3 0 -§ . T U R K I S T O N D A 1 9 1 6 -Y IL G I Q O ‘Z G ‘O L O N N I N G
B O S H L A N I S H I
Im perator N ikolay II front ortidagi xizm atlar uchun
aholining m ardikorlikka olinishi to ‘g ‘risidagi far-
m oniga muvofiq Turkiston oMkasining Sirdaryo vilo-
yatidan 87 ming, Samarqanddan 38 ming, Farg'onadan
50 m ing kishini m ardikorlikka yuborish belgilandi. Belgilangan m iqdorlar
viloyatlar b o ‘yicha aholi o ‘rtasida taqsimlandi. Farg‘ona viloyatida belgilan
gan m ardikorlam i to 4 pi ash uchun viloyatdagi xonadonlarning har beshtasidan
bir kishini olishga to ‘g ‘ri kelgan.
Xalq bundan qattiq norozi boMgan. Turkiston erkaklarining o ‘z oilasini
tashlab ketishi ularni ochlikka m ahkum etdi. A yniqsa, qishloq aholisining
safarbar qilinishi qishloq xo jaligini inqirozga olib keldi. M ardikorlikka bo-
radiganlam ing ro'yxatini tuzishda Turkiston m ahalliy m a’m uriyati vakillari
adolatsizliklarga yoM q o ‘ydilar. Hatto oilada bir nechta erkak boMishiga qara-
masdan badavlat xonadon vakillari pora berib ro ‘yxatga yozilmasdi. Lekin
kam bag‘al oilalarda garchi bitta erkak boMsa ham ro ‘yxatga kiritilardi. B un
day nohaqliklar keng xalq ommasi noroziligining kuchayishiga sabab boMdi.
M ahalliy aholi o ‘rtasida m ardikorlikka olishga qarshi keng om m aviy chiqish-
lar boshlanib ketdi. 1916-yilda m ardikorlikka olinadiganlar ro ‘yxatini tuzadi-
gan m ahalliy boshqaruv vakillari tomonidan aholini zo ‘rlash, tazyiq o ‘tkazish
kabi holatlar avj oldi.
Norozilik harakatlarida dehqonlar, hunarm andlar, m ayda savdogarlar,
ishchilar va aholining boshqa ijtim oiy qatlamlari vakillari ishtirok etdi. M ar
dikorlikka qarshi harakatlam ing keng ommaviy tus olishidan m ustam laka hu
kum ati, oMka va viloyat m a ’m urlari xavotirga tushdi. F arg‘ona viloyati gu-
bem atori A. Gippius viloyatda norozilik kayfiyatidagi odam larning k o ‘pligi,
m ardikorlikka safarbar etish jarayoni aholi orasida katta g ‘alayonlar chi-
qishiga sabab boMishi m um kinligi haqida oMka va podsho m a’m uriyatiga
m a ’lum ot beradi. Lekin m arkaziy hokim iyat viloyat gubernatori A. Gip-
piusning xavotiri va g ‘alayonlam ing oldini olish to ‘g ‘risidagi m a’lum otlarini
«podsho farm onlarini bajarm aslik, kechiktirish, qarshi chiqish» deb hisoblab,
uni viloyat gubernatori lavozimidan ozod qiladi.
1916-yil 4-iyulda Xo jan d shahrida norozilik bildirib k o ‘p sonli aholi
yigMldi. U lar mardikorlikdan bosh tortdilar. 5-iyulda Samarqandning U rgut
qishlogMda, keyinchalik Siyob, M ahalla, X o‘ja Ahror, Angorda, 7-iyuldaD ah-
bedda norozilik chiqishlari boMib o ‘tdi. N am oyishchilar m ahalliy boshqaruv
vakillarini kaltaklab, ro ‘yxatlam i yirtib tashladilar.
