| «Kiyimga qarab kutib oladi...» qabilidagi tamoyiliga e'tibor qilaylik. Bemorning fikricha, yaxshi shifokor hamda hamshira o'zini mutaxassisligiga to'la bag'ishlagan bo'ladi. Ularning moda yangiliklari bilan qiziqishga vaqti ham yo'q, unga ortiqcha berilmaydi ham. Ularning fikricha, shifokor va hamshira oddiy, ozoda, pok kiyinishi kerak. Undan tashqari, tibbiyot amaliyoti hamma vaqt ozodalik bilan bog'liq. Palapartish odam o'z ishining ustasi bo'la olishi amrimahol ekani ma'lum. Bu kiyinishga ham, sochining holatiga ham, ish joyini ozoda saqlashga ham bog'liq. Bu borada tibbiyot dahosi Buqrot shunday degan: «Donolik quyidagilarda ko'rinadi: agarda kimda dabdabali bezaklari bo'lmasa, kiyimlari oddiygina bo'lsa -demak, bu odam jiddiy, fikri-zikri ham, yurish-turishi ham o'ziga munosib. Ularning tashqi qiyofasi qanday bo'lsa - demak, hayotda ham shundaydirlar: havoyi yoki o'yin-kulgidan yiroq, so'zga chechan, odamlar davrasida jiddiy...» Imkon qadar ko'zga yaraqlab tashlanadigan hamma narsa shifoxonadan tashqarida qolishi kerak.
Bemor bilan suhbat paytida yosh shifokorlar ko'pincha bir xil xato qiladilar: bemor hikoyasini zarur tarafga yo'naltirmay, uning uzundan-uzoq gapini sabr-toqat bilan tinglaydilar. Bu bemor gaplarini aytib olsin, degan yaxshi niyat bilan qilinadi, albatta. Lekin shunisi borki, bemor hikoyasining qaysi bir tomoni tashxis va davolash uchun muhim-u, qay biri nokerakligini ajrata bilmoq kerak. Shunday paytda nima qilmoq kerak? Bemorga 2-3 daqiqa mobaynida hikoyasini davom ettirishiga imkon berish, vaqtdan foydalanib, bemorning aql-farosati, dunyoqarashi, xotirasi va zehni idrokini o'rganish kerak.
Har qanday, hatto vaqt ziq bo'lganda ham bemorga uning shaxsiyatini aniqlaydigan bir necha savol bermoq kerak. Negaki, yolg'iz, baxtsiz oilaviy hayot, yaqin kishisidan ayrilish yoki yaqin kishisining og'ir kasalligi, befarzandlik, oilada yoki ishxonadagi jiddiy kelishmovchilik odamning ruhiy klinik manzarasinigina emas, balki, ko'pincha davolash xususiyat'arini belgilaydi.
Bemorni nazardan o'tkazganda, ko'pincha uning tashvishlangani, hayajonlangani, ko'ziarida g'amginlik va boshqa ruhiy notinchlik belgilarini sezish mumkin. Unsiz yordam so 'ragan bunday bemor yonidan befarq o 'tmang! Bu bemorning faqat dori-darmonlargagina emas, balki qo'llab-quvatlashga, yupatish, tinchlantirishga, ya'ni ruhiy e'tiborga, muolajaga muhtojligini ko'rsatadi.
Bemorning tashqi xotirjamligi, uning yashirin qo'rquvi, umidsizligi, g'am-g'ussalarini yashiruvchi niqobdir balki, bemorga xushmuomalalik bilan: «Uyqingiz yaxshimi?» deb savol bermoq kerak. Agar shifokor to'satdan: «Nima deb o'ylaysiz, siz asabiy odammisiz?», «Bekordan-bekor qo'rquv yoki xavotir his qilasizmi?», «Kayfiyatingiz qanday?» va hokazo savollar bersangiz, bemor hammasini «asab»ga yo'yib, shubhalanib, ensasi qotadi-yu, noto'g'ri javob beraveradi.
Bemor tashxis aniqlangandan keyin o'z kasalining nomini tezroq bilishni istaydi. Negaki, mavhumlikdan ham dahshatga soladigan narsa bo'lmaydi. Undan tashqari, bemor kasallikni aniqlab olmaguncha, do'xtir davolashni ham boshlay olmaydi, deb to'g'ri o'ylaydi. Shu bilan birga, bemor tuzalib ketish uchun o'zi nimalarni bilmog'i kerakligini aniqlashni istaydi: kun tartibi qanaqa bo'lishi kerak, qanday dorilar yoki davolar olmog'i lozim, bu qancha davom etadi; tuzalib, ishga yaroqli bo'lib olishi uchun nimalar qilmoq zarur? Bundan tashqari, u qo'llab-quvvatlashni kutadi, u kasali og'ir emasligini, unga yordam ko'rsata olishlarini eshitgisi keladi. Bemor bilan so'zlashganda shularning barini ko'zda tutmoq kerak.
Bemorga tashxis haqida so'zlaganda oddiy, tushunarli tilda gapirish kerak. Odatda, ba'zi atamalar oddiy fuqaro uchun dahshatli bo'lib eshitiladi. Shuning uchun u so'zlarni ishlatmagan ma'qul. Agar bemor tashvishlanib: «Voy o'lmasam, astma bo'lib qolibmanmi?», -desa bormi, demak, bu atama uning uchun o'ta azobli, tuzalmas kasallikni bildiradi. Shunda tajribali shifokor yoki hamshira hech ikkilanib o'tirmay: «Yo'q, sizda astmaga moyil bronxit bor», - deb javob beradi. Astma bilan bu kasalliklar orasida farq kam, davolash ham bir xilda. Mabodo, vrachga sarkoidoz tashxisi qo'yishga to'g'ri kelsa, shifokor yoki hamshira, avvalo bemorga, bu atamaning sarkomaga (rakka) yoki boshqa xavfli o'smaga aloqasi yo'qligini, umuman, bu kasallik nisbatan zararsiz ekanligini tushuntirmog'i lozim.
Shuningdek, miokard infarktining o'tkir o'tayotgan chog'ida bemorga shifokor yurak xuruji yoki yurak tomirlarining bo'g'ilishi cho'zilganini aytadi va oradan bir necha kun o'tib, bemorning ahvoli yaxshilanib, shifoxonaga ko'nikib qolganidan keyin infarkt bo'lganini, lekin hozir xatar o'tib ketganini aytadi. Stenokardiya bilan og'rigan bemorga uning kasalini yurak tomirlari bo'g'ilishi sifatida tushuntirgan ma'qulroq. (Yana shunisi borki, «tomirlar bo'g'ilishi» bahonasida nitroglitserinni iste'mol qilishga da'vat etish oson ko'chadi. Stenokardiya, infarkt, yurakning ishemik kasalligi kabilar bilan bog'liqligi tufayli bu dorilarni ko'plar yoqtirmaydi)
Mashhur ingliz olimi Kelnan shunday yozgan: «har qanday qiiib bo'lsa ham, dahshatli tashxis e'Ion qilishdan qoching». Albatta, bemor haqiqatni aytishni talab qilishi mumkin, ammo haqiqatni yumshatib yetkazish muhim tadbirdir. Bemorga uning tashxisini ma'lum qilish lozim bo'lganda insonparvarlik oldingi o'ringa o'tmog'i kerak. «Bemorga haqiqatni aytish, faqat haqiqatni, lekin butun haqiqatni emas» degan naql bor. Masalan, koronar arteriyalarning trombozini gapirish o'rniga, yurak xuuji, rak degandan ko'ra yanpi paydo bo'lgan o'sma, gipertoniya degandan ko'ra xafaqonlik, tashvishlanish nevrozi degandan ko'ra asabiylashgan bosh og'rig'i degan durustroq. Bu so'zlar yumshoqligidan tashqari tushunarli hamdir.
Shuni ta'kidlab o'tmoq joizki, tashxis yumshatib aytilganda yolg'onni juda oshirib yuborish ham kerakmas. Shunchaki haqiqatni yumshatibroq so'zlash, bemorning kelajagi haqida o'ylab, unda o'zidagi kasallikni yengib chiqishga ishtiyoq uyg'otib qo'yilsa bo'lgani. Zero, bemorning tuzalishi uchun bo'lgan ishonchi kasallikka qarshi kurashdagi dastmoyadir. Bunday paytda, asossiz inkor etish yoki shunchaki ko'ngil ko'tarishga o'rin yo'q, nafi ham tegmaydi. Bemor haddan tashqari optimistik so'zga ishonishi u yoqda tursin, shifokorni yengil tabiatli odam deb hisoblaydi.
Yana «keksalik» nomli tashxis bor. Ba'zan keksa bemorlar qari ekanliklaridan xijolat chekishadi. Ularning nazdida endi tibbiyotning ularga nafi tegmaydi. Mutaxassislarning vaqtini bekorga olayotganday tuyuladi. Aksariyat, ular shifokor yoki hamshiraning:
«Do'xtirga yuguravermay, yoshingizni yashab qo'yganingizni eslashingiz kerak!», deydigan so'zlarni eshitishdan cho'chiydilar.
Bunday choglarda shifokor yoki hamshira bemorning keksaligi, uning dardini davolashga mone'lik qilmasligini bildirib qo'ymog'i kerak. Ko'pincha shunday bemorning ko'nglini ko'tarib qo'yish uchun hazil-mutoyiba qilish mumkin. «Bir chol tizzasi og'riyotganidan nolibdi. Shifokorning “Bu hammasi qarilikniki», - degan javobini eshitib jahl bilan: «Bo'lmagan gap, ikkinchi oyog'im ham saksonga kirgan, lekin unisi cg'rimayapti-ku!» dermish. Bu latifada chuqur tibbiy ma'no bor. Albatta, shifokor keksalikni davolamaydi, lekin keksalik va kasallik - tamom boshqa narsa. Qariyaning shikoyati yoki somatik kasallik bilan, yoki (buni sira unutmaslik kerak) bu yoshda ko'p uchraydigan depressiya bilan bog'liqdir. Odatda, somatik kasallikka tashxis qo'yish qiyin emas. Lekin turlicha mujmal shikoyatlar quvvatsizlik, sakrovchi og'riqlar, uyqusizlik va hokazolar, aniq belgilangan kasallikka jo bo`lmasa, depressiya haqida o'ylash kerak. Negaki, uning borligi aniqlansa, yaxshi davolashga yo'l ochib beradi.
Aniq somatik kasallikka uchragan chog'da ham keksa odam qo'llab-quvvatlashlarga, ruhini ko'tarishlarga muhtoj.
Bemor kasalligining nomini bilib oldi ham, deylik. Endi uning ko'nglini ko'tarish, umidlantirish kerak. Agar bemorning kasali xavfsiz bo'lsa yoki davolash oson bo'lsa, bu muammo emas. Lekin tuzalmas dardga mubtalo bo'lgan taqdirda ham, baribir yumshatib gapirishning nozik yo'llarini topish mumkin. Masalan, bemorda yaqinda stenokardiya paydo bo'lgan, deylik. Bu haqda u birinchi bo'lib shifokordan eshitishi kerak. Albatta, eng yaxshi davolash ham na infarktdan, va na bir zumda olamdan ko'z yumishdan saqlab qololmaydi; to'la darddan forig' bo'lib ketish haqida esa hozircha gapirishga o'rin yo'q. Lekin bemor bularni bilishi shart emas, buni bilishidan manfaat ham yo'q. Shunday bolgach, bemorga shu o'rindagi holatdan kelib chiqib, shunga o'xshash gap aytish mumkin: «Siz chekmaysiz, diabetingiz yo'q, qon bosimingiz yaxshi: demak, kasaligingiz bilan kurashishda «uch-nol, sizning foydangizga». «Yaqinda kasalga chalingansiz, xastaligingiz o'tib ketmagan, jismingizda yomon o'zgarishlar yuz berib ulgurmagan. Agar davolanishdan erinmasangiz, yaxshi natijalarga erishishimiz mumkin», yoki «Sizda og'irlashtiradigan ikki holat bor: chekasiz, gipertoniyangiz bor. Lekin yaxshi jihatlar ham yo'q emas, sizda diabet yo'q. Diabet shunday bir kasallikki, agar shu xastalik bo'lsa, atrosklerozni rivojlantirib yuboradi, undan tashqari, bu
holatni davolash qiyin. Gipertoniya masalasiga kelsak, hozir uni davolashda qoiimizda shunaqangi imkoniyatlar borki, biz bundan qo'rqmasligimiz kerak. Chekishni tashlash esa o'z qo'lingizda, qiyin demang. Masalan, AQShda millionlab kishilar zarurat tug'ilganda chekishni tashlashadi. Sizning tanishlaringiz orasida ham bundaylar ko'p bo'lsa kerak. Infarkt bo'lmay desangiz, sigaret chekishni tashlash zarur. Irodangiz va dori-darmon bo'lsa, kasallikni yengishimiz tabiiy». Bemor bilan muloqot chog'ida uni stenokardiya, ayniqsa, ertalab yoki havo bulut bo`la boshlaganda bezovta qilishini bilgach, aytiladi: «Demak, kasalingiz skleroz emas, tomirlar bo'g'ilishi tufayli huruj qiladi. Tomirlar torayishi skleroz tufayli bo'lganda har safar tez yurganda yurakda og'riq his qilardingiz. Axir skleroz darajasi bir kunda o'zgarib turmaydi-ku. Sklerozga doir o'zgarish sizda ham bo'lishi kerak. Shuni bilib qo"yingki, tomir bo'g'ilishini tuzatish sklerozni tuzatishdan ko'ra osonroq».
Diqqinafas bilan og'rigan bemorga esa shu yo'sin, remissiya chog'ida, yoz oylarida harsillash va siqilish to'g'ri kelmasligini eslatish kerak. Kasallik juda cho'zilayotgani bilan o'pkada og'ir organik o'zgarish yo'qligini ta'kidlash joiz. To'la remissiya (butunlay tuzalish)ning endilikda bo'lishi qiyin. Astma, boshqa ko'pgina kasalliklar ham, asosan, to'lqinsimon o'tishini: og'ir hurujlardan keyin tinchlangan chog'lari ham bo'lishini hisobga olganda, har holda yaxshilanishga yuz tutish mumkinligi ko'rinadi. Hatto mana shunday og'ir holatda ham so'z bilan bemomi shifo topib ketishiga umidvor qilish mumkin.
Bemorni maqtab qo'yish foydali, buning kasallikka aloqasi bo'lmasa-da, tibbiyotdagi biror yangilikni qayd etib o'tish kerak. Masalan, bemor chekishni tashlagan, deylik: «Juda zo'r ish bo'libdi-ku. Bundan chiqadiki, irodangiz mustahkam ekan. Tuzalish uchun juda zarur narsa bu»; bemor badan tarbiya bilan shug'ullana boshlagan, deylik: «Xo'p ish bo'pti-da, qani endi hamma bemorlar ham sizdaqa bo'lsa!» Bemor ayol qirqqa borib qolgan, deylik. Yaqinda u farzand ko'rgan: «Yashang-ey, qahramon ekansiz! Eson-omon qutulibsizmi, demak yuragingiz yaxshi!» deyiladi va hokazo.
Agar bemor xomushlik bilan to'rt marta infarktni yoki 7 marta pnevmoniyani boshidan kechirganini aytsa, uni ko'zdan kechirgach, hazil-mutoyiba bilan: «Sizning tajribangiz ko'rsatadiki, infarkt yoki pnevmoniya juda dahshatli kasallik emas. Necha-necha bor kasallikni boshdan kechirsangiz-da, umumiy ahvolingizning yaxshiligiyoq buni ko'rsatib turibdi», - deyish mumkin bo'ladi.
Bemor bilan bunday muloqot yupatibgina qolmay, uni hayotdan umidvor qilib, tuzalib ketishiga ishonch uyg'otadi. Shu bilan birga, shifokor va hamshiraning ko'rsatmalarini to'liq bajarishga undaydi.
Bemorni kutib olgach, hamshira bo'limdagi kun tartibi qanday bo'lishini ham tushuntirishi kerak. Bemorlarning ko'pi bu maslahatlar qanchalar muhimligini anglab yetmaydi. «Bizning klinikada professorimiz chekuvchi bemorlarni davolashni yoqtirmaydilar», -deyiladi ilk suhbatlarda.
Bemorga yangi kun tartibi belgilaganda uning kasallikka chalingunga qadar bo'lgan ijtimoiy hayot turmush tarzini va shart-sharoitini hisobga olib belgilash lozim ma salan, namozxon qariyalarga).
Har qanday taqiq va chegaralashlarga tanqidiy yondashmoq joiz. Zero, ko'pincha bu taqiqlar avvaldan qolgan, eskirgan ta.lib'ardandir. Masalan, o'tkir infarkt miokard bilan og'rigan bemoriarga tayinlanadigan kun tartibining qanchalar o'zgarganini eslab ko'raylik. Ilgari bemorlar ikki hafta davomida faqat chalqancha yotmog'i lozim bo'lardi. Faqat shundan so'nggma yotgan joyida yoniga ag'darilishga ruxsat berilardi. Uch haftadan so'ng o'tirishga ijozat tegar. 4-5 haf'tadan keyingina ilk qadamlar qo'yishga ruxsat etilardi. Qarang-a, to'la bemor yotgan o'rnida tuvakka bo'shanish uchun qanchalar og'ir harakat qilishga majbur edi. Axir bundan ko'ra yonboshi bilan ag'darilib, sekin tuvakka o'tirish oson emasmi? Ba'zida shundoq ham bolardiki, tunda bemor uyg'onib, o'zining yonboshlab yotganini ko'rsa, dahshatga tushib ketardi. Yuragimga tuzatib bolmas zarar keltirib ezib qo'ymadimmikan? - degan xavotirga tushardi.
Shunday ham bo'lardiki, ba'zi bemor bir necha kun uyda dard chekadi, poliklinikaga piyoda qatnab yuradi. Uning infarkt bo'lgani esa kechikib aniqlanardi. Lekin bu bemorning kasalligi odatdagidan og'ir o'tmasdi. Mana shunday kuzatishlarda, qimir etmay yotish unchayam zarur emasmikan, degan fikr tug'iladi. Hozirgi kunda bunday bemoriarga faol harakat qihsh kun tartibi buyuriladi.
Ba'zi shifokorlar bemor turmushining nozik taraflari bo'lgan jinsiy hayot haqidagi savollarni berishga iymanadilar. Shifokor yoki hamshira bemorning aytilmay qolgan gaplari borligini anglab yetmog'i, yumshoqlik va yotig'i bilan kerakli maslahatini darig' tutmasligi kerak.
Masalan: Ambulatoriya qabuliga 26 yoshlardagi oriqqina, rangpar bir juvon kelib, tezda charchashi, o'qtin-o'qtin shamollab qolishi, kasallik o'tgandan keyin ham issig'i chiqib, 37,1 -37,2" darajada muqim turishidan noligan. To'rt yildan beri dard tortar ekan. Surishtirilganda uyqusi yomonligi, ertalabdan bequvvatligi, kechga borib ahvoli biroz yaxshilanishini aytgan. Kechda hatto, kitob o'qisa ham charchar ekan, ko'pincha yuragining tez urishi bezovta qilar ekan. Ishtahasi yaxshi, ozmayapti; hayz ko'rishi buzilmagan, qon kam ketar ekan; bir marta bola oldirgan. Lekin boshqa farzand ko'rmagan; to'rt yil burun eridan ajralgan; yolg'iz o'zi alohida yashaydi; ukasi og'ir diabet kasalligi bilan birga kechgan septik endokarditdan vafot etgan. Fizik tekshirishlardan ma'lum bo'lishicha, hech qanday patologik o'zgarish yo'q. EKG normada. Bemor ko'rinishidan indamas, ruhiy azoblanayotgandek ko'rinadi. Shuning uchun ham fizik tekshirishlardan so'ng qaytadan surishtirish kerak, degan fikrga kelingan: «Ko'pincha kayfiyatingiz qanday, yaxshimi, bir me'yordami, siqilasizmi, g'amginmisiz?» - kabi savoliar berish kerak. Odatda: «Kayfiyatim yomon», - degan javob olasiz. «Ich-ichingizdan titroq keladimi?», - «Ha, ko'pincha» - «Odamlar bilan tez tillashib keta olasizmi, mehmonga ko'p borasizmi?» Shunda bemor jonlanadi, hijolat bilan jilmayib, javob qiladi: «Ahyonda bo'lsa ham vino ichishga cho'chiyman, ichsam, o'zimni yomon his etaman». Bemor o'zidagi depressiyadan tashqari, u yolg'izlikdan azob chekishi ham bilinadi. Demak, kasallikning boshlanishi sevgilisidan ajralgan yoki shunga o'xshash sabab oqibatidan kelib chiqadi. Ukasining yurak kasalligidan nobud bo'lganligi ham uning o'z salomatligidan tashvishlanishga olib borgan. Shu holatda qolgan bemorga: «Sizning yuragingiz bilan o'pkangiz sog'lom. Analizlarning natijasi ham yaxshi, ozayotganingiz yo'q, rentgenda ham biron yomon narsa ko'rinmadi. Sizda ozgina depressiya (tushkunIik) sindromi bor. Qo`rqadigan joyingiz yo'q, hali yoshsiz, hayotdan zavqlanib, lazzatlanib yashamoq kerak. Salomatligingizga shunchalar ishonchim kattaki, agar farzand ko'rsam bo'ladimi, deb mendan so'rasangiz, hech ikkilanmay ruxsat bergan bo'lardim», - degan ma'qul. Bemor jilmayadi va iymanibgina: «Salomatligimning mazasi bo'lmagani uchun erga tegishga qo'rqib yurar edim...»-deydi. -«Qo'ying-e, hech havotirlanadigan o'rni yo'q. Boshqalardan kamligingiz yo'q! Hammasi yaxshi bo'ladi. Yaxshi odamni uchratsangiz, turmush quring, farzand ko'ring, oldindan besh-o'n yillik rejalaringizni tuzib qo'ying!» Bu gaplardan keyin qarabsizki, bemor yayrab-yashnab ketib, yordam ko'rsatganingiz uchun sizdan minnatdor bo'ladi.
So'ng yana yarim yildan keyin sobiq bemorga duch kelganingizda ko'rasizki, uning ahvoli durust, shikoyati yo'q, kayfiyati yaxshi, demak, depressiyadan qutilgan.
Shifokorning parhez saqlash haqidagi ko'rsatmalarining ham ahamiyati katta. Bu o'rinda parhez, imkoni boricha, sog'lom odamning bekamu ko'st, mazali taomiga o'xshashi kerak. Odatda, parhezga doir taqiqlar ko'p emas. Masalan, taomda tuz ko'p bo'lishi jismimizda suyuqlikni ushlab qoladi, arteriya qon bosimini oshiradi; shuning uchun tanasida shish bo'lgan yoki gipertoniya bilan og'rigan bemor tuzni kam iste'mol qilishi kerak. Shuningdek, tozalangan uglevodlarni kamaytirish qandli diabetni davolashning asosi bo'lib qoladi. Buyrak yetishmovchiligi aniq namoyon bo'lgan chog'da ovqatda oqsilning ortiqchaligi azotemiyani oshiradi. Ahyonda uchraydigan chillashir (kleykovinnaya enteropatiya), bod, gemotsistinuriya va hokazo kasalliklarda maxsus parhez muhim ahamiyat kasb etadi.
Me'da, o'n ikki barmoq ichak yara kasalliklarida ko'pdan-ko'p belgilangan parhez davolash o'z ahamiyatini yo'qotyapti. AQSh, Fransiya kabi ko'pgina mamlakatlarda hozir yara bilan og'rigan kasallarni odatdagi ovqatini yeyaverishga ijozat etiladi. (Ayniqsa, bemor yaraga qarshi gistamin N-2 blokator dorilarini iste'mol qilsa).
Kundalik ovqatimizdan u yoki bu mahsulotni chegirib tashlash odam jismida vitamin yoki mikroelementlar va bioaktiv modda (qo'shimcha)larning yetishmasligiga sabab bo'lishi mumkin. Parhez qanchalar xilma-xil bo'lsa, oziq shunchalar to'liq bo'ladi.
Shunday qilib, parhezga doir cheklash zarurati tug'ilsa, juda qisqa muddatga buyurilishi kerak.
Ko'pincha bemorlar «qat'iy», ya'ni bir xilda, maza-matrasiz va uzoq muddat ichida pahez qiladilar. Bu ixtiyoriy jafokashlar, odatda, nevroz dardiga chalingan kishilar. Ular ateroskleroz bo'lishidan qo'rqib, qaynatma sho'rvani ichishdan o'zlarini tiyadilar, «gastritim bon>, deb ko'p meva va sabzavot iste'molqilmaydilar, «jigarim og'rib qoladi», deb qovurma yoki yog'li ovqat yemaydilar va hokazo. Shunisi ham borki, bu cheklanishlarga ular, azbaroyi zaruratdan u yoki bu oziq-ovqatni yomon ko'targanlari uchun emas, balki u yoki bu parhezningnafini eshitganlari uchun unga rioya qiladilar. Natijada dastlabki kasallikka ko'pincha bu gastrit emas, balki nevroz, kolit yoki xolesistit, qabziyat yoki o'ylamay qilingan parhez oqibatida paydo bo'lgan yana boshqa bir yatrogen kasalligi kelibqo'shiladi.
Bunday bemorlarga oziq-ovqatning xilini kengaytirish va tartibga solish kerak. Ammo avvalgi fikrlarini va qo'rquvlarini yengib o'tish oson emas. Mana shunday chog'larda, agar bemorning kasalligi oshqozon ichak yo'lida boisa, ayrim shifokor va hamshiralar, u yoki bu ovqatning hazmi qanaqaligini aniqlashga harakat qiladilar. Masalan, bemor o'n yildirki, o'zining qovurma ovqat, tuxum yemasligini aytdi, deyiik. Shunda unga savol beriladi: «Mehmonga borganingizda qazi, kotlet yoki qovurma ovqat yeyishga to'g'ri kelar, axir?» - «Ha, ahyonda bir», - «Xo'sh, har gal mehmondan qaytganingizda joningiz azobda qoladimi?» - «Yo'q, odatda hech nima qiimaydi, juda ehtiyot bo'laman-da». Bu hol mehmondorchilikdan keyin bo'lgan o'tkir xolesistit va pankreatitning xuruji - ruxsat etilmagan taomni yegani uchun emas, balki keragidan ortiq ovqat iste'mol qilgani uchun bo'ladi.
Kun tartibi va parhez haqidagi ko'rsatmalardan keyin dori-darmonlar masalasiga o'tish mumkin. Lekin bemor bu dorilarni muntazam, sira qoldirmasdan, ayni belgilangan soatda ichishiga ham erishmoq joiz. Bu juda qiyin. Buni to'la amalga oshirishda erinchoqlik, unutish, «ximiya»dan cho'chish, umuman dorilarni yomon ko'rish xalaqit beradi. Dori buyurishda vrach ko'rsatmalari aniq-ravshan bolmog'i kerak. Hech qachon bemorga: «Mana bu dorini bir kunda 3-4 marta ichasiz- yo uch marta yoki to'rt marta!» demaslik kerak.
Ko'pincha bemor dorini qanday ichish kerak - ovqatgachami, ovqatdan keyinmi, deb so'raydi. Hamshira qaysi dorini qay payt ichishga buyurishni oldindan o 'zi uchun aniq bilib qo 'ymogi kerak. Ba'zi dorilarning organizmga zararsizligi katta ahamiyatga ega. Masalan, aholi o'rtasida ko'p iste'mol qilinadigan aspirin, ya'ni atsetilsalitsil kislotani, oshqozonning shilliq qatlamiga zararli ta'sirini kamaytirish uchun ovqatdan keyin buyuriladi. Shuningdek, nikotin kislotasini, nikoshpan kabi dorilarni ham, so'rilishini sekinlashtirish, shu bilan uning qo'shimcha ta'sirini kamaytirish maqsadida ovqatdan keyin iste'mol tayinlanadi. Aksincha, siydiradigan dorilarning tez so'rilish uchun ovqat yemasdan avval qabul qilish belgilanadi. Negaki, dori qonga qancha ko'p aralashsa, siydirish quvvati shuncha kuchli bo'ladi. Shu maqsadda antibiotiklar ham ovqatgacha qabul qilinadi. V-adrenoblokatorlar va uzaytirilgan ta'sir ko'rsatuvchi nitropreparatlar: nitrosorbid, sustakni stenokardiya paydo bo'lmasligi uchun ovqatdan 20-30 daqiqa avval ichish belgilanishi kerak.
Aksariyat dorini qay paytda qabul qilishning ahamiyati yo'q. Lekin shunday taqdirda ham: «Mana buni-ovqatgacha, bunisini-ovqatdan keyin», deb belgilash psixologik jihatdan co'g'ri bo'ladi. Xuddi shunday, dorini qancha muddat davomida ichish (2 hafta, 1 oy va hokazo) hamaniq belgilanmogi lozim. Aibatta, keyinchalik birkunda q;,ncha ichish miqdori ham, qachongacha ichish ham o'zgartiriiishi mumkin. Ammo, bari-bir, dori bclgilanganda, bir kunda necha marta ichish kerakligi aniq aytilishi kerak. Ba'zi dorilar, masalan, mezim-forte, festal, kreon, setsal kabilarovqat bilanqo'r-hibiste'molqiiinadi.
Navbatdagi uchrashuvda shifokor bemordan: har.ima ciorilarni ichdimi. noxush ahvol ro'y bermadimi. kayfiyati qanday-yaxshimi, avvalgidan yomonmi yoki o'zgarish ;izmi, qiziqsinib surishtirishi iozim. Ko'pincha bemorning tayinlagan tavsiyaiarini to'la-lo'kis bajarmaganligi ma'lum bo'ladi. Yo buyurilgan dori topilmagan bo'ladi, yoki dori noxush qiladi, ba'zida esa: «dori haqidagi yozuvni o'qidim, shunaqa «dahshatli» asoratlar yozilibdiki, ichmaslikka qaror qildim» dcydi bemor. Lekin, ba'zan davolanish joniga tegib ketgan bemorlar ham uchraydi. Har qanday bo'lganda ham bemordan xafa emasligingizni, uning bu harakatida o'zingizga ishonchsizlik ko'rmayotganingizni sezdirishingiz kerak. Agar yo'l qoyilgan beparvoliklardan qat'i nazar natija yaxshi bo'Isa, demak - nur ustiga a'lo nur. Mabodo, bemor ahvoli yaxshilanmasa, bemor davolanishni oxiriga olib borilmagani sabab bo'lganini uqdirisli, yaxshi natijaga erishmoq uchun erinmay, uzluksiz davolanish lozimligini ta'kidlamoq darkor.
|
