi. Uning tanlovi tug'ilganidan beri kasalxonada yotgan etim bolaga tushadi. Tajriba maqsadida 9 oylik bolaning shaxsi yashiringan. Uotson tajribasi boshlandi. Bexabar 9 oylik chaqaloqning oldiga oq kalamush qo'yilgan. Bola jonivorni erkalash uchun ishonch bilan qo‘lini cho‘zayotganida dahshatli ovoz eshitiladi (bu bolganing ovozi bo’ladi.Uostson metallga bolg’a bilan zarb bilan uradi). Kichkina Albert qo'rqib ketdi va yig'lay boshlaydi. Xuddi shu urinish ko'p marta takrorlandi.Eksperiment davomida oq kalamushdan tashqari oq paxta, qorboboning oq soqoli kabi rangi oq bolgan narsalar zarb ovozisiz korsatilinadi. Go’dak bu oq rangli buyumlardan ham qo’rqadi. Shundan so'ng, "dasturlash" to'xtatildi. Bu qo'zg'atuvchiga reaktsiya Kichkina Albertning ongida doimiy bo'lib qolishini tekshirish haqida edi.
4) “Ko’k ko’z- qora ko’z” eksperomenti
Ushbu dahshatli, shafqatsiz eksperimentni maktab o'qituvchisi Jeyn Elliott o'z o'quvchilariga o'tkazdi. Bu odamlarning qaysidir ma'noda ulardan farq qiladiganlarga zulm qilishga moyilligini ko'rsatadi. Tajribaning maqsadi juda yaxshi edi: bolalarga irqchilik dahshatini aniq ko'rsatish. Uning shafqatsizligi shundaki, eksperimentda ishtirok etayotgan bolalar juda ko'p azob chekib, o'zlarini "mazlum" rolida topdilar va "zolim" rolida o'zlarining eng yaxshi moyilliklarini ko'rsatmadilar. Jeyn Elliott Ayova shtatining Raysvill shahridagi boshlang'ich maktab o'qituvchisi edi. Qattiq feminist va milliy ozchiliklar huquqlari uchun faol, u bolalar bilan shunchaki gaplashishning o'zi etarli emas deb hisoblardi. Tajriba kichik maktab o'quvchilariga irqchilik juda yomon ekanligini etkazish uchun mo'ljallangan edi. Jeyn yashagan va ishlagan shahardaaholining aksariyati oq tanli edi. Eksperimentga 1968 yilda qora tanli faol Martin Lyuter Kingning o‘ldirilishi sabab bo‘lgan, bu esa keng jamoatchilikning noroziligiga sabab bo‘lgan.
Jeyn bolalarga xurofot va kamsitish nima ekanligini ko'rsatish uchun tajriba o'tkazishga qaror qildi. Buning uchun u sinfdagi barcha bolalarni ko'k va jigarrang ko'zli bolalarga ajratdi. Ko'k ko'zlilarga shartli ravishda yuqori maqom berilgan, jigarrang ko'zlari esa hurmatga loyiq bo'lmagan "past irq a'zolari" deb e'lon qilingan. Jeyn darsni bugun "birodarlik kuni" deb boshladi va bolalardan buni qanday tushunishlarini so'radi. Keyin u bolalarga “jamiyat qora tanlilar, hindlar va osiyoliklarga boshqacha munosabatda bo'lishini payqaganmisiz?” deb savol beradi. Bolalar terisining rangi tufayli ko'p odamlar ularni o'z akalari deb hisoblamasliklarini aytishadi. Keyin Jeyn bolalarga buni o'zlari boshdan kechirishga harakat qilishni taklif qiladi: tashqi belgilar tufayli rad etilganini his qilish qanday bo'larishini tushintirmoqchi boladi.
U ko'k ko'zli o'quvchilarni ajratib ko'rsatdi va hammaga bu bolalar boshqalardan yaxshiroq, "tozaroq", aqlliroq va bundan tashqari, uning o'zi ham bir xil rangda ko'zlari borligini aytdi. Ko'k ko'zli maqom ularga ma'lum imtiyozlar berdi. Misol uchun, ular kafeda ovqat uchun ikkinchi yordam olishlari mumkin edi (bu ularning jigarrang ko'zli sinfdoshlariga ruxsat berilmagan), ularga yangi sport zalida o'ynashga ruxsat berildi va ularning tanaffuslari 5 daqiqaga ko'paytirildi.Jigarrang ko’zli bolalarga turli xil cheklovlar qo’yildi. Ko’k kozli bolalar o'zlarini shunday "imtiyozli" holatda topib, ko'k ko'zli bolalar darhol jigarrang ko'zli bolalarga nisbatan takabburlik qila boshladilar, dominant xatti-harakatlarni namoyish etdilar, hatto sinfdoshlarini haqorat qildilar va ularga turli xil jismoniy ta'sir ko'rsatdilar. Elliottning yozishicha, bolalar "aqlli, yaxshi bolalardan yaramas, yovuz shovinistlar"ga o'tishlari uchun bor-yo'g'i 15 daqiqa kerak bo'ldi. Bundan tashqari, yuqori maqom yana bir qiziqarli oqibatlarga olib keldi. Ko'k ko'zli bolalarning ishlashi sezilarli darajada yaxshilandi, bu Elliott tomonidan to'plangan statistik ahamiyatga ega ma'lumotlardan dalolat beradi. Jigarrang ko'zli bolalarning ishlashi taxminan bir xil darajada yomonlashdi va bu statistika bilan ham tasdiqlanadi. Mantiqan buni tushuntirish qiyin emas. Doskadagi "mazlum" maktab o'quvchilari sarosimaga tushdi va asabiylashdi; ko'plari qattiq stressda edilar, bu esa bilimlarni o'zlashtirishga to'sqinlik qildi. Tajriba ikki kun davom etdi. Ertasi kuni Elliot eksperimentni davom ettirishga qaror qildi va endi talabalar guruhlari rollarni almashtirdilar. U "noto'g'ri" ekanligini e'lon qildi va aslida jigarrang ko'zli bolalar ko'k ko'zli bolalarga qaraganda toza, aqlli va yaxshiroq. Bundan tashqari, o'qituvchi jigarrang ko'zli odamlarning ustunligini melanin pigmentining ta'siri bilan oqladi, bu ularni go'yo ularni aqlli qiladi. Endi ko'k ko'zli bolalar tushkun holatda. Jigarrang ko'zlilar ularga yumshoq munosabatda bo'lishlari mumkin edi, chunki ular nimani boshdan kechirayotganlarini bilishardi. Ammo bolalar rahm-shafqat ko'rsatishni xohlamadilar.
|
| |
