143
1450°C temperaturada kuydirilgan erkin magniy oksid suv ta’sirida so‘nish
qobiliyatini yuqotmasa ham, u juda sust so‘nadi. Uning so‘nish jarayoni qotib qolgan
sementtoshda ham davom etishi mumkin. Natijasida qorishma va beton yoriladi.
Bunday xavfli holning (sement hajmining notekis o‘zgarishining) oldini olish uchun
portlandsement tarkibidagi erkin magniy oksid
miqdori standart tomonidan
chegaralanadi va 4,5% dan - oshmasligi zarur
1
.
Portlandsementda kaliy va natriy oksidlar bo‘lmasa yaxshi, chunki ular
portlandsementning tishlashish muddatiga ta’sir qiladi.
Bundan tashqari,
ishqorlar
betonda to‘ldirgichlar bilan (to‘ldirgich tarkibida amorf qumtuproq bo‘lsa) o‘zaro
kimyoviy ta’sir etishishi mumkin. Natijada qotgan betonning darz ketishiga sababchi
bo‘ladigan natriy va kaliy silikatlar hosil bo‘ladi. Bu reaksiya atrof-muxitda etarlicha
nam bo‘lsa xam juda tez ketadi. Shu sababli gidrotexnik betonlar uchun sement va
to‘ldirgichlar tanlanayotganda sementda qancha ishqor borligi hisobga olinishi lozim
va to‘ldirgichlar shu jumladan amorf qumtuproq (opal, kremniy, slanets va
boshqalar)dan qancha borligi aniqlanadi. Bundan tashqari, portlandsementda ko‘p
miqdorda ishqoriy metall oksidlar bo‘lsa, beton yuzasida sho‘r dog‘lar hosil bo‘lishi
mumkin.
Standartga ko‘ra, portlandsement tarkibidagi ishqor istalgan miqdorda bo‘lishi
mumkin, ammo gidrotexnik betonlar uchun 0,6% dan, er usti konstruksiyalarini
qurishda ishlatiladigan qorishma va betonlar uchun esa 1% dan ortiq ishqori bo‘lgan
portlansdement ishlatish tavsiya etilmaydi. Sementda 4% gacha titan ikki oksid
bo‘lsa, u sement sifatiga yomon ta’sir qilmaydi.
Ammo TiO
2
juda ko‘payib ketsa,
sementning mustahkamlik ko‘rsatkichlari pasayadi.
Fosfor angidrid 1,5…2% dan ortsa, portlandsementning qotish jarayoni
sekinlashadi (sulfat kislota angidridi portlandsement texnik xossalariga qanday ta’sir
qilishi xakida quyida gapiriladi).
1
Айрим заводларда ишлаб чиқарилаётган портландцемент таркибида магний оксидининг микдори 6%
гача рухсат этилади. Аммо бундай портландцемент автоклавда 2,0 МПа буғ босими остида қотаётган
ҳажмий текис ўзгариши албатта синаб кўрилиши лозим.
