134
nomerli elakda elash bilan tekshirib ko‘riladi. Elaganda og‘irligi bo‘yicha 10% dan
ortiq qoldiq qolmasligi kerak.
Ishlatish sohalari.Gidravlik ohak havoda qotadigan ohak qatori ishlatiladi.
Lekin undan ancha mustahkam va suvga chidamli qorishma hamda beton ishlanadi.
Gidravlik ohak havoda qotadigan shu jihatdan katta farqqiladiki, u suvda ham qota
oladi. Shuning uchun ham tobora keng qo‘llanib kelinmoqda.
Binolarning nam
sharoitlarda ishlatiladigan qismlari, ya’ni asosi, poydevori, shuningdek so‘g‘orish
kanallari va unchalik katta bo‘lmagan boshka gidrotexnik
inshotlarni qurishda ana
shu ohakdan foydalanilmoqda.
Gidravlik ohak asosan quruq va nam sharoitlarda ishlatiladigan bino devorini
qurish va suvashda ko‘p ishlatiladi. Past marka beton va bir qator ohak-shlak, ohak-
putssolan ya’ni sement ishlab chiqarishda ham ishlatishga ruxsat etiladi.
Yig‘ma beton buyumlari ishlab chiqarishda gidravlik ohakdan kam qavatli
binolar ishlatiladigan devorbop materiallar ishlashda foydalaniladi.
2-§ Romansement
Ohaktosh yoki magnezial mergellarning erib, bir-biriga yopishib qolmaydigan
darajada pishganini mayda tuyish natijasida hosil bo‘lgan
mahsulot romansement
deyiladi. Bunday bog‘lovchi ishlab chikarish uchun ohaktosh va gilning sun’iy
aralashmasidan foydalansa ham bo‘ladi. Tishlashish muddatini keragicha o‘zgartirish
uchun romansementga 5% gacha gips, shuningdek 15% gacha gidravlik qo‘shilmalar
qo‘shib tuyishga ruxsat etiladi. Shunda sementning suvga chidamliligi yanada oshadi
.yoki iqtisodiy jihatdan foydaliroq bo‘ladi).
Kalsiy karbonat va gilning tabiiy aralashmasidan iborat bo‘lgan mergellarda
gildan 25-60% gacha bo‘lishi mumkin. Romansement ishlab chiqarish uchun esa
tarkibidagi gil aralashma 25-30% ga boradigan mergellar ishlatgan yaxshi.
Gidravlik ohak ishlab chikarish uchun 20% gacha gil bo‘lgan ohaktoshlar
ishlatilishini, hosil bo‘lgan mahsulotning gidravlik moduli esa 1,7-9
ga teng
ekanligini eslasak, u holda romansementning gidravlik moduli 1,7 dan kam
bo‘lmaydi. Darhaqiqat, u odatda 1,1-1,7 atrofida bo‘ladi. Demak.
gil aralashmalar
135
kuydirish vaqtida hosil bo‘lgan CaO ning batamom bog‘lay oladigan miqdorda, yoki
CaO ni kalsiy silikatlari, alyuminatlari va ferritlari holida bog‘lash uchun kerak
bo‘ladiganidan ortiqroq miqdorda bo‘ladi. Gidravlik modul 1,3
yoki undan kam
bo‘lganida gil aralashmalar ohak bilan bog‘lanmagan, erkin holicha qoladi.
Shunday qilib, gidravlik ohakdan farqli o‘laroq romansementda erkin CaO
bo‘lmasligi kerak. Romansementdagi butun ohak gidravlik qota oladigan moddalar,
ya’ni kalsiy silikatlari (2CaO
SiO
2
), kalsiy alyuminatlari (CaO
Al
2
O
3
va
5CaO
3Al
2
O
3
) va kalsiy ferritlari (2CaO Fe
2
O
3
) holida bog‘langan.
Erkin kalsiy oksidi yo‘qligi va tarkibida talaygina
gidravlik moddalar
mavjudligi jihatidan romansement gidravlik ohakdan tubdan farqqiladi: romansement
so‘nmaydi, lekin undan ishlangan qorishma va betonlar ancha mustahkam va suvga
chidamli bo‘ladi.
