8
kommutatsiya qilish hamda ularni boshqarish imkonini beruvchi texnik
qurilmalar, asbob-uskunalar, inshootlar va tizimlar.
Telekommunikatsiyalar kanali
- texnik vositalar va tarqalish muhiti
majmui boʻlib, u telekommunikatsiya signallarining oʻtish yoʻlini hosil
qiladi. Bu yoʻl kanallar va ikkilamchi tarmoq liniyalari bilan ikkilamchi
tarmoq stansiyalari hamda tugunlari yordamida ketma-ket ulangan.
Shunda uning chekkalariga abonent chekka qurilmalari (terminallari)
ulanganda
manbadan
qabul
qiluvchi(lar)ga
xabar
yetkazishni
taʻminlaydi. Tarmoqning turiga koʻra, telekommunikatsiyalar kanalini,
masalan, telefon, telegraf, maʻlumotlar uzatish kanali deb ataladi.
Hududiy alomati boʻyicha telekommunikatsiya
kanallari xalqaro,
shaharlararo, hududiy va mahalliy turlarga boʻlinadi.
Telekommunikatsiyalar tarmogʻi
– bu uzatishlarning bir yoki bir
necha turini: telefon, telegraf, faksimil turlarini, maʻlumotlar uzatish va
hujjatli xabarlarning boshqa turlarini, televizion va radioeshittirish
dasturlarini translyasiya qilishni taʻminlovchi
telekommunikatsiya
vositalarining majmui.
Telekommunikatsiyaning yadrosini tashkil etuvchi – telefon
tarmogʻi XX asrda interaktiv xizmatlarning asosiy ikki aloqa turini –
telefon va telegraf xizmatlari orqali amalga oshirilardi. Telegraf aloqasi
asta-sekin oʻtmishning vositasiga aylanib bormoqda, lekin telefon
aloqasi esa uning oʻrnini
zabt etayotgani, infokommunikatsiyalar
xizmatlari bozorining muhim oʻrinlarini egallashda davom etmoqda.
Boshqacha
qilib
aytganda,
jahonda
telekommunikatsiyalarning
globallashuvi shakllanmoqda, aloqaning yangi avlodi jadal kirib
kelmoqda.
XXI asrda telefon aloqasining sifatli
rivojlanishi quyidagi
yoʻnalishlar asosida amalga oshiriladi:
• Axborot uzatish, kommutatsiyaning raqamli usullariga oʻtishni
tugatish;
• Telefon tarmogʻi abonentlariga taqdim etilayotgan xizmatlar
koʻlamini
oshirish;
• Telefon tarmogʻining asosiy elementlarida oʻtkazuvchanlik
qobiliyatini
maksimal oshirish;
• Tarmoqdan foydalanish mavqeyini kengaytirish va turli texnik
vositalar qurilishi uchun undan foydalanish;
• Xizmat koʻrsatish hamda maʻlumotni uzatish servis sifati
koʻrsatgichlarini oshirish;
9
• Aloqani barqaror ishlashini taʻminlashda samarali texnik
ekspluatatsiya usullaridan foydalanish;
• Eng muhimi, telefon tarmoqlari qurilishi xarajatlar koʻlamini
kamaytirish, tarmoqni rivojlantirish va texnik xizmatlar koʻrsatilishini
taʻminlashdan iboratdir.
Maʻlumotni uzatish texnologiyasining soʻnggi
tanlovi asosan
geografik, iqtisodiy va siyosiy omillarga bogʻliq. Asosan, barcha bank
tarmoqlari telekommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanadi. Ular
orasida ISDN, X.25 tarmogʻi va Relay ham bor.
Infokommunikatsiyalar tizimlarining rivojlanishida NGN tizimi –
yangi turdagi zamonaviy xizmatlarni oʻzaro qoʻllab quvvatlashga qodir.
Bozorda yangi turli aloqa xizmatlarga boʻlgan ehtiyoj tobora oshib
bormoqda. NGN avlod tarmoqlari orqali turli asosiy va qoʻshimcha
xizmatlarni joriy etish ularni boshqarish va keyinchalik oʻzgartirish kabi
muhim vazifalarni amalga tatbiq etish mumkin.
Kompyuter, telefon, televizion, radio tarmoqlarining o‘rtasida
saqlanib qolayotgan farqlarga qaramay ularning
tarkibiy tuzilishida
ko‘pgina
o‘xshashliklarni
topish
mumkin.
Umumiy
holda
telekommunikatsiya tarmog‘i quyidagilardan tarkib topadi:
- foydalanuvchilarning terminal qurilmalari (ular tarmoqqa birlash-
tirilgan bo‘lishi mumkin);
- kirish tarmog‘i;
- magistral tarmoq;
- axborot markazlari yoki xizmat ko‘rsatishni boshqarish markazlari
(ServicesControl Point, SCP).
