7-§ Sementtosh va betonlarning kimyoviy hamda fizik agressiv faktorlar
ta’siriga chidamliligi
Sementtoshning chidamliligi deganda uning tashqi muhitning agressiv ta’siriga
(chuchuk va mineral suvlar, suv bilan sovuqning birgalikdagi ta’siri, shuningdek,
272
yuqori temperaturalar, namlanish va qurishga hamda sementtosh kapillyar va
g‘ovaklarida tuz eritmalarining bug‘lanib ketishi natijasida to‘planib qolib, boshqa
kristallogidratlarga aylanishiga) qarshiligi tushuniladi. Chunki portlandsementtosh
havo ta’siriga juda yaxshi chidaydigan materialdir. Sementtosh havo bilan o‘zaro
ta’sir etganda ohak havodagi karbonat angidrid gazidan karbonlanishi tufayli
yaxshiroq zichlashadi va chidamliroq bo‘ladi.
Agressiv gazlar esa odatda faqat nam sharoitdagina sementga ta’sir ko‘rsata
oladi. Bu holda ular ko‘pincha kislotalar hosil qiluvchi gazlar (SO
2
; H
2
S, Cl
2
va
boshqalar) kabi ta’sir etadi. Ma’lumki, portlandsementtoshi ham mayda naysimon
g‘ovaklardan iborat. Gaz shu bo‘shliqlarga juda ham oson singib kiradi. Nam sharoit
paydo bo‘lishi bilan naysimon mayda kovaklar ichidagi sementtoshning asosiy
struktura elementi bo‘lgan Ca(OH)
2
kristallari buziladi. Bu beton konstruksiyalar
mustahkamligiga juda katta xavf tug‘diradi.
Sementtosh havoning zararli ta’siriga uchramaydigan materialdir. Unga havo
ta’sir etganda ohak havodagi karbonat angidrid gazi bilan karbonlanishi tufayli
yanada zichlashib, chidamliligi ortadi.
Zararli ta’sir etuvchi gazlarning ta’siri odatda, nam sharoitda kuchayadi.
Bundagi emirilish jarayonlari suv ta’sir etgandagi jarayonlardan deyarli farq
qilmaydi.
Sementtoshning suvli muhitga chidamliligini yaxshi tasavvur etish uchun bu
boradagi tadqiqotlar tarixiga qisqacha to‘xtalib o‘tamiz.
Portlandsementning ixtiro qilinishi beton sohasidagi ishlarni rivojlantirib
yubordi. XIX asrning ikkinchi yarmidan portlandsementli beton qurilishlarda temir-
beton sifatida qo‘llanila boshlandi.
Asrimizning 20—30 - yillarida gidrotexnik qurilishlarda portlandsement keng
ishlatila boshlanishi natijasida inshootlarning suv ta’siriga chidamli emasligi ma’lum
bo‘ldi, gidrotexnik inshootlarning ko‘pi buzilaverdi.
Evropa va Rossiya mamlakatlarida portlandsement asosida qurilgan
gidrotexnik inshootlarning suv ta’siriga qanchalik chidamliliga professor A.R.
273
Shulyachenko, injener V.I. Charnomskiy va akademik A.A. Baykov tomonidan
o‘rganib chiqildi (XIX asrning oxiri va XX asr boshi). Portlandsementning suv,
ayniqsa dengiz suvi ta’sirida buzilishi sabablarini tahlil etish natijasida beton
emirilishi haqidagi fanga asos solindn. Olimlar umuman sementning suvga
chidamliligini tadqiq etish borasida ham muayyan natijalarga erishganlar. Jumladan
tuzsiz, ya’ni chuchuk suv ta’sirini ko‘rib o‘taylik. Sementning gidratatsiya
mahsulotlari ichida eng yaxshi eruvchani kalsiy gidroksid bo‘lib, u bir litr suvda 1,3
gramm eriydi. Eruvchanlik jihatdan ohakdan keyingi o‘rinda gidroalyuminat,
gidrosulfoalyuminat (batsilla), so‘ngra gidrosilikatlar turadi. Umuman sement to‘la
erishi mumkin, lekin bu jarayon juda sust kechadi.
Agar beton maromiga etkazilmay qotsa, uning kovaklari katta bo‘lib, ular
orqali suv singib o‘tsa, u holda suvning zararli ta’siri yaqqol namoyon bo‘ladi.
Betondan ajralib chiqqan ohakning karbonlanishi tufayli uning yuzasida oq sho‘ra
dog‘lar paydo bo‘ladi. Aksari hollarda bu mog‘orsimon dog‘lar betoniing sho‘ralashi
deb yuritiladi.
Betonning sho‘ralashi — beton massasidan ohak sutining yuvilib chiqishidir.
Bu jarayon o‘z navbatida, to‘ldirgichlar bilan tutashishni susaytiradi, binobarin
inshoatning mustahkamligini pasaytiradi.
Suvning erituvchanlik ta’siri suv qattiqligining ortishi bilan kuchayadi. O‘ta
qattiq suv betonning kovaklari va yuzasida kalsiy karbonat hosil qilish xususiyati
tufayli uni mustahkamlashi ham mumkin.
Ko‘pincha beton karbonat kislotali suv ta’sirida ham emiriladi. Avvaliga
erigan karbonat kislota Ca(OH)
2
bilan reaksiyaga kirishib CaCO
3
hosil qiladi:
Ca(OH)
2
+CO
2
= CaCO
3
+H
2
O
Bu jarayonning yaxshi tomoni shundaki, yaxshi eriydigan Ca(OH)
2
o‘ziga
nisbatan 40 marta kam eriydigan CaCO
3
ga aylanadi. Biroq 1 litrda SO
2
250…300
milligramm bo‘lganda, quyidagi ikkilamchi jarayon sodir bo‘ladi:
CaCO
3
+ CO
2
+ H
2
O = Ca(HCO
3
)
2
274
Oson eriydigan kalsiy bikarbonat Ca(HCO
3
)
2
moddasi, keyinchalik
sementtoshdan yuvilib chiqib ketadi. Uning o‘rniga yana Ca(OH)
2
hosil bo‘ladi.
Shunday qilib, sementtosh minerallarining deyarli hammasn eriydi. Vaqtinchalik
qattiqligi ko‘pi bilan 24
0
C bo‘lgan suv beton uchun xavfli emas.
Betonni sho‘ralashdan qutqarish uchun beton inshoatlari sirti bitum, lak bilan
suvalmoqda, tabiiy tosh, hatto qo‘rg‘oshin tunuka bilan o‘ralmoqda. Lekin bular juda
qimmat bo‘lib, ayni vaqtda uzoq vaqtga chidamaydi. Titratish yo‘li bilan ham
betonning yuza qismini zichlash mumkin. Bu tadbirlarning samarasi kamroq. Chunki
ustki ximoya qatlami zarb ta’sirida shikastlansa, betonning emirilishi osonlashadi.
Sementning suv ta’sirida emirilish masalasini nemis olimi Mixaelis va rus
olimi A.A. Baykov to‘g‘ri hal qildilar. Ular qotayotgan portlandsementdagi suvda
yaxshi eriydigan erkin ohakni aktiv qumtuprog‘i ko‘p bo‘lgan qo‘shilma yordamida
bog‘lash yo‘lini qo‘lladilar. Bunday qo‘shilma tabiiy putssolandir. Ma’lumki, bir
vaqtlar quruvchilar ohakning suvga chidamliligini oshirish uchun putssolan va
shunga o‘xshash trass, tuf, pemza qo‘shilmalaridan keng foydalanganlar.
Portlandsement paydo bo‘lishi bilan putssolandan foydalanilmay qo‘yilgan edi.
Rus sementchilari 1908 yili Peterburgda o‘tkazilgan xalqaro kongressda
gidrotexnik inshoatlar qurilishida ishlatiladigan portlandsementlarni albatta
putssolanlash to‘g‘risida taklif kiritishdi. Lekin bu aslida yangilik emas edi.
Putssolan-sement asosan suv ostida va er ostida, shuningdek, sizot suvli erlarda
inshoatlar barpo etishda ishlatiladi. Qadimda, masalan, Buxoroda sernam, suvli va
sho‘rxok erlarda poydevor, dahma devorlari, hovuz, hammom qurishda «qir» deb
ataluvchi ohakli putssolan sement keng ishlatilgan. «Qir» asosan o‘simlik kuli, ohak
(ba’zan gips qo‘shilmasi), uzum shinnisi va tuxum oqsilidan tayyorlangan. Uzum
shinnisi va tuxum oqsili sirt-aktiv modda vazifasini bajargan.
Shunday qilib, Rossiyada Italiya putssolanidan qolishmaydigan trepel, opoka,
diatomit, trass va tuf singari gidravlik qo‘shilmalar keng qo‘llanila boshlashgan.
Avvallari zavodlarda portlandsementga 10…15% qo‘shilma ishlatilgan bo‘lsa,
keyinchalik sementning mustahkamligiga ta’sir qilmaydigan darajada 20…40%
275
gacha qo‘shiladigan bo‘ldi. Bu ayni vaqtda ham sementning suvga chidamliligini
oshiradi, ham uning tannarxini arzonlashtiradi.
Agar betonga shimiladigan suv tarkibida erigan tuzlar bo‘lsa, kimyoviy erish
jarayoni ham ketadi. Tuzlar deyarli hamma suvlar tarkibida bo‘lib, sementtosh
sifatini buzadi. Daryo suvining bir tonnasida o‘rta hisobda 1,5 kilogrammgacha tuz
bo‘ladi. Daryo suvining tuzlari: kalsiy sulfat va kalsiy karbonatdan tashkil topgan
bo‘lsa, dengiz suvidagi tuzlar tarkibida: osh tuzi 78%, magniy xlorid 11%, magniy
sulfat 5% va kalsiyning turli tuzlari 4% bor. Shu sababli odatdagi portlandsement,
dengizdagi suv osti gidrotexnika inshoatlarini qurishda ishlatilmaydi. Buning uchun
esa maxsus sementlar yaratish lozim.
Qurilish tajribasidan ma’lumki, tarkibida sulfat kislotasining kalsiy, magniy,
natriy, ammoniy tuzlari va ularning aralashmasi bo‘lgan suvlar ta’sirida beton ba’zan
yorilib ketadi.
Chunki suvdagi
bunday
moddalar qotib
qolgan oddiy
portlandsementtosh tarkibidagi gidroalyuminat 3CaO
Al
2
O
3
6H
2
O bilan kimyoviy
reaksiyaga kirishib, batsillani eslatuvchi ninasimon kristallar hosil qiladi. Ko‘pincha
bunday birikma «sement batsillasi» deb ham ataladi. Uning kimyoviy ifodasi
quyidagicha: 3CaO•Al
2
O
3
•3CaSO
4
•31H
2
O.
Ba’zan kalsiy gidrosulfoalyuminat deb ataladigan bu birikma hosil bo‘lgach,
qotgan sementtosh hajmiy kengayishga intiladi. Natijada ichki kuchlanish zo‘rayib,
sementda darzlar paydo bo‘ladi. Chunki erimagan 3CaO
Al
2
O
3
6H
2
O bilan erigan
gipsning birikishi tufayli kam eruvchan gidrosulfoalyuminat hosil bo‘lishi hajmning
(erimagan 3CaO
Al
2
O
3
6H
2
O ga nisbatan) taxminan 4,6 marta kengayishiga sabab
bo‘ladi. Sementtoshning kengayishi natijasida uning strukturasi buzilib,
mustahkamligi pasayadi va u emirilaveradi. «Sement batsillasi» beton uchun xavfli
hisoblanib, u sho‘ralash bilan birlashganda ayniqsa xavf kuchayadi. Batsilla ta’sirida
inshoat chatnab yoriladi va beton ichida suvga yo‘l ochiladi. Binobarin, kalsiy
gidratning erishi uchun qulay sharoit tug‘iladi. Xullas, «sement batsillasi»
sementning sho‘ralashini tezlashtiradi.
276
Betonning bunday suvlarga chidamliligini oshirishda bog‘lovchi materiallarni
to‘g‘ri tanlashning ahamiyati katta. Bu o‘z navbatida betonning xizmat muddatini
uzaytiradi. Portlandsementning sulfatli suvlarga chidamliligini oshirish uchun uning
tarkibidagi 3CaO
Al
2
O
3
ni chiqarib tashlash kerak. Lekin bu tadbirning salbiy tomoni
ham bor. Bu mineral sement tarkibidan butunlay chiqarib tashlansa, sementning
qotishi juda sekinlashib ketadi. Bularning oldini olish uchun hosil bo‘layotgan sement
tarkibidagi 3CaO
Al
2
O
3
ning miqdorini cheklash kerak. Bunday sement ishlab
chiqarishda xom ashyoning tarkibiy qismiga katta e’tibor beriladi. Shu yo‘sinda
«sement batsillasi» ning tarqalib ketishi kamayadi. Bundan tashqari, dastlab
portlandsement tarkibiga 20% dan ortiqroq diatomit, trepel, pemza, opoka, gliej,
glinit kabi putssolan qo‘shilmalar qo‘shish bilan uning sulfatli suvlarga
chidamliligini oshirish ham mumkin. Bunday sement putssolanli portlandsement deb
ataladi.
Shuningdek, qotayotganda kam ohak ajratadigan klinker acosida tayyorlangan
sement ohakning yuvilib ketishiga chidamli bo‘ladi.
Agar beton ichiga singadigan suv sanoat oqovasi bilan ifloslangan bo‘lsa, u
betonga yanada yomon ta’sir ko‘rsatadi. Chunki beton ishqoriy mahsulot bo‘lib,
uning tarkibida erkin holatdagi ohak gidrati juda ko‘p. Shuning uchun u o‘z tabiatiga
ko‘pa, kislota ta’siriga chidamsiz. Ohak kislota ta’sirida juda tez eriydi. Shu boisdan
idish, quvur va apparatlarning beton tagligi, devor va shiplar, sellyuloza, ayrim
turdagi o‘g‘itlar, sut kislota va oziq-ovqat korxonalarida tez buziladi.
Portlandsementtoshga ishqor eritmalar (NaOH, KON) turlicha ta’sir ko‘rsatadi.
Ishqor eritmalarining past konsentratsiyasi betonga zarar etkaza olmaydi.
Sementtoshga vaqti-vaqti bilan ishqor va havo ta’sir etib tursa, uning kovaklarida
to‘planayotgan ishqor eritmasi karbonat angidrid gazi ishtirokida karbonlanib,
kristallana boshlaydi. Hosil bo‘lgan ishqoriy tuzlar havodagi namlik bilan sersuv
gidratlar hosil qiladi. Shunda sementtosh hajman kengayadi, biroq bunday xavfli
kengayish suyultirilgan ishqoriy eritmalarning doimiy ta’sirida kam ro‘y beradi.
277
Juda katta konsentratsiyali ishqoriy eritmalar esa sementtoshni buzadi. Bunday
sharoitda bir xil ionlar (OH) borligi tufayli Ca(OH)
2
ning eruvchanligi kamayadi,
ammo
sementtoshdagi
boshqa
tarkibiy
qismlarning,
ayniqsa
alyuminatli
birikmalarning eruvchanligi nihoyatda kuchayadi. Yuqori konsentratsiyali ishqoriy
eritmalar ta’sirida sementtosh minerallari o‘zaro reaksiyaga kirishib, oson eriydigan
ishqoriy-er silikatlar va alyuminatlar hosil qiladi hamda sementtosh tezda buziladi.
Shunday qilib, sementtoshning kimyoviy chidamliligini oshirish xalq xo‘jaligida
katta ahamiyatga ega bo‘lgan masaladir.
V.M. Moskvin sementtoshning suvli muhitda korroziyalanishi (buzilishi)ni
asosiy alomatlariga qarab kuyidagi uch asosiy to‘rga bo‘ldi:
1-tur korroziya—tarkibiy qismlari erib ketishi natijasida sementtosh buziladi;
2-tur korroziya—suvdagi moddalar bilan sementtosh tarkibiy qismlari
orasidagi o‘zaro almashinuv reaksiyalari natijasida sementtosh buziladi;
3-tur korroziya—sement hamiri g‘ovaklarida kam eriydigan tuzlarning
cho‘kishi va kristallanishi natijasida sementtosh buziladi.
Tabiiy suvlar ta’siridagi betonlar korroziyasining asosiy turlari to‘la
klassifikatsiyasini V.V. Kind tuzib chiqdi.
1. Sementtoshdagi kalsiy gidrat oksidning o‘z-o‘zidan erib betondan ajralib
chiqib ketishi, yuvilib ishqorsizlanish korroziyasi;
2. rN qiymati kamida 7 ga teng bo‘lgan kislotalar ta’siri natijasida emirilish —
kislota korroziyasi;
3. Kislota korroziyasining ayrim bir xil bo‘lgan va sementtosh emirilishiga
sababchi bo‘luvchi karbonat kislota korroziyasi;
4. Sulfat korroziyasi, u o‘z navbatida kuyidagilarga bo‘linadi: a)
konsentratsiyasi 0,25…0,3 dan 1 g/l gacha bo‘lgan ionlarning ta’sirida vujudga
keladigan sulfoalyuminat korroziyasi;
b) eritmadagi konsentratsiyasi 1 g/l dan ko‘p bo‘lgan, asosan sulfat ionlari
(SO
4
2-
) ta’sirida vujudga keluvchi sulfoalyuminat—gipsli korroziya; v) tarkibida ko‘p
278
miqdorda Na
2
SO
4
va K
2
SO
4
bo‘lgan suvlar ta’sirida amalga oshadigan gipsli kor-
roziya;
5. Magnezial korroziya, bu ham o‘z navbatida quyidagilarga bo‘linadi: a)
suvda SO
4
2-
ionlari bo‘lmagan holda magniy kationlariniig ta’siridan vujudga
keluvchi magnezial korroziya;
b)
Mg
2+
va SO
4
2-
ionlarining birgalikdagi ta’siri
natijasida sementtoshda sodir bo‘ladigan jarayonlarni ifodalovchi sulfat magnezial
korroziya.
Korroziyaning bu turlari tabiiy suvlar, sanoat va maishiy kombinatlarning
oqova suvlari ta’sirida vujudga kelishi mumkin. Bundan tashqari, gips va kislotaning
birgalikdagi ta’siri ham katta ahamiyat kasb etishi mumkin. Oltingugurt vodorodli
kislotalar ta’siridagi korroziya o‘zgacha o‘tadi. Bundan tashqari, sement va beton
konstruksiyalari mol yog‘i, o‘simlik moyi, uglevod, spirt, fenol, shakar, turli
kislotalar va ishqorlar ta’siriga uchrashi ham mumkin.
Korroziyaga sababchi bo‘lgan moddalar qanchalik turli bo‘lmasin, ular
ta’sirida bo‘ladigan korroziyani V.M. Moskvin va V.V. Kind kvalifikatsiyasi bilan
tushuntirsa bo‘ladi. Shu sababli ayrim misollarda V.V. Kind klassifikatsiyasining
ba’zilarini ko‘rib chiqamiz.
Sulfoalyuminatli korroziya — bu sulfatli korroziyaning bir turi bo‘lib, u
sementtosh va betonda 0,25…1 g/l ionlari bo‘lgan sulfatli suvlarning ta’sirida
vujudga keladi. SO
4
2-
ionlarining miqdori ko‘rsatilgan miqdordan ortib ketsa bu
korroziya
sulfoalyuminat
gipsli
korroziyaga
aylanadi.
Sulfat
ionlarining
konsentratsiyasi 0,25 g/l pastga tushib ketsa V.V Kind ma’lumotlariga ko‘ra bu hol
portlandsementlar uchun xavfli bo‘lmaydi.
Tabiiy suvlar yoki sanoat oqovalari tarkibida CaSO
4
, Na
2
SO
4
, MgSO
4
, MgCI
2
,
NaCI va shu kabi tuzlar turli miqdorda bo‘lishi mumkin.
Sulfoalyuminatli korroziya quyidagi reaksiyalar orqali hosil bo‘lishi mumkin:
Ca(OH)
2
+Na
2
SO
4
+2H
2
O=CaSO
4
•2H
2
O+NaON
2CaO•A1
2
O
3
•6H
2
O+3CaSO
4
•2H
2
O+19H
2
O=3CaO•Al
2
O
3
•3CaSO
4
•31H
2
O
279
Natriy gidrat oksidi yaxshi eriydigan modda bo‘lib, sementtoshdan yuvilib
ketadi Bu reaksiya davomida qiyin eriydigan kalsiy gidrosulfoalyuminat hosil
bo‘ladi. U kristallanayotganda 30…32 mol suvni yutadi, hajmi taxminan 4,6 marta
ko‘payadi, oqibatda sementtoshning mustahkamligi keskin buziladi.
Kalsiy gidrosulfoalyuminat kristallari uzun ingichka ignalardan iborat bo‘lib,
tashqi ko‘rinishi ba’zi batsillilarga o‘xshab ketadi. Bu o‘xshashligi uchun,
shuningdek,
sementtoshga
juda
xavfli
ta’sir ko‘rsatishi sababli, kalsiy
girosulfoalyuminat «sement batsillasi» deb atalgan.
Birinchi davrda kalsiy gidrosulfoalyuminat (ettringit) hosil bo‘lganda (gips
yig‘ilganda ham) u sementtoshning zichlanishiga yordam beradi, lekin sulfatli suvlar
ta’sirida to‘planishi yana davom etishi natijasida sementtosh shiddat bilan buzila
boshlaydi.
Sementtoshning sulfatli korroziyasi natijasida buzilish tezligi suvdagi sulfatlar
miqdoriga va klinkerning mineralogik tarkibiga bog‘liq. Klinker tarkibidagi C
3
S va
C
2
S miqdorining sulfatli suvlarda sement chidamliligiga ta’siri to‘g‘risida
adabiyotlarda aniq ma’lumot yo‘q. Ba’zi tadqiqotlarda C
2
S ko‘payishi bilan
sementning sulfatli suvlarga chidamliligi Ca(OH)
2
ning kamayishi hisobiga ortadi deb
ko‘rsatilgan. Natijada kalsiy gidroalyuminat eriydi va eritma holida kalsiy sulfat bilan
birikadi, bundan sementtosh buzilmaydi. C
3
S ning miqdori ko‘p bo‘lsa, sementtosh
ichida ancha miqdorda Ca(OH)
2
eritmasi hosil bo‘ladi. Bunday eritmada kalsiy gid-
roalyuminat eriy olmaydi va u qattiq holicha qoladi. C
3
A
6H
2
O qattiq holida gips
bilan reaksiyaga kirishishi natijasida hajman juda kengayib ketadigan kalsiy
gidrosulfoalyuminat hosil bo‘ladi. Bu esa sementtoshning buzilishiga sabab bo‘ladi.
Ba’zi tadqiqotchilarning fikricha, C
3
S ko‘payishi bilan sementtoshning sulfatli
korroziyasiga
qarshi
chidamliligi
ortadi.
Biroq
bunday
hodisa
kalsiy
gidrosulfoalyuminatning hosil bo‘lish jarayoni uchun zarur sharoitlarning
yomonlashuvi tufayli emas, balki klinker tarkibida C
3
S ning miqdori ko‘p bo‘lgan
sementtosh birmuncha tezroqqotishi va zichlanishi tufayli sodir bo‘ladi. Natijada
sulfatli suvlarning sementtosh ichiga singib kirishi sekinlashadi va kalsiy
280
gidrosulfoalyuminat hajman kengayganda uning buzilishiga mexanik qarshiligi
ortadi.
Uch kalsiyli alyuminat miqdorining sementtoshning sulfat korroziyasiga qarshi
chidamliligiga ta’siri to‘g‘risida kuyidagi umumiy fikr bor: C
3
A ning miqdori
ko‘payishi bilan sementning sulfatga chidamliligi kamayadi. Suv tarkibida sulfatlar
ko‘p bo‘lsa sement sulfatga kam chidaydi.
Shunday qilib, ettringit - kalsiy gidrat oksidning konsentratsiyasi kamida 1,08
g/l (CaO ga nisbatan hisoblaganda 0,4…0,46 g/l) atrofida va to‘rt hamda uch kalsili
gidroalyuminatlar bor bo‘lsa hosil bo‘ladi. Ca(OH)
2
ning bundan kam
konsentratsiyalarida ettringit suyuqlikda hosil bo‘lib, sement betonning buzilishiga
sabab bo‘lmaydi. Gidravlik qo‘shilmalarning korroziyadan ximoyalovchi ta’siri shu
usulga asoslangan.
Sement tarkibida gidravlik qo‘shilmalar bo‘lsa, u ishqorsizlantirish
korroziyasini sekinlashtiradi.Ca(OH)
2
ning qo‘shilma qumtuproq bilan yomon
eriydigan kalsiy gadrosilikat hosil qilishi, shuningdek, gidravlik qo‘shilma uch kalsili
gidroalyuminat bilan o‘zaro ta’sir etib uni kam asosli alyuminatga aylantirishi
mumkin. Shu bilan xavfli «sement batsillasi» ninghosil bo‘lishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
Gidravlik qo‘shilma tarkibidagi aktiv qumtuproq (kremniy oksid) kalsiy oksidi bilan
reaksiyaga kirishib suv muhit konsentratsiyasini, CaO ga nisbatan hisoblaganda,
1,2…1,3 dan 0,06…0,08 g/l gacha pasaytiradi. Shuning uchun konsentratsiyasi 0,5%
gacha bo‘lgan CaSO
4
, Na
2
SO
4
va MgSO
3
eritmalari putssolanli portlandsementdan
tayyorlangan betonlar uchun xavfli emas. Bu ulfatlarning tarkibida NaCI, CaCI
2
va
boshqa tuzlarning bo‘lishi birinchilarning agressivlik ta’sirini kamaytiradi.
Shunday
qilib,
CI
-
va
SO
4
2-
ionlari
bor
tuzlarning
eritmalari
portlandsementtoshga agressiv ta’sir ko‘rsatadi va shu sababli ular suvda (muhitda)
ma’lum miqdorda bo‘lishi kerak. Ruxsat etiladigan bir ion miqdori, ikkinchi ion
miqdoriga bog‘liq holda o‘zgaradi. Masalai, S1
-
ionlarining ko‘payishi bilan yo‘l
quyiladigan SO
4
2-
ionlari ham ko‘payadi; xlor ioni kalsiy oksidning bir qismini yutib,
281
uch kalsili alyuminat singari erimaydigan birikmaga aylantiradi (kuyidagi reaksiya
bo‘yicha):
3CaO•A1
2
O
3
•6H
2
O+3CaC1
2
+24H
2
0=3CaO•Al
2
O
3
•3CaC1
2
•30H
2
O
MgSO
4
ning 0,5% konsentratsiyali eritmasi putssolanli portlandsementdan
tayyorlangan betonlarni faqat magnezial korroziya hisobiga buza boshlaydi.
| 