-rasm. FTTx tarmoqlarini qurish varianti

176 
OLT, optik/elektrik o‘zgartirishni taqdim etadi va internetga 
internet-provayder marshrutizatori orqali ulanadi. ONTga ulangan 
abonentlar uy marshrutizatorlariga ulanadi va uy marshrutizatori orqali 
Internetga ulanish imkoniga ega bo‘ladi. PON arxitekturasida OLT dan 
splitter orqali jo‘natilgan barcha paketlar, splitter orqali qaytariladi
[8]. 
 
 
Nazorat savollari 
 
1. Tarmoq osti nima (subnet)? 
2. Host nima? 
3. IP-adres nima? 
4. IP-adresning maksimal soni qancha? 
5. Domen tizim nomi (DNS)nima ? 
6. Marshrutizatorning vazifasi nima? 
7. Paket deganda nima tushuniladi? 
8. Tarmoqqa ulanish usullarini tushuntiring 
9. Rezident ulanish nima? 
10. Korporativ ulanish nima?
11. Mobil ulanish nima? 
12. Rezident ulanish turlarini keltiring 
13. Korporativ ulanish usullarini keltiring 
14. Dial-up orqali ulanish turlarini keltiring 
15. xDSL orqali ulanish turlarini keltiring 
16. HFC polosasi foydalanuvchilar orasida ajratilgan yoki 
taqsimlangan resurslar hisoblanadimi? 
17. HFC qabul qiladigan kanalda paketlar to‘qnashishi mumkinmi? 
18. DSL polosasi foydalanuvchilar orasida ajratilgan yoki 
taqsimlangan resurslar hisoblanadimi? 
19. DSL va HFC liniyalari qanday ulanish turiga kiradi, shu liniyalar 
bo‘yicha ma’lumotlarni uzatish tezligi qanday? 
20. xDSL modemi funksiyasi 
21. DSLAM funksiyasi 

177 
§
4.3. Mavzu: Internet xizmatlari va uning dasturiy ta’minoti. 
Protokollar 
4.3.1. Internet xizmatlari 
Internet, avvalambor, uning foydalanuvchilariga axborot xizmati 
koʻrsatish uchun yaratilgandir. Umuman olganda, internet xizmat turlari 
nihoyatda koʻp va xilma-xil boʻlib (yangi xizmat turlari kun sayin paydo 
boʻlib, baʻzilari yoʻqolmoqda), ularni quyidagi guruhlarga ajratish 
mumkin: 
- WWW - elektron sahifa xizmati; 
- elektron pochta xizmati; 
- telekonferensiya (Usenet); 
- fayllarni uzatish (FTP); 
- DNS- tarmoq hududlariga nom berish xizmati; 
- Telnet xizmati; 
- IRC - xizmati yoki Chat konferesiya; 
- Maʻlumotlarni izlash xizmati. 
− Telnet–uzoqda turib tarmoqdagi istagan kompyuterni boshqarish 
rejimi, yaʻni abonentga tarmoqdagi xohlagan EHM da xuddi oʻziniki 
kabi, ishlash imkonini beradi.
− FTP (File Transfer Protocol)–abonentga tarmoqdagi istagan 
kompyutyerda matnli va ikkilik fayllar bilan oʻzaro muloqot qilishga 
sharoit yaratib beruvchi fayllar uzatish protokoli. Uzoqdagi kompyuter 
fayllari shaxsiy kompyuterga nusxalashgandan keyingina unda ishlash 
uchun (oʻqish, ishlov berish va b.k) kirish imkoniyati beriladi. Fayllarni 
bir joydan ikkinchi joyga uzatish WWW yordamida amalga oshirilgan 
taqdirda ham FTP-sistemasi oʻzining tezkorligi va foydalanishdagi 
oddiyligi tufayli ommaviy xizmat turi boʻlib qolmoqda.
− Usenet - tarmoq yangiliklari va tarmoqdagi elektron elonlar 
doskasini olish. Bu sistema maʻlum bir mavzu boʻyicha guruhlarga 
boʻlingan hujjat (maqola)lar yigindisi sanaladi. Foydanaluvchi oʻzini 
qiziqtirgan mavzuni koʻrsatib mos hujjatlar bilan tanishib chiqishi va 
oʻzinikini yaratishi mumkin. Yangi xujatlar guruhining barcha aʻzolariga 
yoki konkret avtorlarga yuborilishi mumkin. 
− Elektron pochta (E-mail) - eng koʻp tarqalgan internet xizmati 
boʻlib, istagan tarmoq abonentini pochta xabarlari bilan oʻzaro 
muloqotda boʻlib turishini taminlaydi. Elektron pochtaning harakterli 

178 
xususiyatlari shuki, xabar manzilatga bir necha minut davomida yetib 
boradi.
− Whais - internetning manzil kitobi. Uning yordami bilan abonet 
oʻzoqdagi kompyuterga va foydalanuvchilarga tegishli axborotlarni 
olishi mumkin.
Yuqorida keltirilgan tarmoqdagi abonentlararo axborot almashuvi 
xizmatlaridan tashqari, internet baʻzi bir oʻziga xos xizmat turlarini ham 
taqdim qilishi mumkin, masalan:
− Faks-servis – tarmoq faks serviridan foydalanib, foydalanuvchiga 
faksimal aloqa orqali xabarlar joʻnatish imkonini beradi.
− Elektron tarjimon – oʻziga yuborilgan matnni bir tildan ikkinchi 
tilga tarjima qilib beradi. Unda elektron tarjimonga murojaat etish 
elektron pochta orqali amalga oshiriladi.
− Shlyuzlar - abonentga TCP/IP protokollari bilan ishlamaydigan 
tarmoqda xabarlarni joʻnatish imkonini beradi.
Ikkinchi darajali xizmatlarga, ayniqsa axborotlarni qidirish va 
tarmoq maʻlumotlar bazasi informasion zaxiralardan foydalanish 
sistemalariga quyidagilar kiradi: 
− Gopher - kalit soʻz va jumlalar boʻyicha axborotlarni topishga 
yordam beruvchi Internet tarmogʻidagi eng koʻp tarqalgan axborot 
qidiruv vositasi. Copher-servirida axborotlarni koʻrib chiqish xuddi 
windows ilovasidagi menyu yoki fayl sistemasi katalogi (papka)ning 
«daraxti» kabi koʻrinishdagi menyu yordami bilan tashkil qilinadi. 
Yuqori darajali menyu yirik mavzu nomlaridan tashkil topgan, masalan: 
iqtisodiyot, madaniyat, medisina, sport va b.q. Keyingi daraja menyulari 
tanlab olingan oldingi daraja menyu elementlarini boʻlaklar (detallar) 
ajratadi. Daraxt boʻyicha pastga siljitishning oxirgi punkti hujjat 
hisoblanadi, xuddi katalog daraxtining oxirgi elementi (fayl) kabi. 
− WAIS – Copherga nisbatan yana kuchliroq axborot qidiruv 
vositasi. U kalit soʻzlar qidiruvini barcha matnli hujjatlarda amalga 
oshiradi. Rasmiy talablar WAISda ixchamlashgan ingliz tilida 
yuboriladi. Bu logika algebrasi tiliga qaraganda ancha yengil 
hisoblanadi. Shuning uchun WAIS noprofessional foydalanuvchilar 
eʻtiborini oʻziga koʻproq jalb etadi. 
Internetda eng ommabop va bir meʻyorda rivojlangan xizmat 
turlaridan biri World Wide Web (WWW)dir. U tadqiqot axborotlari 
almashuvi uchun ilgaridan oʻylab topilgan. Hozir esa, koʻpchilik 
odamlar kundalik hayotining bir qismiga aylanib qoldi. WWW-bu yer 
sharining istagan nuqtasida saqlanishi mumkin boʻlgan butunlay boshqa 

179 
sayt yoki kompyutyerdagi matnning xohlagan boshqa joyiga havola 
qilinadigan belgilash soʻzlari (buyruqlari) oʻrnatilgan global giper matn 
sistemasi. Gipermatn gʻoyasining mazmuni shundaki, tarmoqdagi 
informasion zaxiralarga gipermatn modelini yaratishdagi relyasion 
yondashishdan foydalanish va uni maksimal oddiy usul bilan bajarish. 
Bu gʻoyani amalga oshirishda toʻrtta asosiy vosita ishlab chiqilgan:
– HTML hujjatlarning gipermatn belgilash tili.
– URL (Universal Resource Locator) manzillashning unvercal 
usuli.
– HTTP gipermatn axborotlari bilan almashish protokoli. (HTTP–
Hyper Text Transfer Protocol). 
– SSI (Common Getaway Interface) shlyuzlarining universal 
interfeysi. 
Bu vositalar kitobning navbatdagi boʻlimlarida koʻrib chiqiladi.
Kelajakda internet xizmatlari taqdim qilishi tizimida sifatli 
evolyusion oʻzgarishlar boʻladi. Ular asosan, odamlar va jamiyatning 
extiyojlarini har tomonlama qondirishga qaratilgan boʻladi. Kelajakda 
internet xizmatlari xuddi instrument (asbob) kabi faol xizmat qiladi. 
Qarorlar qabul qilish va oʻqitishni tashkil etish, odamlar oʻrtasidagi 
muloqot va hamkorlik, XXI asr telefoni, marketing, biznes, dam olish va 
boshqalar. 
Barcha xizmatdagi foydalanuvchilarni qiziqtiradigan jihatalar 
tezkorlik; arzon global aloqa; muloqot va axborot almashuvidagi 
qulaylik; kira olinadigan dasturlar, ajoyib tarmoq zaxiralari va 
boshqalar. Ular global tarmoqni oʻzlarining xususiy intellektual 
imkoniyatlariga qoʻshimchadek qaraydilar.
Hozirgi vaqtda axborot asri boshlanajagi, unga boʻladigan talab va 
talabgorlar sonining toʻxtovsiz oshib borajagini hamma anglamoqda. 
Tabiiyki, ishonchli va operativ axborotsiz vaqt bilan baravar qadam 
tashlab boʻlmaydi, inson faoliyatining xohlagan sohasida qoʻyilgan 
maqsadga erishib boʻlmaydi. Shuning uchun barchamiz har xil internet 
xizmatlaridan potensial foydalanuvchi boʻlib boramiz. 

Download 7,35 Mb.