|
Tariyx fakulteti
|
| bet | 133/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-20222. Jeytun mádeniyatı b.e.sh. VII mıńınshı jıllardıń 2-yarımı – b.e.sh. VI mıńınshı jıllardı óz ishine aladı. Túrkmenstannıń qubla-batısında Kopet taw eteklerinde b.e.sh. VII mıńınshı jılları Jeytun mádeniyatı qaliplesedi. Bul jerde adamlar otırıqshı bolıp jasap diyxanshılıq penen shuǵıllanadı. Jeytun mádeniyatı Kishi Aziya, jaqın shıǵıs jerlerinde etnosler menen baylanıslı boladı. Bul regionlarda jasaǵan qáwimler óz-ara etnomádeniy baylanısta bolıp, xojalıq formasınıń bir túrliligi, tábiyǵıy jaǵdayınıń ulıwmalıǵı menen ayırılıp turadı. Ekonomikasınıń tiykarın diyhanshılıq, sharwashılıq hám ańshılıq quraǵan. Diyhanshılıqta arpa, biyday ekken. Xojalıqta iri qara mallar, eshki hám qoy asıraǵan. Jeytunlılar poselka qurıp, jaylardı salǵanda ılay bloklarınan paydalanǵan. Jay pollarına ılay tósegen, geyde onı boyaǵan. Hár bir úyde oshaq bolǵan. Jeytunlılar jay salǵanda qam gerbishlerden paydalanǵan.
Jeytunlılardıń 29 úyi ashılıp, olarda 180 adam jasaǵanı anıqlanadı. Jeytunlılar keramikanı qoldan tayarlaǵan. Bir topar keramikaların boyaw menen bezegen. Olardıń arasında adam hám haywanlardıń músinleride ushırasadı. Miynet quralları bolǵan pıshaq, oraq, skrebok, oq jay ushın skobalar tastan islegen. Geometriyalıq mikrolitler balta hám teskish bolıp esaplanadı.
Úlken arxeologiyalıq obektlerdiń biri Pessedjik tepe boladı. Onıń mádeniy qatlamı 3,5 metr bolıp, olardıń jayları Jeytunlardıń jaylarına uqsas bolıp keledi. Turaq jaylardıń polı sıbalǵan. Jay diywalları qara hám qızǵısh reńli boyawlar menen boyalıp, diywallarǵa geometriyalıq naǵıslar salınǵan. Bulardan basqa, Tagala tepe, Minjikli tepe, Shopan tepe hám basqa estelikler kiredi. Olar shıǵıs Kaspiy boyında jaylasqan. Túrkmenstandaǵı Jeytun hám Jebel estelikleri, bir mádeniy komplekstiń eki bólegi bolıp, Jeytunda xojalıqtıń tiykarı diyxanshılıq bolǵan. Jebelde, xojalıqtıń tiykarın sharwashılıq tutqan.
3. Parfiya. Kaspiydiń qubla shıǵısında, Túrkmenstan aymaǵında payda bolǵan úlken mámleket. B.e.sh. 250 - jılı Selevkiyler mámleketinen azat bolǵannan soń, Arshak basshılıǵında kóshpeli parn yamasa day (dax) qáwimleri tárepinen basıp alınadı. Keyin Parfiyada Arshakiyler úrm--putaǵı dúzilip, ol kúshli imperiyaǵa aylanadı. B.e.sh. 170-137 jılları Parfiya patshası Mitridat I, Selevkiylerdiń shıǵıs walayatları Midiya, Messopotamiya, Suzdı hám b.e.sh. 136 - jılı Greko – Baktriya patshalıǵınıń bir bólegin ózine qaratadı.
B.e.sh. 123-87 - jılları, Mitridat II tusında Parfiya jánede kúsheyip Areya hám arqa Messopotomiyanı qaratadı. Usı jılları Parfiya, Rim imperiyası menen urıs aparıp, urıstan keyin, sol jılǵı kelisim boyınsha, eki mámleket arasındaǵı shegarası Evfrat dáryası bolıp belgilenedi.
57-37 - jılları Parfiya patshası Orod II tusında Rim áskerleri Parfiyaǵa qaraǵan Messopotamiyaǵa basıp kiredi. Biraq, b.e.sh. 53 - jılı Rimliler Karras qalası janındaǵı sawashta Parfiya ásker basshısı Surennen jeńilip qaladı.
Nátiyjede Rim imperiyasınıń shıǵıs shegaralarına jáne qáwip tuwıladı. Birinshi ásirde, Parfiyadaǵı óz-ara dinastiyalıq siyasiy tartıslar hám kóshpeli alan qáwimleriniń topılısı Parfiya patshalıǵın ishten hálsiretedi.
Parfiya patshalıǵı sırtqı dushpanlar menen urıslardı dawam etiwge qárejetke iye bolmaydı hám III ásirdiń 20-jılları yaǵnıy 224-jılı, Parfiya patshası Artaban, Iranlı Papakan sasaniyden jeńilip, Parfiya ómir suriwin toqtatadı.
Antik dáwirdegi Parfiyanıń eń úlken esteliklerine: Eski Nisa, Jańa Nisa, Góne qala, Mansur tepe, Kosh tepe, Babadurmaz, Kaaxqa hám taǵı basqaları kiredi.
|
| |
