166
4.2.5-rasm. URL-adres strukturasi.
Uznet (Uznet = uz + net) — Internet tarmog‘ining O‘zbekistondagi
qismi. Uznetda
rus tili keng tarqalgan, bu Uznetni Runetga “qisman
kiritish” imkonini beradi. O‘zbek tilidagi saytlar orasida O‘zbekiston
Vikipediyasi mavjud. Ko‘p xollarda Uznet deyilganda Tas-IX trafikni
almashtirish tarmog‘i tushuniladi, chunki Tas-IX ichidagi resursga kira
oladigan ko‘pchilik provayderlar abonentlari uchun u tekindir.
.uz domen zonasi 1995 yil 29 aprelda registratsiyadan o‘tdi va
2001 yil oxiriga qadar erkin foydalanishda bo‘lgan, bu vaqtda domen
zonasini ma’muriyatlash xuquqi nemis kompaniyasi Euracom
Equipment GmBH ixtiyoriga o‘tdi, uning O‘zbekistondagi vakili Tomas
kompaniyasidir.
2002 yil dekabrida .uz domen zonasiga xuquq O‘zAAA (xozirgi
O‘zbekiston
respublikasi
axborot
texnologiyalari
va
kommunikatsiyalarni
rivojlantirish
vazirligi)
tizimiga
kiruvchi
UZINFOCOM markaziga berildi, bu
markaz xozirgi vaqtgacha bu
xuquqqa ega.
2010 yil fevralida 10 000 domen ro‘yxatga olindi, 2015 yi
avgustida ro‘yxatga olingan domenlar 23 000 dan ortib ketdi.
4.2.2. Internet sohasidagi standartlar
Internet – tarmoqlar ichidagi eng o‘zgachasidir. Amaliyotda
istalgan ob’ekt resurslarni yoki ularga kira olishni taklif qilishi uchun
Internetga ulanishi mumkin. Internetda axborotning istalgan turi xech
qanday cheklanishsiz bemalol aylanib yurishi mumkin. Internet tarmog‘i
ishlashini tartibga soluvchi markaziy organ mavjud emas, lekin ma’lum
bir fundamental prinsiplarni o‘rnatuvchi
va tarmoq ishlashini
boshqaruvchi tashkilotlar mavjud. O‘z falsafasi bo‘yicha Internet
tarmog‘i avtonomdir va xatto anarxiyalikdir; oqibat natijada bu uning
167
qudrati va zaifligidir.
Bir qator tashkilotlar mavjudki, ular Internetni ma’muriylashtirish
va qo‘llab-quvvatlashda bo‘yicha turli tadbirlarda qatnashadilar. Mazkur
kitob kontekstida bunday tashkilotlar qatorida quyidagilarni aytib o‘tish
lozim: CERT, IAV, IETF, IESG, IRTF, ICANN va The Internet Society
(ISOC sifatida ma’lum bo‘lgan, Internet jamiyati).
Kompyuter himoyasi buzilishiga e’tibor beradigan guruh (CERT) -
Karnegi-Mellona Universitetining ekspertlar guruhi,
ular Internet
tarmog‘ida kompyuter himoyasi buzilishi bilan bog‘liq masalalarga
javob berishadi. CERT 1998 yilning noyabrida ARPA tomonida o‘z-
o‘zidan ko‘payuvchi virusli dasturlarni paydo bo‘lishi bilan bog‘liq bir
qator insidentlarga reaksiya sifatida tashkil etildi.
Internet arxitekturasi bo‘yicha Kengash(IAB), dastlab – Internet
tarmog‘ining koordinatsion Kengashi – tarkibi 12 ekspertdan iborat
ko‘ngilli organ, ular Internet ehtiyojlariga yordam berish uchun
o‘zlarining kompaniyalari-sponsorlari resurslaridan foydalanishadi. IAB
ikkita muammoli (ishchi) guruhlar:
IETF va IRTF faoliyatini
nazoratlaydi va koordinatsiyalaydi. Natijada bu tashkilotlar texnik
siyosat va ishchi yo‘nalishni ishlab chiqaradi.
Internetning injenerlik muammolari guruhi (IETF) ustivorliklarni
aniqlaydi, o‘rnatadi va qisqa muddatli masalalar va muammolar,
jumladan protokollar, arxitektura va ekspluatatsiya bo‘yicha yechimlar
ishlab chiqadi. Taklif etilgan standartlar Internetda So‘rovlar,
kommentariyalar va takliflar (RFC) ko‘rinishida e’lon qilinadi.
Standartning oxirgi versiyasi ishlab chiqilgandan so‘ng
u tasdiqlash
uchun
Internet injenerlarini boshqarish guruhiga(IESG) kelib tushadi.
Internetning ilmiy-tadqiqot muammoviy guruhi(IRTF) uzoq
muddatli masalalar, jumladan adreslash tuzilmalari va texnologiyalar
bilan shug‘ullanadi.
Ismlar va nomerlarni berish bo‘yichaInternet korporatsiya
(ICANN)- 1999 yilda tashkil etilgan notijorat tashkilot. ICANN
portlarning umumiy ma’lum bo‘lgan
nomerlarini taqsimlash, IP-
adreslarni boshqarish va domen ismlarini berish bo‘yicha IANA federal
organining vakolatlarini o‘ziga olish uchun tashkil etildi. Portlar
nomerlari 0 dan 65 536 gacha diapazondagi 16-bitli kattaliklarni tashkil
etadi. Umumiy ma’lum bo‘lgan portlar 0 dan 1 023 gacha diapazon
ichidagi raqamlar bilan nomerlanadi va tizimiy jarayonlar yoki amaliy
dasturlarda foydalaniladi. Umumiy ma’lum bo‘lgan portlar misollar
ko‘rsatish mumkin: SMTP (Pochtani uzatish oddiy protokol), protokoli
168
uchun 25 port, HTTP (Gipertekstli transport protokoli)
protokol uchun
80 port Telnet Distansion xizmati uchun 107 port. TCP/IP protokoli
bazazidagi Internet mijoz/server muxitida, server amaliy daraja
protokolini hisobga olib,
portlarni belgilaydi, u mijoz darajasida
bajariladi.Shuningdek ICANN kompyuterlarni Internetga joylashtirishni
xoxlagan tashkilotlarga IP-adresni belgilaydi;IP-adreslar soni tashkilot
xajmiga bog‘liq.
Internet jamiyati (ISOC) – ko‘ngilli tashkilotdir,
u Internetni
ma’muriyatlashtirish uchun qandaydir formal strukturani bildiradi.
Internet jamiyati standartlar bo‘yicha qarorlar qabul qilish vakolatini
rasmiy xolda IESG ga bergan.
