158
% gacha Fe
2
O
3
erishi mumkin. C
3
A – Na
2
O, C
3
A – K
2
O sistemasida qattiq eritmalar
muhim o‘rin tutadi. C
3
A panjarasida Na+, Ca
2
+ bilan almashadi, bundaqattiq eritma
hosil bo‘lib,
uning tarkibi Na
2
O
· 8CaO
· 3Al
2
O
3
to‘g‘ri keladi. SiO
2
mavjudligida
Na
2
O
· 8CaO
· 3Al
2
O
3
bilan birga izomorf K
2
O
· 8CaO
· 3Al
2
O
3
birikma mavjud
bo‘lishi mumkin. Uch kalsiyli alyuminat klinkerining oraliq fazasi tarkibiga kiradi.
Ushbu birikma polimorf xususiyatga ega emas. Inkongruent tarzda 1524 °C haroratda
erib CaO va suyuq faza hosil qiladi. C
3
A suv bilan juda shiddatli reaksiyaga kirishadi
va tez tishlashishadi. Portlandsement klinkeridagi uning miqdori 6–8 % dan
ortmaydi. C
3
A miqdorining ortishi sement toshining dengiz suviga bo‘lgan
chidamliligini pasaytiradi (sulfat bardoshlik xususiyatini pasaytiradi).
Portlandsement va giltuproqli sementlar texnologiyasi uchun muhim bo‘lgan
(1965y) amalga oshirilgan ilmiy izlanishlar orqali suvning muvozanat holatga ta’siri
aniqlandi. Ma’lum bo‘ldiki, odatdagi namlikda 12CaO
· 7Al
2
O
3
(C
12
A
7
) va 12CaO
·
7A
l2
O
7
· H
2
O (C
12
A
7
H) oralig‘idagi faza barqaror bo‘lar ekan va u bir jinsli suyuqlik
hosil qilish bilan va suv bug‘larini ajralishi bilan 1392 °C da eriydi. 20-rasmda CaO-
Al
2
O
3
–H
2
O sistemasida yuqori haroratlarda yuzaga
keluvchi gipotetik faza
muvozanatlari aks ettirilgan
20-Rasm. CaO-Al
2
O
3
-H
2
O gipotetik diagrammasi:
1-C
12
A
7
– C
12
A
7
H qattiq eritma chizig‘i
159
Suvning yutilishi strukturada katta o‘zgarishlarsiz boradi va bu C
12
A
7
birikmani
seolitlarga taalluqli deb aytishga asos bo‘ladi. Quruq argonli muhitda C
12
A
7
kongruent tarzda erib, 1374 °C haroratda CA va suyuqlikka parchalanadi. CaO –
Al
2
O
3
sistemasida absolyut quruq muhitda 1360 °C
haroratda C
12
A
7
faza C
12
A
7
–
C
3
A hamda C
12
A
7
– CA dan iborat evtektikalarni hosil qiladi. CaO – Al
2
O
3
sistemasida shuningdek C
5
A
3
metabarqaror birikma mavjud bo‘ladi va uning tarkibi
C
12
A
7
tarkibiga
juda yaqindir, ammo C
12
A
7
kubik simmetriyadan farq qilib,
rombik
simmetriyaga ega bo‘ladi.
C
5
A
3
tarkibning fazasi C
12
A
7
tarkibini quruq muhitda eritmani sovutish orqali
hosil qilish mumkin. C
5
A
3
tarkib havoda inkongruent tarzda 1361 °C
haroratda va
quruq argonda 1352 °C haroratda eriydi. CaO – Al
2
O
3
sistemasida hosil bo‘luvchi
CaO – Al
2
O
3
kalsiy monoalyuminat katta ahamiyatga ega bo‘lib, u 1605 °C da
inkongruent tarzda eriydi va CA
2
hamda suyuqlik hosil qiladi. CA ko‘p asosli kalsiy
alyuminatlarga nisbatan sekinroq gidratatsiyalanadi. Kalsiy monoalyuminati
giltuproqli sementlarning eng muhim bog‘lovchi komponenti bo‘lib hisoblanadi. CaO
– Al
2
O
3
sistemasining gidravlik faol fazasi deb, shuningdek CaO–2Al
2
O
3
(CA
2
) –
kalsiy dialyuminat hisoblanadi.
CA
2
1765 °C haroratda CA va suyuqlikka parchalanishi
bilan inkongruent
tarzda eriydi. CA
2
juda sekin gidratatsiyalanadi, CA mavjudligida CA
2
gidratatsiyasi
birmuncha tezlashadi. Panjaraga CA
2
va Fe
3+
,Cr
3+
,Ti
3+
valentli ionlarni kiritilishi CA
2
gidratatsiyasi qotishning ilk bosqichlarida tezlashtiradi.
CaO
· 6Al
2
O
3
– kalsiy geksaalyuminati bog‘lovchilik xususiyatlariga ega
bo‘lmaydi .CA
6
1850 °C haroratda
α – korund va suyuqlikka
parchalanishi bilan
inkongruent tarzda eriydi.
