|
Orta ásirlerde Qazaqstan arxeologiyası
|
| bet | 126/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-2022Orta ásirlerde Qazaqstan arxeologiyası
Turkistan-Orta Aziya hám Kazaxstannıń eń áyyemgi qalalarınan biri. Ol haqqındaǵı dáslepki maǵlıwmatlar IV-IX ásirlerge tiyisli Arab jazıwlarında Shavg’ar degen atama menen ushırasadı. Arab tariyxshi-geografı al-Istaxriy ibn Kordaubex at-Tanraziy óziniń jazba mag’lıwmatlarında sonday deyiledi: " Áyyemgi Shavqar XI a’sirge shekem o’mir surgen h’a’m XI a’sirden baslap qala orayı Yassıg’a ko’shken. Bul maǵlıwmatlardı h’a’zirgi arxeologlarımızda tastıyıqlaydı.
Ta’biyat Qorıqxanası boyınsha izertlewshilerdiń pikirine qarag’anda, Qitaydıń Sanskrit jazıwlarına kóre Turkistan qalası eramızǵa shekemgi II-III ásirlerge tuwrı keledi. Ol jasaǵan hám sol waqıtta úlken materiallıq hám ruwxıy oray bolǵan degen pikirlerdi beredi. Mısal keltiretug’ın bolsaq sol dáwirdegi Qoraxaniy hukmdarlari bul jerde jerlengeni, atap aytqanda Otırar h’ukimdarı Ilyasxannıń jerleniwi, hátte Sayramda tuwılıp o’sken Axmet Yasawiydiń Turkistanda jasap usı jerde jerlengeni tosınnan emes.
XIV asirde Axmet Yasawiy esteligi qurılǵanınan keyin Turkistan barlıq turkiy xalıqlardıń diniy orayına aylandı h’a’m "Ha’zireti Turkistan " yamasa " Kishi Mekke"ge aylandı. Bul mag’lıwmatlardı Shıǵıs izertlewshisi akademik V. V. Bartold ta qollap -quwatlaydı.
XV asirde Turkistan Sirdarya wálayatınıń siyasiy hám ekonomikalıq orayına, 1598-jılda bolsa aqır-aqıbetde qazaq xanliginiń orayına aylanadı. Bul Axmet Yassawiy maqbarası janında qazaq xanlarınıń jerleniwi menen tastıyıqlang’an.
Ma’mlim bolıwınsha Turkistan qalası Orta ásirlerde de iri bilim-ilim orayı bolǵan. Onıń ma’deniy turmısında Islam ag’artıwshıları, shayırlar, jazıwshılardıń doretpeleri ulken orın tutadı.
Olar qatarına Axmet Yassawiy, onıń sha’kirti Sulayman Baqırg’aniy, Axmet Yagnakiy Juzneki, Jusip balasug’ınlar bar.
1500 jıldan aslam tariyxı bar Turkistan-qah’arman, batır qala Mong’ol-tatarlar h’a’m Jong’arlar shabıwılı sol waqıtları h’a’zirgi Orta Aziya hám Qazaqstan aymaqlarında jasaǵan mámleketler hám xanliqlardıń basqınshılıg’ın ko’rgen qala. Orta ásirlerdegi Sıg’anaq, Sunak, Sauran sıyaqlı iri qalalardıńda biziń a’sirimzge jetip kelgenide usı qalanıń ornı bar.
XVII ásirdiń baslarınan baslap Turkistan qazaq xanligi, yaǵnıy qazaq mámleketiniń paytaxtına aylandı. Qazaqstan hám Rossiya ortasındaǵı munasábetlerdi ornatıw ushın Turkistannan Rossiyaǵa, Rossiyadan Turkistang’a elshixanalar iske tusirilgen.
Turkistannıń pútkil qazaq xalqiniń úlken paytaxt qalası bolganlıgın da’liyllew ushın Shıg’ay, Esіm, Ja’n’gіr, Ta’uke, Abılay, Qazıbek, A’yteke sıyaqlı qazaq xalqiniń perzentleri hám Qanjıg’alı Bo’genbay, Tobıqtı, Mamay, Qon’ırat Sırg’aq, Niyaz, Dulat sıyaqlı batırlardıń qulpı taslarınıń Axmet Yassawiy maqbarası qasında jaylaskanlıgın aytıp o’tiwimizdiń o’zi jetkilikli emespe?
|
| |
