87
(o„lchamlar metrda berilgan):
a -
I toifali yo„l;
b -
II toifali yo„l;
v -
III toifali yo„l;
g -
IV toifali yo„l;
d -
V
toifali yo„l;
1
– yo„l yoqasi;
2 -
yo„l qatnov qismi;
3
-ajratuvchi tasma;
Yo„l qatnov qismi, yo„l cheti va ularning bajaradigan vazifalari
Yo„l sirtining avtomobillar harakatlanadigan qismidagi tasmasi - qatnov
qismi deyiladi. Bu tasma tosh materiallar bilan mustahkamlanib yo„l to„shamasini
hosil qiladi. Uning yuqori qismi qoplama deb ataladi. Yo„l cheti mustaxkamlangan
tasmasi avtomobillar bexosdan qatnov qismidan chiqib ketgan hollarda ularni
xavfsizligini ta‟minlashga
qaratilgan, shu bilan birga qoplama chetki qismi
mustaxkamligini o„zgartirmasdan saqlaydi.
Birinchi toifali yo„llarda har qaysi yo„nalishda harakatlanish uchun mustaqil
qatnov qismlari bo„ladi. Ular o„rtasida xavfsizlikni ta‟minlash maqsadida ajratish
tasmasi qoldirilib, ularga avtomobillarning kirishi taqiqlanadi.
Qatnov qismidan
yon tomonda yo„l yoqasi joylashgan. Yo„l yoqasidan avtomobillarning vaqtincha
turishi va ta‟mirlash vaqtida yo„l-qurilish materiallarini saqlash uchun
foydalaniladi. Yo„lning qatnov qismini o„rab turadigan yo„l
yoqasining borligi
avtomobillarning xavfsiz harakatlanishini ta‟minlaydi.
Qatnov qismi va yo„l yoqasi joydan yaxshi tekislangan qiya tekisliklar
yonbag‟irlar bilan ajratiladi. O„ymalarda va yon ariqchalarda tashqi va ichki
yonbag‟ir bo„ladi. Yo„l yoqasi va ko„tarma yonbag‟irining tutashuv chiziqlari yo„l
qirg‟og‟ini hosil qiladi. Yo„l qirg‟oqlari orasidagi masofa shartli ravishda yo„l
poyining kengligi deb ataladi. Yo„l yonbag‟rining tikligi
yotqizish koeffitsienti
bilan tavsiflanadi. Bu koeffitsient yonbag‟ir balandligining uning gorizontal
proektsiyasiga - yotqizilishiga nisbatidan topiladi.
Haydovchi har qancha to„g‟ri chiziq bo„ylab harakatlanishga intilmasin,
avtomobil tebranib sinusoida bo„yicha harakatlanadi.
Bu tebranish tezlik qancha
oshsa shuncha sezilarli bo„ladi. Avtomobillar uchun harakat tasmasi eni
88
avtomobillar enidan, yonboshdagi yo„lakchadan va g‟ildirak bilan yo„l
qoplamasining qirg‟og‟igacha bo„lgan masofalardan tashkil topadi. Bu
haydovchining mahoratiga va ustaligiga bog‟liq. Ikki tasmali avtomobil yo„llarida
qatnov qismi kengligini quyidagi 8.10-rasm asosida mazkur formula yordamida
aniqlash mumkin:
V = b + c + 2y + x;
Bu erda: b-avtomobil kengligi, m. c-avtomobil g‟ildiraklari oraliq masofasi,
m. y-avtomobil chetki g‟ildiragi bilan yo„l qoplamasi qirg‟og‟igacha bo„lgan
masofa, m. x-qarama-qarshi harakatlanayotgan avtomobillar
orasidagi xafvsizlik
masofasi, m.
X va Y lar uchun quyidagi empirik formulalar tavsiya qilingan:
X = 0,3 + 0,1
2
1
V
V
;
Y=
V
0075
,
0
1
,
0
Bu erda x va y lar m da, V- tezlik km/soat. Quvib o„tishda harakat bir
tomonga bo„lgani uchun:
X = 0,3 + 0,075
2
1
V
V
; tavsiya etiladi.
8.10-rasm. Yo„l qatnov qismini aniqlash chizmasi
89
Qatnov qismining kengligini asoslashda mavjud holat ko„proq
nazarda
tutiladi: qarama qarshi harakatlanayotgan avtomobillardan biri uncha katta
kenglikga ega bo„lmagan lekin yuqori tezlikda harakatlanuvchi engil avtomobil,
ikkinchisi kengligi katta bo„lgan lekin past tezlikda
harakatlanuvchi yuk
avtomobili.
