25
2. Sinxron tarjimada strategiyalarning o’zaro munosabati qanday?
3. Til jamiyatidagi ikkitarafmaliliklar va universalistlarning qarashlari.
11-MA’RUZA
Sinxron tarjimada sinab ko’rish va xatolar strategiyasining o’ziga xos
xususiyatlari
Sinab ko’rish va xatolar strategiyasi – STda
muqobillik va adekvatlik
(tenglik, moslik)ka erishishning usullaridan biridir. A.D.Shveysar SXS ni «ma’lum
bir tanlov kriteriylariga javob bermaydigan variantlarni rad etish yo’li bilan eng
maqbul yechimga izchil yaqinlashish» strategiyasi deb izohlaydi. Mazkur
strategiya bevosita keng va tor kontekst tushunchalari bilan aloqador. Yozma
tarjimaning og’zaki tarjimadan ustunliklaridan
biri shundan iboratki, yozma
tarjimada tarjimonda deyarli doim keng kontekst bor. STda esa bunday vaziyatlar
ancha oz. sinxron tarjimon keyingi sahifani varaqlab keyinida nimalar kelishini, u
yoki bu tushuncha ortida nima turganligini ko’ra olmaydi.
Bu yerda avvalambor,
tarjima kabinasida ma’ruza-chiqishning tayyor transkripti mavjud bo’lmagan
xolatlar haqida so’z ketmoqda. Odatda bunday strategiya xabar yuboruvchi keng
kontekstsiz tarjima qilish mushkul qator tushunchalarni sanab ko’rsatayotganida
qo’llaniladi. Bu vaziyatda so’zma-so’z tarjima bebaho xizmat qilishi mumkin
The subject of my presentation is world-views. First, we’ll speak about the
three major world-views, and then I’ll touch upon the others.
The major world-
views are:
Naturalism
Transcendentalism
Theism
I’ll repeat that again:
ST: Ma’ruzamning mavzusi – dunyoqarash. Dastlab, biz uchta asosiy
dunyoqarash to’g’risida so’zlashamiz, keyinroq esa boshqalarida ham to’xtab
26
o’taman. Mazkur uch dunyoqarash quyidagilardir: Naturalizm, Transsendentalizm,
Teizm. Yana bir bor qaytaraman.
(«Umumbashariy qadriyatlar negizida ta’lim tarbiyani insonparvarlashtirish»
konferensiyasi)
Ushbu kontekstda naturalizm tushunchasini tarjima qilishdek tarjimonlik
muammosi yuzaga keladi.
Kontekstning torligi tufayli nima nazarda
tutilayotganligi unchalik aniq emas. Sinxron tarjimon
mazkur tushunchani matnga
yaqinroq qilib, harfiy tarjima qildi.
Oldindan aytib qo’yish ma’qulki, SXS o’zining tabiatiga ko’ra dvoichniy.
Dvning prinsipi quyidagilarda o’z aksini topadi: birinchidan, STon muayyan bir
tushunchaning aniqroq tarjimasini berish uchun keng kontekstga ega bo’lish
maqsadida sinab ko’rish yo’lidan yurganida, u xatolikka yo’l qo’yishi ham
mumkin, to’g’ri variantni berishi ham mumkin.
Xato va to’g’ri variantning foizdagi nisbatini tajriba yo’li bilan ko’rsatish
amrimahol. Har bir vaziyat juda xususiy va u ko’plab omillarga bog’liq:
tarjimonning
umumiy bilimlari, ST amalga oshirilayotgan vaziyatni, mavzularni
bilish, shuningdek ma’ruzachi va uning materialni bayon etish uslubi bilan tanish
bo’lish kabi omillar. Tarjima
vaqtiga qadar tarjimon mavzuni, vaziyatni,
ma’ruzachi va uning bayon etish uslubini qanchalik yaxshi bilsa, shunchalik
xatolarning oz bo’lish va to’g’ri variantni ko’proq tanlanishi ehtimoli mavjud
Ikkinchidan, SXSning mohiyati tarjimonning
qancha tez orada xatolikka
yo’l qo’yganini anglashi va qanchalik tezlikda bu xatoni tez va tarjima uchun
og’riqsiz to’g’irlay olishidan iborat. Boshqa so’z bilan aytganda, TTda matn
mazmunida minimal yo’qotishlar bilan noto’g’ri variantning to’g’ri variantga qayta
shakllantirish uchun qanday kontekst zarur. Shunday qilib, SXS ikki oststrategiyasi
bilan ajralib turadi. bular: Ehtimoliy xato oststrategiyasi va to’g’ri variantning
tanlanishi oststrategiyasi.
27
Bu xolda sinxron tarjimon naturalizm tushunchasini rus tiliga naturalizm deb
tarjima qildi.
Bu tarjimonning tarjima jarayonida ega bo’lgan
tor konteksti tufayli sodir
bo’ldi. SXS strategiyasidan foydalanib, u so’zning eng birinchi ma’nosini tanlashni
afzal bildi, chunki bunda tarjimaning to’g’ri variantini berishning imkon darajasi
yuqoriroq bo’ladi. Aytib o’tilganlarning tasdiqi sifatida naturalizmning Vebster
lug’atida keltirilgan imkon darajada barcha ma’nolarini ko’rib chiqamiz.
Naturalism -
