138
romansement qotayotganida ham ana shunday jarayonlar sodir bo‘ladi. Romansement
kukuni suv bilan qorilganda kalsiy silikatlari, alyuminatlari va ferritlari gidratlanadi
va kalsiy gidrosilikatlar, gidroalyuminatlar va gidroferritlar hosil qiladi.
Gidratlar
juda ham mayda kolloid zarrachalar ko‘rinishida ajralib chiqadi va yopishqoq,
yoyiluvchan massa hosil qiladi. Ular sement zarralari orasidagi ishqalanishni
kamaytiradi va shu bilan sement xamirini plastik qiladi. Ma’lum vaqtdan keyin xamir
mustahkamlana boshlaydi, quyuqlashadi, tishlashish jarayoni rivojlanadi.
Kolloid
massalar sement xamir erkin suvni yo‘qotishi natijasida koagulyasiyalanishi tufayli
xamir mustahkamlanadi.
Sement xamiri yanada zichlashganidan keyin butunlay noplastik bo‘lib qoladi
va berilgan shaklni saqlaydigan kattiq jismga aylanadi. Biroqhali unchalik
mustahkam bo‘lmaydi (sement xamirning bunday holatiga tishlashishning oxiri
deyiladi). Kolloid massalar yanada mustahkamlanishi va qisman kristallanishi
natijasida sementosh metindek mustahkam bo‘lib qoladi.
Gidravlik qo‘shilmalar va gips bo‘lsa, qo‘shimcha jarayonlar paydo bo‘ladi.
Gips portlandsementda qanday rol o‘ynasa, bu erda ham ana shunday rol o‘ynaydi,
ya’ni u tishlashish jarayonini sekinlashtiruvchilik vazifasini o‘taydi. Gips sementning
asosiy
komponenti, ya’ni nisbatan oson eriydigan kalsiy alyuminatlari bilan o‘zaro
ta’sir etishadi va ularni qiyin eriydigan moddalarga aylantiradi, natijada tishlashish
jarayoni sekinlashadi.
Gipsdan qancha qo‘shish kerakligi romansement tarkibidagi alyuminatlar
mikdoriga bog‘liq: odatda 5% dan oshmaydi. Ba’zan sement mustahkamligini
oshirish maqsadida gipsdan ko‘proqqo‘shiladi. Ko‘pi bilan qancha qo‘shish kerakligi
har bir ayrim holda laboratoriyalarda o‘tkazilgan
sinovlarga asoslanib turib
belgilanishi kerak.
Gidravlik qo‘shilmalarga kelganda, romansementda ma’lum miqdorda erkin
ohak bo‘lgani yoki ana shu erkin ohak u qotayotgan vaqtida oz miqdorda ajralib
chiqadigan hollarda gidravlik qo‘shilmalarning ohakning qotishidagi roli namoyon
139
bo‘la boshlaydi. Gidravlik qo‘shilmaning qum tuprog‘i (SiO
2
)
suvda ohak bilan
o‘zaro ta’sir etishadi va kalsiy gidrosilikatlari (2CaO
SiO
2
nH
2
O) ni hosil qiladi.
Mustahkamligi. Romansement sekin qotadigan, mustahkamligi nisbatan past
(28 kunlik) markali bog‘lovchi modda hisoblanadi. Bu uning tarkibidan ma’lum:
asosan sekin qotadigan mineral-ikki kalsiy silikatdan iborat (ammo uzoq saqlagan
ikki kalsiy silikat ancha mustahkam bo‘lishi mumkin). Romansement avvaliga juda
sekin qotishi sababli undan tayyorlangan betonlarni qotishining dastlabki 5-7
sutkasida bevosita suv ta’siriga uchratib bo‘lmaydi.
Biroqquruqhavo sharoitlarida kotish ham mustahkamligiga yomon ta’sir qiladi:
suv haddan tashqari ko‘p bug‘lansa, gidratatsiya jarayonlari
sekinlashadi yoki
butunlay to‘xtaydi. Romansementning dastlabki davrda (7 kungacha) qotishi uchun
eng kulay sharoit nam havo sharoitidir.
Romansementning qotishi va uning mustahkamlanish xarakteriga atrofdagi
muhit temperaturasi ham ta’sir ko‘rsatadi. Temperaturaning oshishi juda yaxshi,
pasayishi esa salbiy rol o‘ynaydi. 5-10
0
C temperaturada romansement amalda
qotishdan butunlay to‘xtaydi.
Romansement 1:3 tarkibli qattiqqorishmadan ishlangan va 28 kunligida
siqilishdagi mustahkamlik chegarasiga qarab (standartga ko‘ra) uch, ya’ni 25, 50 va
100-markaga bo‘linadi. 7 kunlik namunalarning siqilishdagi va cho‘zilishdagi
mustahkamlik chegarasi kuyidagicha bo‘lishi kerak (17-jadval).
17-jadval
Romansementning mexanik mustahkamligi
Sementning markasi
Mustahkamlik chegarasi, MPa
Siqilishda
Cho‘zilishda
25
50
100
1,0
2,5
5,0
0,3
0,5
0,8
140
Mayda tuyilishi. Romansement iloji
boricha mayda tuyilish kerak, chunki
qanchalik
mayda
bo‘lsa,
shunchalik
mustahkam
chiqadi.
Standartda
romansementning maydalik darajasi quyidagicha belgilangan: 021 nomerli elakda
ko‘pi bilan 5% va 009 nomerli elakda ko‘pi bilan 25% (og‘irlik hisobida)
qoldiqqolishi kerak. Lekin bu dag‘al tuyish hisoblanadi. Yanada maydaroq, masalan,
009 nomerli elakda 10-15% qoldiqqoladigan qilib tuyilsa, sement markasini 1,5-2
baravar oshirish mumkin bo‘ladi. To‘g‘ri, bir qator holarda sementni yanada
maydalash iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bo‘lmaydi.
