Xoja Axmet Yassawiy esteligi
Ótken dáwirlerde qurılıs salasındaǵı tabıslardıń kóp bólegin ózine sińdirgen ımaratlardan biri Turkistandagi estelik búgingi kunge shekem jaqsı saqlanıp qalǵan. Bizgeshe jetip kelgen jazba maǵlıwmatlarǵa kóre, áyyemgi Yassida h’a’zirgi estelik turg’an ornında XII a’sirge kelip eń ataqlı musulman áwliyelerinen biri – kishi Axmet mazarı ornatılǵanı málim.
Keyinala bul estelik musulmanlardıń ǵalabalıq sıyınıw ornına aylandı. XII ásirdiń 30 -jıllarında mong’ollar basqınshılıg’ı sebepli qattı wayranaga aynalǵan Turkistannıń ayaqqa turıwında Axmet Yassawiy mazarınıń múqaddes jay retindegi ornı bólek tásir kórsetedi. Altın Orda hákimiyatın wayran etken hám paytaxtı espalang’an Saray Berkeni jaǵıp jibergen Temur bul jeńis húrmetine eski qábir jayında jańa úlken kompleksti ornatıwǵa qarar etedi. Sol kóz qarastan Temur tek diniy maqsetti gózlegen dep aytıw qıyın. Amir Temur hákimyatiniń h’ám húkimranlıǵınıń bekkemligin kórsetiw edi. Qurılıstı alıp barıwdı Amir Temur Mawlen Sadırg’a jukleydi. Kóplegen jazba maǵlıwmatlarǵa qaraǵandaAmir Temir keleshektegi qurılıs joybarların islep shıǵıwda tikkeley o’zi qatnasqanlıg’ın hám tiykarǵı ımaratlardı ózi belgilegen bolıwı mumkin.
1991-jıldıń 1-yanvarınan baslap Respublikalıq muzey " Ma’mleketlik tariyxıy-ma’deniy h’a’zireti Sultan qorıq muzeyi" ne ayladırıldı. Qorıq jerdiń ulıwma maydanı 88, 7 gektardı quraydı. Og’an birneshe orta a’sirlik estelikler kiredi.
Qazaq xanlarınıń qa’biristanları (áwliyeleri) (Esim, Ta’uke xanlar);
Ullı astronom, alım Ulıg’bektiń qızı Rabiya Sultanbegimnıń qa’biri;
Orta ásirlerge tiyisli "Shıǵıs monshası" Jer astı meshiti (ráwiyatda aytılınıwına qaraganda, 63 jastan keyin keyin Axmet Muhammetten kóbirek jasaw gúná dep bilip hám ol qalǵan omirin sol Jer astı meshitinde ótkergen. Bul jerde pútkil musulman álemine málim bolǵan " Ha’dislerin (Xikimet)" jazadı dep boljaydı.
Estelikleri: Shillexana, belgisiz estelik, Gauhar ana, Alxoja ata estelikleri hám basqalar. Arxitekturası úlken gúmbezli qurılıs. Onıń keńligi 46. 5 m, uzınlıǵı 65 m. Oraylıq bólme átirapında túrli maqsetler ushın 35 bólme qurılǵan. Amir Temurdıń da’wirinde qurılıs tolıq tamamlanbag’an. Tek nusqası g’ana kalg’an.. Onıń qurılısı Buxara xanı bolg’an Abdullaxan tárepinen tamamlanadı. (1583-1598). Qo'qon xanlıg’ı húkimranlıǵında minar hám portallar qam gerbish penen qorshalıp estelik gór qorǵanǵa aylandırılgan. Keyingi ásirlerde eger Turkistan hukmdarlari estelik qurılısın óz dáwirine uyqas túrde putkilley tamamlawǵa háreket etken bolsada, hesh kim anıq nátiyjege erispedi. Házirgi kúnde bul úlken struktura bizge shekem 700-800 jıl payda bolgan bolıp hám keyinirek qazaq xalqiniń tiykarın qurawda áyyemgi turkiy qáwimlerdiń tili, dini, mádeniyatı hám tariyxın úyreniwde júdá qımbatlı derek esaplanadı.
Qalada 1992-jılda duzilgen xalıqaralıq qazaq-turk universiteti xızmet kórsetip atır. Onda 22 mińnan aslam student oqıydı. Almati, Taraz, Shimkent, Kentau hám Ankarada filialları bar. Bul Universitette 26 mamleketten kelgen 500 student ta’lim almaqta. Atap aytqanda : Turkiya, Kipr, Qırg’ızstan, Turkmenistan, Bashqurtstan, Dag'istan, Yakut Respublikası, Mongoliya, Qitay hám basqa mámleketlerden. Universitette 14 fakultet, 63 kafedra 74 qánigelikler boyınsha bilim beriledi. 92 ilim doktorı, 220 kandidat, 600 den artıq oqıtıwshı. 1997-jıldan beri Turkistan qalası hám Ankara qalasın baylanıstırıwshı sputnik jasalma joldas sisteması bar.
|
