Sho‘rlanishni o‘lchashning xalqaro tizimi
1
Suvdagi tuzlarning konsentratsiyasi (miqdori) – suvda
erigan barcha tuzlarning umumiy miqdori (TDS – jami
erigan moddalar). Bir litr suvda milligramm yoki 1 m
3
suvda grammda ifodalanadi
mg/l = g/m
3
= rrm
2
Suvda erigan tuzlarning konsentratsiyasini (miqdorini)
elektr o‘tkazuvchanlik orqali ifodalash ham mumkin (Ec –
elektr o‘tkazuvchanlik). Elektr o‘tkazuvchanlik mmhos/sm,
dS/m yoki mS/sm larda ifodalanadi.
dSm/m = 1000
mSm/sm
3
Tuzlarning konsentratsiyasi bilan elektr o‘tkazuvchanlik
orasidagi bog‘liqlikni quyidagi tenglik bilan ifodalash
mumkin:
C = 640
Ec
4
Tuproqdagi tuzlarning miqdori to‘yingan tuproqdagi suv
so‘rimining elektr o‘tkazuvchanligi (ECe) orqali o‘lchanadi.
5
Suvning elektr o‘tkazuvchanligi (EC) bilan tuproqning
elektr o‘tkazuvchanligi (ECe) orasidagi bog‘liqlik
ECe = 1,5
EC
(agar sug‘orishga berilgan suvning 15-20% i ildiz
qatlamdan drenajga chiqqan bo‘lsa)
1.6.3. Qishloq xo‘jaligi ekinlarining tuzga chidamlilik
darajalari
Qishloq xo‘jaligi ekinlarining tuzga chidamliligi – tuproq
sho‘rlanishining maksimal darajasi bo‘lib, bunda ekinlar o‘z
hosilini yo‘qotmaydi.
Tuproqning sho‘rlanishi oqibatida ekinlar rivojlanishining
o‘zgarishi bo‘yicha birinchi ilmiy tadqiqotlar natijalari AQSh
Qishloq xo‘jaligi vazirligining 1954 yilda chiqarilgan ma’lumot-
nomasida e’lon qilingan.
136
Oradan qariyb 50 yil o‘tgandan keyin, 2002 yilda BMT
qishloq xo‘jaligi va oziq-ovqat tashkiloti butun dunyoda qayd
qilingan ma’lumotlarning tahliliy to‘plamini chop etdi.
Ma’lumki, o‘simliklar sho‘rlangan tuproq sharoitlariga
chidash darajasi bilan o‘zaro farqlanadilar.
Ayrim o‘simliklar yuqori darajadagi sho‘rlanishga chidamli,
boshqa o‘simliklar esa kam sho‘rlangan tuproqlar sharoitida
yashay oladilar yoki tuzli muhitga umuman chiday olmaydilar.
Ekinlarning sho‘rlangan tuproqlar sharoitida rivojlana olish
qobiliyatiga tuzga chidamlilik deb ataladi.
Qishloq xo‘jaligi ekinlarini tuzga chidamlilik darajasini
baholash uchun ekinlarni turli darajada sho‘rlangan suvlar bilan
sug‘orish bo‘yicha uzoq muddatli tadqiqotlar olib borilgan.
Tadqiqotlarning
natijalari
tuproqning
sho‘rlanganligi
ekinning hosildorligi, evapotranspiratsiya miqdori, o‘simlik
barglarinig suv potensiali va CO
2
ni o‘tkazish xususiyatlariga
jiddiy ta’sir etishini ko‘rsatdi.
Tuproqning sho‘rlanish darajasi qanchalik yuqori bo‘lsa,
ekinning
hosildorligi,
evapotranspiratsiya
miqdori,
ekin
barglarining suv potensiali shunchalik past bo‘ladi.
Qishloq
xo‘jaligi
ekinlarining
hosildorligini
tuzga
chidamlilik, tuproqning elektr o‘tkazuvchanligi va sug‘orish
suvining tuzlilik darajasiga bog‘liq ravishda kamayishi grafik
tarzida 1.41-rasmda aks ettirilgan.
Grafik ma’lumotlaridan ko‘rinadiki, tuzga chidamsiz ekinlar
YeS=5-6 dSm/m bo‘lganda zarar ko‘rsalar, tuzga chidamli
ekinlar YeS 15 dSm/m dan yuqori bo‘lganda ham zarar
ko‘rmaydi.
137
1.41-rasm. Ekinlar hosildorligini tuproqning elektr o‘tkazuv-
chanligi va sug‘orish suvining tuzlilik darajasiga
bog‘liq ravishda kamayishi.
|
