34
Tolalarning qanday harakat qilishi va qaysi joyda bir tezlikdan
ikkinchisiga o‘tishi mahsulotning ravonligiga ta’sir etadi.
Mahsulot
E marta cho‘zilsa, ko‘ndalang kesimidagi tolalar soni
ham
E marta kamayadi. Tolalar o‘rtasidagi siljish
E marta ortadi.
8-rasm. Tolalarning juftliklar orasidagi harakati.
a
a
1
1
2
Ù
2
Ù
1
1
2
Yuqoridagi chizmadan:
a
t a
t
t a
=
⋅
= ⋅
=
ϑ
ϑ
ϑ
2
1
1
2
.
.
/
a
a a E
1
1
2
=
⋅ = ⋅
ϑ
ϑ
demak,
a
1
=
a · E.
Cho‘zish maydonida tolalar nazoratda va nazoratsiz (suzuvchi)
harakatda bo‘lib, ikki guruhga ajratiladi. Agar
tolaning uzunligi
ta’minlovchi va cho‘zuvchi juftliklar orasidagi masofaga teng
va undan katta bo‘lsa, bunday tolalar
nazoratdagi tolalar deb
ataladi.
Agar tolaning uzunligi ta’minlovchi va cho‘zuvchi
juftliklar
orasidagi masofadan kichik bo‘lsa, bunday tolalarga
nazoratsiz
harakatdagi (suzuvchi) tolalar deb ataladi, chunki ular orqa
juftlik ta’siridan chiqgach, oldingi juftlik ta’siriga yetguncha
ma’lum bir vaqt o‘tib, bu vaqtda suzib harakatlanadi. Ular
boshqa tolalarga ilashishi hisobiga orqa
yoki oldingi juftlik te-
zligi bilan harakatlanadi. Bunday harakat o‘zgaruvchan bo‘lib,
35
mahsulotning notekis bo‘lishiga olib keladi. Shuning uchun
harakati nazoratda bo‘lmagan tolalar miqdorini kamaytirishga
katta e’tibor beriladi.
