Temuriyler dawiri arxeologiyasi
Sońǵi orta ásirlerdegi Orta Aziya arxeologiyası
Reje:
1. Buxara XVIII-XIX ásirlerde.
2. Xiywa sońǵı orta ásirlerde.
3. Tashkent XVIII-XIX ásirlerde.
1. Buxara XVIII-XIX ásirlerde.
Buxara - Shıǵıstıń ataqlı áyyemgi qalalarından biri. Arxeologik maǵlıwmatlarǵa kóre, Buxaraǵa mil. av. 1-mıń jıllıq ortalarında tiykar salınǵan. Onıń atı dáslepki orta ásir Kitay dáreklerinde túrlishe (An, Ansi, Ango, Buxo, Buku, Buxe, Buxaer, Buxuaer, Buxala, Buxuala, Fuxo, Puxuala hám basqa ) atalǵan. Bul atamalardan aldınǵı ushewi Buxaranıń Kitaysha atları bolıp, qalǵanı «Buxara» sóziniń Kitay tilindegi aytılıwı bolıp tabıladı. Orta ásir arab dáreklerinde bolsa Buxara Numijkat, Sortmichkat, Bumichkat (Jańa qo'rg'on), Al Madina assufriyya (Mıs penen qala ), Madinat attujjor (Sawdagerler qalası ), Foxira (Jaǵımpazlı qala ) sıyaqlı atlar menen tilge alınǵan. Buxara termini sanskritcha «vixora» sóziniń turk mo'g'ulcha forması — «buxor» («ibodatxona») den kelip shıqqan dep shama etilgen. Keyingi izertlewlerde bul termin sug'diycha «bug'» yamasa «bag» («tangri») hám de «oro» («jamol») sózlerinen ibarat bolıp, «tangri jamoli» degen mánisti ańlatadı, degen pikir ilgeri jılısıp atır.
1370 jıldan Buxara Ámir Temur hám Temuriylar mámleketi, XvI-ásir basınan shayboniylar (1533 jıl bul mámleket paytaxtı Samarqanddan Buxaraǵa kóshiriliwi sebepli Buxara xonligi dep atala baslaǵan.
B. ni arxeologik tárepten aktiv úyreniw jumısları 70—80-jıllarǵa tuwrı keledi. Ózbekstan FA Arxeologiya institutınıń arnawlı arxeologik otryadi (A. R. Muhammadjonov, I. Ahrorov, J. Xatkerahmedov, Sh. Odilov) hám Ózbekstan Mádeniyat ministrliginiń Arxitekturalıq esteliklerdi remontlaw hám asıraw institutı otryadi (Ye. G. Nekrasova basshılıǵında ) tárepinen alıp barılǵan izertlewler nátiyjesinde házirgi Buxara wálayatı aymaǵında mil. av. 4—3-mıń jıllıqlarda jaq ańshılıq hám balıqchilik menen shuǵıllanǵan, tastan túrli qural hám buyımlar soǵıw uqıpları joqarı dárejege jetken neolit dáwirine tiyisli qáwimler jasaǵanı anıqlandi.
|
