- mavzu:Boshqaruv ijtimoiy samaradorlik kursatkichlari va ularni

Samaradorlik keng mazmunga ega bo’lib, bunda qo’yilgan maqsadlarga erishish natajalari bilan ishlab chiqarish xarajatlarini solishtirishdan iboratdir. Lotin tilida “samara” – harakatlik, ishlab chiqaruvchilar zaruriy natijani beruvchi ma’nolarini anglatadi. U inson faoliyatining barcha sohalarida: fanda, texnikada, siyosatda va mafkurada foydalaniladi. “Ishlab chiqarishni boshqarish samaradorligi” tushunchasida “ ishlab chiqarish samaradorligi” tushunchasini aniqlab olish lozim. Ishlab chiqarish samaradorligining oxirgi natijani foydalanilgan xajmi yoki harajat resurslariga (ishlab chiqarish natijasi (samara) va harajatlar o’rtasidagi farq) munosabati deb tushuniladi. Bu tushuncha ishlab chiqarishni rivojlanish jarayoni harakatiga baho beradi va uning sifat o’zgarishlarini yoritadi.

Boshqaruv samaradorligining shunday ko’p qirraliligi, uni ifodalash uchun ko’p shaklli tushunchalarni namoyon qiladi. Quyida hohlagan darajadagi boshqaruv tizimi asosiga kirgan samaradorlikning muhim tushunchalari keltirildi:

boshqaruv xodimlari mehneti samaradorligi;

boshqaruv apparatining boshqaruv faoliyati yoki uning alohida bo’limlari va tarmoqlari samaradorligi;

boshqaruv jarayonining samaradorligi (aniq boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish va amalgam oshirish);

boshqaruv tizimlarining samaradorligi (boshqaruv tabaqasi, ishlab chiqarish boshqarishda mehnatchilarning ishtiroklarini hisobga olgan holda);

boshqaruv mehanizmining samaradorligi(uslublar, dastaklar, rag’batlar va rejali boshqaruv shakllari).

Bir tushunchadan boshqasiga o’tishda har bir tushunchaning mazmundorligi, aloqadorligi olib boradi.

Samaradorlikning o’z mazmuni va mohiyatiga iqtisodiy hamda ijtimoiy tavsifga ega holat sifatida urg’u beriladi. Samaradorlik turlari har xil maqsadlarni (o’zaro aloqador) va samaraning o’ziga xos shaklini (ijtimoiy v aiqtisodiy) ifodalaydi.

Samaradorlikning iqtisodiy va ijtimoiy tushunchasi,

korxona ishlab chiqarish faoliyatida mohiyati va ahamiyati

Hozirgi jahon iqtisodiyotining globallashuvi sharoitida har qanday jamiyatda ham ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligini oshirish iqtisodiy taraqqiyotning asosini yaratadi.

boshqalar) xorijdan keltiriladi. Shuning uchun mavjud resurslardan oqilona foydalanish, mehnat unumdorligini oshirish, milliy va xorijiy sarmoyalarni ustuvor sohalarga joylashtirish kabi samaradorlikni oshirish vositalariga yetarli darajada e’tibor berish talab qilinadi.

«Samara», «samaradorlik», « ijtimoiy-iqtisodiy samaradorlik» kabi tushunchalarning orasidagi farqni anglab olish zarur.

Samara - bu, ishlab chiqarilayotgan mahsulot (ish, xizmat), foyda va daromad hajmini oshirish, mahsulot tannarxini kamaytirish, sifatsiz mahsulot ishlab chiqarishni kamaytirish yoki umuman, yo‘q qilish bilan bogiiq boMgan korxona faoliyatining ijobiy natijalaridir. Bu yutuqlar natural shaklda ishlab chiqarish samarasini, pul shaklida esa iqtisodiy samarani tavsiflaydi.

«Samaradorlik» so‘zi natija degan ma’noni berada. Korxonalar iqtisodiyotiga bag’langan aksariyat adabiyotlarda ishlab chiqarishning faqatgina iqtisodiy samaradorligi haqida so‘z ketadi. Holbuki, mamlakatda ro‘y berayotgan ijtimoiy o‘zgarishlar kishilaming e’tiborini jalb etmoqda va ijtimoiy- iqtisodiy jarayonlarni o‘rganish va ularga baho berish zaruriyatini tug‘dirmoqda. Bugungi kunda ishlab chiqarishning ham iqtisodiy, ham ijtimoiy samaradorligini o‘rganish o‘ta muhimdir. Ular o‘zaro uzviy bogMiq va bir-birini taqozo etadigan kategoriyalardir.

Samaradorlikning umumiy holati, jumladan, ijtimoiy-iqtisodiy samaradorlikni aniqlash muhim ahamiyaga ega.Samaradorlik, awalo, korxona faoliyatining sifat jihatlarini tavsiflovchi tushunchadir. U «samara» toifasidan kelib chiqadi hamda unga qaraganda murakkab va kompleks tavsifga ega.

Samaradorlik chora sifatida ko‘plab texnik, iqtisodiy, loyiha va xo‘jalik qarorlarini awaldan belgilab beradi. Korxona o‘zining xo‘jalik, ilmiy-texnik va investitsion siyosatini belgilashda samaradorlikdan kelib chiqadi.

Iqtisodiy samaradorlik samaradorlikka qaraganda birmuncha tor ma’noni anglatadi. U qabul qilinayotgan qarorlarning xo‘jalik yuritishda maqsadga muvofiqligini tavsiflaydi hamda barcha hollarda samaraning unga erishish uchun ketgan xarajatlariga nisbati sifatida aniqlanadi. Xarajatlar qanchalik каш bo‘lsa (mahsulot sifatiga ta’sir qilmagan holda), samara shunchalik ortadi,

demak, iqtisodiy samaradorlik ham ortadi.

Ijtimoiy-iqtisodiy samaradorlik - chegaralangan resurslardan oqilona foydalangan holda erishilgan, aholining ijtimoiy-iqtisodiy iste’mol darajasini yuksaltirishdir.

Ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlarning qondirilishi - inson kamolotining yuksalishi, moddiy va ijtimoiy farovonligining o‘sishi, madaniy va ma’naviy jihatdan rivojlanishida ko‘rinadi. Ilson farovonligi hamda kamoloti naqadar yuksalsa, shu qadar yuqori ijtimoiy-iqtisodiy samaradorlikka erishgan bo‘ladi.

Ishlab chiqarish samaradorligi har bir korxona faoliyatining eng asosiy vazifasi hisoblanadi. U xo'jalik yuritishning sifat va miqdor ko'rsatkichlarini, shuningdek, buyumlashgan va jonli mehnat xarajatlari hamda olingan natijalar o‘rtasidagi munosabatni ifodalaydi.

Afsuski, bozor sharoitlarida «samaradorlik» tushunchasi, garchi, daromad olish, xarajatlami kamaytirish, mehnat samaradorligining o ‘sishi, fond qaytimi, rentabellik va hokazolar samaradorlik tabiatiga mos kelib, bozor iqtisodiyoti talablariga zid kelmasada, baho, foyda, daromad, xarajat kabi tushunchalarga qaraganda kam qo‘llanilmoqda.

Samarali ishlash degani o‘z mohiyatiga ko‘ra, mo‘ljallangan (rejalashtirilgan) foydani olish, noishlab chiqarish xarajatlari va yo‘qotishlami kamaytirish, ishlab chiqarish quwatlari va ishchi kuchidan yaxshiroq foydalanish, mehnat samaradorligini oshirish, ishlab chiqarilayotgan mahsulotning sifatini yaxshilashni anglatadi.

Ishlab chiqarishning ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligi uning pirovard maqsad natijasida o‘z ifodasini topadi. Ijtimoiy-iqtisodiy samaradorlik tarkibida iqtisodiy samaradorlik alohida e’tiborga ega.

Iqtisodiy samara ishlab chiqarish jarayonida yaratilgan iqtisodiy ne’matlar hajmi bilan ifodalanadi. Iqtisodiy samaradorlikning mezoni;

xarajatlar bilan erishilgan iqtisodiy ne’matlar munosabatidir. Ishlab chiqarish jarayonida omillar (yer, kapital, mehnat, tadbirkorlik) xarajat qilinadi va uning natijasida ma’lum miqdordagi ne’matlar yaratiladi.

Xarajat bilan natijani taqqoslash orqali iqtisodiy samaradorlik ifodalanadi.

Ishlab chiqarishning natijasi ijtimoiy samaradorlik orqali ham ifodalanadi. Korxonaning ijtimoiy samaradorlik mezoni iste’molchilar ehtiyojlarini qondirish darajasi bilan belgilanadi. Ijtimoiy samaradorlikning ko‘rsatkichlari aholining daromadlar miqdori, ish bilan bandligi, salomatligini saqlash, mehnat malakasini yuksaltirish, madaniy va ma’naviy ehtiyojlarini qondirish, bo‘sh vaqtlarini aniqlash bilan belgilanadi.

Biroq samaradorlik va uning asosiy ko‘rsatkichi - foyda (daromad) o‘z-o‘zidan, avtomatik ravishda yuzaga kelmaydi. Turli korxonalarda samaradorlikka erishish uchun mavjud ishlab chiqarish quwatlari va boshqa xususiyatlardan kelib chiqqan holda, turli vosita va yo‘llardan foydalaniladi. Bunda vaqt omili, ya’ni samaradorlikka qisqa yoki uzoq muddatlarda erishishni mo‘ljallash, asosiy rollardan birini o‘ynaydi.

Masalan, korxona olayotgan foydasini qisqa vaqt mobaynida mahsulot sifatini yaxshilashni mablag‘ bilan ta’minlash, ishlab chiqarishni qayta qurollantirish va modernizatsiya qilish, xodimlar malakasini oshirishga ajratilayotgan mablag‘lami kamaytirish yo‘li bilan ko‘paytirishi mumkin. Uzoq muddatli rejalarda esa bu, foydaning kamayishiga va hattoki, korxonaning bozordagi o ‘mini yo‘qotishi natijasida bankrotga uchrashiga olib keiishi mumkin.

Ma’lumki, jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi boshlanishi bilan unga qarshi birgalikda kurashish maqsadida «Katta yigirmalik» deb nom olgan davlatlar guruhi tashkil etilgan edi. Ushbu guruh tarkibiga yalpi ichki mahsuloti hajmi jahon yalpi ichki mahsulotning 90 foizini tashkil etuvchi 20 ta rivojlangan va rivojlanayotgan yirik davlatlar, jumladan, Argentina, Avstraliya, Braziliya, Buyuk Britaniya, .Germaniya,Hindiston, Indoneziya, Italiya, Kanada, Meksika, Xitoy, Rossiya,

Saudiya Arabistoni, AQSH, Turkiya, Fransiya, JAR, Janubiy Koreya, Yaponiya, Yevropa Ittifoqi davlatlari kiradi.

Xorijiy firma va korxonalar o‘z faoliyatlarida samaradorlikka erishish uchun ishlab chiqarish texnika va texnologiyalariga e’tibomi kuchaytirishdan tashqari, mahsulot sifatini oshirish va uni reklama qilishga alohida e’tibor qaratmoqdalar. Masalan, Yaponiyaning «Omron» firmasi o‘ziga «Barchaning yaxshi hayoti, yaxshi dunyo uchun» degan iborani shior qilib olgan. Amerikaning «Katerpiller» kompaniyasining shiori«Dunyoning har bir burchagida 48 soat xizmat ko‘rsatish» bo‘Isa, «Ribok» firmasi «yaxshi bahodagi narx» iborasini shior qilib olgan. Bunday misollardan yana bir nechtasini keltirib o‘tish mumkin.

Yuqorida aytilganlardan kelib chiqadiki, samara va samaradorlik qotib qolgan kategoriyalar qatoriga kirmaydi hamda faqatgina pul ko'rinishida o‘lchanmaydi. Samaradorlik va sifatli mehnat tufayli korxona birinchidan, o‘zining iqtisodiy barqarorligi va bozordagi raqobatchilikka bardosh berishini ta’minlaydi, ikkinchidan, o‘z imidjini yaxshilaydi va hamkorlar bilan aloqalarini mustahkamlaydi, uchinchidan , xodimlaming iqtisodiy va ijtimoiy ahvolini yaxshilaydi.

Demak, ishlab chiqarish samaradorligini oshirish yoMlarini qidirish, xarajat va natijalarni to‘g‘ri solishtirish, mulkchilik shakli, qaysi tarmoqqa tegishliligi, hududiy joylashishi va faoliyatidan qat’i nazar, har bir korxona uchun muhim vazifa hisoblanadi.Ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligi murakkab

kategoriyadir. Unda ishlab chiqarish natijalariga hamda xarajatlariga ko‘rsatuvchi omillar mujassamlangandar. Unda ishlab chiqarish natijalarining o‘sishi, mahsulot sifatining yaxshilanishi hamda mahsulot assortimenti tuzilishining ijtimoiy ehtiyojlar tuzilishiga to‘g‘ri keladi

Investitsion loyihaning tijorat samaradorligi - iqtisodiy natija investorlar uchun investitsiya loyihasini amalga oshirish, kirish va chiqish o'rtasidagi farq sifatida belgilanadi Pul dan investitsion investitsiyalar va mamlakatning soliq va boshqa qonun hujjatlariga muvofiq turli to‘lovlar va soliqlarni, shu jumladan sug‘urtani joriy etish va to‘lashni hisobga olgan holda ishlab chiqarilgan mahsulotlar, mahsulotlar va xizmatlarni ishlab chiqarish va sotishdan.

U bevosita investorlar uchun investitsiya loyihasini amalga oshirish oqibatlarini aks ettiradi va umuman loyiha uchun ham, uning har bir ishtirokchisi uchun ham belgilanadi.

Investitsion loyihaning tijorat samaradorligini hisoblash kontseptsiyasi va metodologiyasi ushbu maqolada keltirilgan uslubiy tavsiyalar samaradorlikni baholash uchun investitsion loyihalar, Rossiya Iqtisodiyot vazirligi, Rossiya Moliya vazirligi va Rossiya Gosstroy tomonidan 1999 yil 21 iyundagi VK477-son bilan tasdiqlangan. Tavsiyalar mavjudlarga asoslanadi normativ hujjatlar, lekin ularni takrorlamang:

birinchi navbatda federal qonun"Haqida investitsiya faoliyati ichida Rossiya Federatsiyasi kapital qo'yilmalar shaklida amalga oshiriladi», shuningdek, mavjud qo'shma korxonalar va SNiPlarda;

Mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) tannarxiga kiritilgan mahsulotlarni (ishlarni, xizmatlarni) ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi va moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risidagi nizom to‘g‘risida;

pul oqimlari loyiha resurslarni sotib olish va mahsulotlar uchun to'lovni nazarda tutadigan bir xil valyutalarda hisoblanadi;

ishlash ko'rsatkichlarini hisoblash bilan pul oqimlari.

Investitsion faoliyatdan olinadigan pul oqimiga quyidagilar kiradi:

tushumlar - mulk va nomoddiy aktivlarni sotishdan (xususan, loyiha tugatilgandan so'ng), shuningdek aylanma mablag'larni qaytarishdan (loyiha oxirida) daromadlar (soliqlarni hisobga olmaganda), aylanma mablag'larning kamayishi. hisob-kitob davrining barcha bosqichlarida;

Chiqib ketish - hisob-kitob davrining barcha bosqichlarida asosiy kapitalga investitsiyalar, tugatish xarajatlari, depozitlarga investitsiyalar va qimmat baho qog'ozlar boshqa xo'jalik yurituvchi sub'ektlar, aylanma mablag'larni ko'paytirish uchun, (loyiha oxirida) joriy majburiyatlarni qoplash.

Oddiy baholash usullariga kiritilgan ma'lumotlarning yagona, nuqta qiymatlari bo'yicha ishlaydigan, lekin loyihaning butun muddatini va vaqtning turli nuqtalarida yuzaga keladigan teng bo'lmagan pul oqimlarini hisobga olmaydigan usullar kiradi. Ushbu usullarni hisoblash oson va juda illyustrativdir, buning natijasida ular ko'pincha loyihalarni tahlil qilishning dastlabki bosqichlarida tezkor baholash uchun ishlatiladi.

Investitsion loyihalarni chuqurroq tahlil qilish uchun kompleks usullar qo'llaniladi: ular vaqt seriyalari tushunchalarini qo'llaydilar, maxsus matematik apparatdan foydalanishni va dastlabki ma'lumotlarni puxtaroq tayyorlashni talab qiladilar.

Amalda, aniqlash uchun iqtisodiy samaradorlik oddiy usul bilan investitsiyalar, oddiy daromad darajasi va to'lov muddatini hisoblash ko'pincha qo'llaniladi.

Oddiy rentabellik darajasi - uning iqtisodiy ma'nosi bir rejalashtirish oralig'ida investitsiya xarajatlarining qaysi qismi foyda shaklida qoplanishini (qaytarilishini) baholashdan iborat. Oddiy daromad darajasining hisoblangan qiymatini minimal yoki o'rtacha daromad darajasi bilan solishtirganda investor ushbu investitsiyaning maqsadga muvofiqligi, shuningdek investitsiya loyihasini tahlil qilishni davom ettirish to'g'risida dastlabki xulosalar chiqarishi mumkin.

Qaytarilish muddati - bu loyihaning pul mablag'lari hosil bo'ladigan davr bo'lib, u sof foyda va dastlabki qo'yilgan kapitalni qaytarishga yo'naltirilgan amortizatsiya summalarini o'z ichiga oladi.

Dinamik usullar vaqt bo'yicha loyiha daromadlari va investitsiyalarining dinamikasini hisobga oladi. Bu loyihaga investitsiyalarni va loyihadan tushgan tushumlarni bir xil vaqtga (odatda loyihaning boshiga) chegirma bilan amalga oshiriladi.

Investitsion loyihaning pul oqimlari. Investitsiya loyihasining samaradorligi loyihaning boshlanishidan uning tugatilishigacha bo'lgan vaqt oralig'ini o'z ichiga olgan hisob-kitob davrida baholanadi.

Hisob-kitob davri bosqichlarga bo'linadi - moliyaviy-iqtisodiy ko'rsatkichlarni baholash uchun foydalaniladigan ma'lumotlarni jamlash amalga oshiriladigan segmentlar. Hisoblash bosqichlari ularning raqamlari (0, 1,…) bilan belgilanadi. Hisoblash davridagi vaqt yillar yoki yilning kasrlari bilan o'lchanadi va asosiy moment sifatida qabul qilingan t0 = 0 sobit momentdan o'lchanadi (odatda, nol qadamning boshlanishi yoki oxiri asosiy moment sifatida qabul qilinadi; qachon bir nechta loyihalarni taqqoslab, ular uchun bir xil asosiy momentni tanlash tavsiya etiladi) .

Pul oqimi (CF) vaqtga bog'liqdir naqd pul tushumlari butun hisob-kitob davri uchun aniqlangan loyihani amalga oshirish jarayonida (kirishlar) va to'lovlar (chiqib ketishlar). Pul oqimining qiymati (t) bilan belgilanadi.

Qaysi hollarda gaplashamiz bir nechta oqimlar yoki pul oqimining ba'zi tarkibiy qismlari haqida, bu belgilar kerakli indekslar bilan to'ldiriladi.

Har bir bosqichda pul oqimi qiymati quyidagilar bilan tavsiflanadi:

- ushbu bosqichda (Pm) naqd pul tushumlari (yoki qiymat jihatidan natijalar) miqdoriga teng keladigan tushum;

- ushbu bosqichdagi to'lovlarga teng keladigan oqim (Om);

- operatsion faoliyatdan olingan pul oqimi0(t);

Moliyaviy faoliyat kreditlar, ssudalar, qimmatli qog'ozlar emissiyasi va boshqalar bo'yicha mablag'larning kirib kelishi va chiqishini o'z ichiga oladi.

Sof pul oqimi - bu operatsion, investitsiya va moliyaviy faoliyatdan olingan pul oqimlarining yig'indisidir. Boshqacha qilib aytganda, bu barcha naqd pul tushumlari yig'indisi va xuddi shu davr uchun barcha to'lovlar yig'indisi o'rtasidagi farqdir.

Pul oqimlari joriy, prognozli va deflyatsiya qilingan narxlarda ifodalanishi mumkin.

Joriy narxlar inflyatsiyadan tashqari narxlardir. Prognoz narxlar - kelajakdagi hisoblash bosqichlarida kutilayotgan (inflyatsiyani hisobga olgan holda) narxlar. Deflyatsiya qilingan narxlar - bu umumiy inflyatsiya indeksiga bo'lish yo'li bilan belgilangan vaqt oralig'idagi narxlar darajasiga tushirilgan prognoz narxlar.

Pul oqimlarini diskontlash - bu ularning ko'p vaqtli (turli xil hisoblash bosqichlari bilan bog'liq) qiymatlarini ma'lum bir vaqtning o'zida qiymatiga kamaytirish, bu pasayish nuqtasi deb ataladi va t0 bilan belgilanadi.

Diskontlashda qo'llaniladigan asosiy iqtisodiy standart - bu birlikning kasrlarida yoki yiliga foizlarda ifodalangan diskont stavkasi (E).

Naqd pul oqimini diskontlash m-bosqich uning qiymatini formula bo'yicha hisoblangan chegirma koeffitsientiga ko'paytirish yo'li bilan amalga oshiriladi

investitsiya xavfi biznesni moliyalashtirish

bu erda Km - chegirma koeffitsienti;

E - chegirma stavkasi;

tm - qadamni boshlash vaqti;

t0 - pasayish momenti.

Formula doimiy chegirma stavkasi uchun amal qiladi, ya'ni. E investitsiyaning iqtisodiy muddati yoki hisob-kitob gorizonti davomida doimiy bo'lganda.

Chegirma stavkasi (chegirma stavkasi) - iqtisodiy nuqtai nazardan, bu investor odatda o'xshash mazmundagi va xavf darajasidagi investitsiyalardan oladigan daromad darajasi. Shunday qilib, bu investorning kutilayotgan daromad darajasi (Opportunity Rate of Return).

Diskont stavkasi (E) - bu IP samaradorligini baholashda qo'llaniladigan ekzogen tarzda o'rnatilgan asosiy iqtisodiy standart.

Quyidagi chegirma stavkalari farqlanadi:

- tijorat;

- loyiha ishtirokchisi;
- ijtimoiy;
- byudjet.
Loyihaning tijorat samaradorligini baholashda tijorat diskont stavkasi (E) qo'llaniladi; kapitaldan foydalanishning muqobil samaradorligini hisobga olgan holda aniqlanadi. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, tijorat diskont stavkasi - istalgan (kutilayotgan) daromad (rentabellik), ya'ni. investitsiya qilingan mablag'larning davlat moliya mexanizmlariga joylashtirish orqali ta'minlanishi mumkin bo'lgan daromad darajasi (banklar, moliyaviy kompaniyalar va boshqalar), va bu investitsiya loyihasida foydalanilmagan. Shunday qilib, E - investitsiya loyihasiga mablag'larni investitsiya qilishni o'z ichiga olgan tijorat strategiyasining tanlov narxi (imkoniyat narxi).
Loyiha ishtirokchisining diskont stavkasi loyihada ishtirok etayotgan korxonalar (yoki boshqa ishtirokchilar) faoliyati samaradorligini aks ettiradi. U ishtirokchilarning o'zlari tomonidan tanlanadi. Aniq imtiyozlar bo'lmasa, tijorat diskont stavkasi u sifatida ishlatilishi mumkin.

Kutilayotgan sof joriy qiymatni (NPV) aniqlashda investitsiya loyihasini amalga oshirish shartlarining noaniqligini hisobga olish usuliga qarab, samaradorlikni hisoblashda chegirma stavkasi riskni tuzatishni o'z ichiga olishi mumkin yoki bo'lmasligi mumkin. Xatarlarni to'g'irlashning kiritilishi odatda loyiha bitta amalga oshirish stsenariysi bo'yicha baholanganda amalga oshiriladi. Risk mukofotini (xavfsiz diskont stavkasini) o'z ichiga olmaydigan diskont stavkasi risksiz alternativ investitsiya yo'nalishlari bo'yicha daromadni aks ettiradi. Riskni to'g'irlashni o'z ichiga olgan diskont stavkasi baholanayotgan loyihaga investitsiya bilan bir xil xavfga ega bo'lgan muqobil investitsiya yo'llarining rentabelligini aks ettiradi.

Umuman olganda, investitsiya loyihasining tijorat samaradorligini baholash uchun foydalaniladigan risksiz tijorat diskont stavkasi birinchi toifadagi banklarning depozit stavkalariga qarab belgilanadigan investitsiya qilingan mablag'lardan kelajakdagi ruxsat etilgan minimal daromadga qo'yiladigan talablarga muvofiq belgilanishi mumkin. ishonchliligi (inflyatsiyani hisobga olmaganda).

Korxonaning loyihadagi ishtiroki samaradorligini baholash uchun foydalaniladigan risksiz tijorat diskont stavkasi investor tomonidan mustaqil ravishda belgilanadi.

Xavfni to'g'irlash qiymatida, umumiy holatda, investitsiya loyihasini amalga oshirish bilan bog'liq uch turdagi risklar hisobga olinadi:

- sug'urta xavfi;

- loyiha ishtirokchilarining ishonchsizligi xavfi;
- loyihada nazarda tutilgan daromadni olmaslik xavfi.
Agar investitsiya tegishli sug'urta hodisasi uchun sug'urta qilingan bo'lsa, riskning har bir turi uchun tuzatish kiritilmaydi ( sug'urta mukofoti shu bilan birga, bu xavflarning tegishli turining ma'lum bir ko'rsatkichidir). Biroq, shu bilan birga, investorning xarajatlari sug'urta to'lovlari miqdoriga ko'payadi.
Sug'urta tavakkalchiligi odatda quyidagi imkoniyatlarda namoyon bo'ladi:

- mulkni musodara qilish yoki mulk huquqini yo'qotish, agar ular bozor narxidan past narxda yoki loyihada nazarda tutilgan bo'lsa, sotib olinganda;

- qonunchilikdagi kutilmagan o'zgarishlar yomonlashadi moliyaviy ko'rsatkichlar loyiha (masalan, soliqlarni oshirish, loyihada nazarda tutilganlarga nisbatan ishlab chiqarish yoki ishlab chiqarilgan mahsulotlarga talablarni kuchaytirish);
- organlarda kadrlar almashinuvi hukumat nazorati ostida bilvosita harakat qonunchiligini sharhlash.
Sug'urta xavfini tuzatish qiymati mutaxassislar tomonidan baholanadi:
- yoqilgan xorijiy davlatlar mamlakat investitsiya tavakkalchiligi darajasi bo‘yicha dunyo davlatlarining reytinglari asosida;

- Rossiyada mamlakat riski risksiz, inflyatsiyasiz diskont stavkasiga nisbatan belgilanadi.

- loyihani amalga oshirayotgan kompaniyaning moliyaviy beqarorligi (o'z mablag'larining etarli darajada ta'minlanmaganligi aylanma mablag'lar, qisqa muddatli qarzlarning aylanma bilan yetarli darajada qoplanmaganligi, kreditlarni ta'minlash uchun yetarli aktivlarning yo'qligi va boshqalar);

Loyiha daromadlarini olmaslik xavfi kamayadi:

- maqsadga muvofiqligi va samaradorligi to'g'risida qo'shimcha ma'lumot olinganda yangi texnologiya, foydali qazilmalar zaxiralari bo'yicha va boshqalar;

- loyihada qabul qilingan talab va narxlar hajmlarining o'rtacha pessimistik xarakterini va ularning mavsumiy dinamikasini tasdiqlovchi vakillik marketing tadqiqotlari mavjud bo'lganda;

Sof daromad

sof diskontlangan daromad
Ichki daromad darajasi
Xarajatlar va investitsiyalar rentabelligi indekslari;
· o'zini qoplash muddati;
· loyiha ishtirokchisi - korxonaning moliyaviy holatini tavsiflovchi ko'rsatkichlar guruhi.
Sof daromad (boshqa nomlar - BH, Net Value, NV) - bu hisob-kitob davri uchun to'plangan ta'sir (pul oqimi balansi), bu erda yig'ish hisob-kitob davrining barcha bosqichlariga tegishli.
Loyiha samaradorligining eng muhim ko'rsatkichi sof joriy qiymat (boshqa nomlar - NPV, integral effekt, Net Present Value, NPV) - hisob-kitob davri uchun to'plangan diskontlangan effekt, bu erda NPV va NPV jami pul tushumlarining ortiqligini tavsiflaydi. vaqtning turli nuqtalari bilan bog'liq bo'lgan ta'sirlarning notekisligini (shuningdek, xarajatlar, natijalarni) hisobga olmasdan va hisobga olmasdan, mos ravishda ushbu loyiha uchun umumiy xarajatlar.

BH va NPV o'rtasidagi farq ko'pincha loyihaning chegirmasi deb ataladi.

Loyihaning investor nuqtai nazaridan samarali deb tan olinishi uchun loyihaning NPV ijobiy bo'lishi kerak; solishtirganda muqobil loyihalar katta NPV qiymatiga ega bo'lgan loyihaga ustunlik berilishi kerak (agar uning ijobiyligi sharti bajarilsa).

Ichki daromad darajasi(boshqa nomlar - IRR, ichki diskont stavkasi, ichki daromad darajasi, ichki daromad darajasi, IRR). Ichki daromad darajasi Eu ning shunday ijobiy soni bo'lib, E = Ev diskont stavkasida loyihaning sof diskontlangan daromadi 0 ga aylanadi, E ning barcha katta qiymatlari uchun u manfiy, E ning barcha kichik qiymatlari uchun bu ijobiy.

Qaytarilish muddati ("oddiy" to'lov muddati - to'lash davri) - bu dastlabki daqiqadan to'lash vaqtigacha bo'lgan davr. Dastlabki moment dizayn topshirig'ida ko'rsatilgan (odatda bu nol qadamning boshlanishi yoki operatsion faoliyatning boshlanishi). Qaytarilish momenti hisob-kitob davrining eng erta nuqtasi bo'lib, undan keyin joriy sof daromad NH (k) kelajakda salbiy bo'lib qoladi va qoladi.

Diskontlashni hisobga olgan holda to'lov muddati - chegirmani hisobga olgan holda dastlabki daqiqadan to'lash davrigacha bo'lgan davr. Diskontlashni hisobga olgan holda to'lash momenti hisob-kitob davrining eng erta nuqtasi bo'lib, undan keyin joriy sof diskontlangan daromad NPV (k) kelajakda salbiy bo'lib qoladi va qoladi.

Daromad indekslari unga investitsiya qilingan mablag'lar uchun (nisbiy) "loyihadan olingan daromad" ni tavsiflaydi. Ularni diskontlangan va diskontlanmagan pul oqimlari uchun hisoblash mumkin. Samaradorlikni baholashda ular tez-tez foydalanadilar:

· xarajatlarning rentabellik indeksi - pul tushumlari (yig'ilgan tushumlar) miqdorining pul mablag'larining chiqishi (yig'ilgan to'lovlar) miqdoriga nisbati;

· diskontlangan xarajatlar rentabelligi indeksi - diskontlangan pul tushumlari summasining diskontlangan pul mablag'lari chiqimlari miqdoriga nisbati;
· investitsiyalar rentabelligi indeksi (ID) - operatsion faoliyatdan olingan pul oqimlari elementlari yig'indisining investitsiya faoliyatidan pul oqimlari elementlari yig'indisining mutlaq qiymatiga nisbati. Bu qora tuynukning to'plangan investitsiya hajmiga nisbati birga ko'payganiga teng:
ID \u003d BH / K +1;
rentabellik indeksi chegirmali investitsiyalar(IDD) - operatsion faoliyatdan olinadigan diskontlangan pul oqimlari elementlari yig'indisining investitsiya faoliyatidan pul oqimlari elementlarining diskontlangan summasining mutlaq qiymatiga nisbati. IDI investitsiyalarning to'plangan diskontlangan hajmiga NPVning birga ko'paygan nisbatiga teng:

IDD \u003d NPV / K +1

Xarajatlar va investitsiya daromadlari indekslari 1 dan katta bo'ladi, agar ushbu oqim uchun NH ijobiy bo'lsa.

Xulosa: investitsiya loyihalarini iqtisodiy baholash real aktivlar bilan operatsiyalarni investitsiya qilishning mumkin bo'lgan variantlarini asoslash va tanlash jarayonida markaziy o'rinni egallaydi. Loyihaning boshqa barcha qulay xususiyatlari bilan, agar u quyidagilarni ta'minlamasa, u hech qachon amalga oshirish uchun qabul qilinmaydi:

- investitsiya qilingan mablag'larning tovar yoki xizmatlarni sotishdan olingan daromadlar hisobiga qoplanishi;

- investitsiyalar rentabelligini korxona uchun kutilgan darajadan past bo'lmasligini ta'minlaydigan foyda olish;

Pul oqimlari (an'anaviy birliklarda)

Ko'rsatkich

Namuna vaqti uchun raqam (m)

1. Operatsion faoliyatdan olingan pul oqimi f° (m)

2. Irmoqlar

4. Balans phi(m)

5. Umumiy oqim balansi

F (m) \u003d phi (m) + f ° (m)

6. Yig'ilgan oqim balansi

7. Diskont omili am (E) =

8. Umumiy oqimning diskontlangan balansi

(5-bet x 7-bet)
9. NR chegirmali
10. Diskontlangan investitsiyalar

(4-bet x 7-bet)

b) chiqimlarni (xom ashyo va materiallar uchun to'lovlar, ish haqi, kommunal to'lovlar va boshqalar) ajratish mumkin.

Birinchidan, biz investitsiya faoliyatidan olingan pul oqimlarining balansini topamiz, so'ngra jami jami sifatida loyiha uchun sof daromadni topamiz. Loyihani samarali deb hisoblash uchun NPV ijobiy bo'lishi kerak (6-qator).

1. BH ijobiy, shuning uchun loyihani samarali deb hisoblash mumkin.

2. Qoplanish muddati va momenti aniqlanadi (kunlar, oylar, yillardagi davr davomiyligi).

IDD \u003d 1 + NPV / K \u003d 1 + 9,06 / 241,94 \u003d 1,037

Loyihani samarali deb hisoblash uchun ko'rsatkich 0 dan katta bo'lishi kerak.

Xulosa: sof daromad, sof joriy qiymati va diskontlangan investitsiyalar miqdorining mutlaq qiymati ijobiy, ko'rsatkichlar 0 dan katta, bu loyihaning samarali ekanligini anglatadi.

Innovatsion jarayon investitsiya jarayoni bilan birga keladi, chunki investitsiyalar- da ifodalangan pul shakli natijalari uzoq vaqt davomida yoki uzoq vaqtdan keyin namoyon bo'ladigan korxonalar xarajatlari. Shuning uchun innovatsiyalarning samaradorligi umumiy qabul qilinganlar asosida baholanadi bozor iqtisodiyoti ga yaqinlashish investitsiya loyihalari samaradorligini baholash.

Investitsiya loyihasining samaradorligini baholash uni amalga oshirishning butun jamiyat uchun ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarini hisobga olgan holda va faqat loyihani amalga oshiruvchi sub'ekt (operator) uchun moliyaviy oqibatlarni hisobga olgan holda, u yuzaga kelishini nazarda tutgan holda amalga oshirilishi mumkin. barcha zarur xarajatlar va uning barcha natijalarini oladi. Birinchi holda, ijtimoiy (ijtimoiy-iqtisodiy) belgilanadi, ikkinchisida esa - tijorat samaradorligi investitsiya loyihasi.

Investitsion loyiha samaradorligini baholashning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat:

Loyihani butun hayot aylanish jarayonida ko'rib chiqish;

Loyihani amalga oshirish bilan bog'liq pul oqimini modellashtirish:

Vaqt omilini hisobga olish.

Ko'pincha, investitsiya loyihasining hisob-kitob davri (hayot tsikli) quyidagilar bilan oqlanadi:

Uglevodorod zahiralarining kamayishi;

Asosiy vositalarning asosiy (aniqlovchi) qismining amortizatsiyasi;

Ishlab chiqarilgan mahsulotlar uchun bozor ehtiyojlarini tugatish.

Pul oqim hisob-kitob davrida uni yaratadigan loyihani amalga oshirishda naqd pul tushumlari va to'lovlarning vaqtga bog'liqligini ifodalaydi. Uni shakllantirish uchun ma'lum vaqt oralig'i (oy, chorak, yil) tanlanadi, buning uchun kutilayotgan pul tushumlari va chiqimlarining qoldig'i (farqi) aniqlanadi, bu ham salbiy, ham ijobiy bo'lishi mumkin. Neft va gaz sanoatidagi investitsiya loyihalarini baholashda, ularning uzoq umr ko'rish tsikllari tufayli, bu oraliq odatda bir yilga teng qilib tanlanadi. Shuning uchun pul oqimi - bu pul tushumlari va chiqishlarining yillik qoldiqlari ketma-ketligi (hisoblash davri ichida).

Pul oqimi investitsiya loyihasining barcha samaradorlik ko'rsatkichlarini hisoblash uchun dastlabki asosdir. Odatda u individual faoliyatdan kelib chiqadigan oqimlardan iborat:

Investitsion faoliyatdan olingan pul oqimlari;

Operatsion faoliyatdan olingan pul oqimi;

Moliyaviy faoliyatdan olinadigan pul oqimi. Asosan investitsiya faoliyatidan olinadigan pul oqimi

Loyihadan oldingi xarajatlar, kapital qo'yilmalar, aylanma mablag'larni ko'paytirish xarajatlari, pul oqimini modellashtirishda o'zgartirilishi mumkin bo'lgan tugatish xarajatlari va tugatish fondini yaratishga kiritilgan mablag'larni o'z ichiga olgan pul mablag'larining chiqib ketishi bilan tavsiflanadi.

Operatsion faoliyatdan olingan pul oqimi ishlab chiqarilgan mahsulotni sotishdan tushgan tushum, ishlab chiqarish xarajatlari va to'langan soliqlar yig'indisi hisobidan shakllanadi.

Moliyaviy faoliyatga investitsiya loyihasidan tashqarida bo'lgan va baholangan mablag'lar bilan operatsiyalar kiradi, ya'ni. loyiha hisobidan emas, uni amalga oshirish uchun olingan. Moliyaviy faoliyatdan olingan pul oqimi investitsiyalar hisobidan shakllanadi tenglik va jalb qilingan mablag'lar, kreditlar va chiqarilgan qarz qimmatli qog'ozlarini to'lash va ularga xizmat ko'rsatish xarajatlari, kompaniya aksiyalari bo'yicha dividendlar to'lash. Moliyaviy faoliyatdan olingan pul oqimlari har bir ishtirokchi uchun investitsiya loyihasining samaradorligini baholash zarur bo'lganda hisobga olinadi.

Pul oqimini modellashtirishda joriy va prognoz narxlardan foydalanish mumkin. joriy (doimiy) inflyatsiyani hisobga olmaydigan narxlar deyiladi. Prognoz prognoz qilinayotgan inflyatsiyani hisobga olgan holda kelajakda kutilayotgan narxlardir. Inflyatsiyaning samaradorlik ko'rsatkichlariga ta'sirini bartaraf etish uchun prognoz narxlarda ifodalangan pul oqimlari kutilayotgan umumiy asosiy inflyatsiya indeksiga bo'lish yo'li bilan deflyatsiya qilinishi kerak.

Investitsion loyihaning samaradorligini baholashda pul oqimi tushunchasi bilan bir qatorda kontseptsiya ham qo'llaniladi to'plangan pul oqimi. To'plangan pul oqimi (hisob-kitob davrining har bir oralig'ida) barcha oldingi intervallar balansining algebraik yig'indisi sifatida aniqlanadi.

Vaqt omilini hisobga olish (turli vaqtlarda mablag'larning solishtirilishiga erishish) pul qiymatlarini diskontlash operatsiyasi yordamida amalga oshiriladi.

Pul oqimini diskontlash uning oralig'ini (yillik) olib kelish deb ataladi. pul qiymatlari vaqtning ma'lum bir nuqtasida ularning qiymatiga muvozanat, bu pasayish momenti deb ataladi. Qisqartirish nuqtasi sifatida (neft va gaz loyihalarini baholashda) ko'pincha hisob-kitob davrining birinchi yilining boshi tanlanadi.

Diskontlashda qo'llaniladigan asosiy iqtisodiy standart hisoblanadi chegirma stavkasi(E), birlikning ulushi yoki yiliga foiz sifatida ifodalangan.

Tijorat samaradorligini baholashda foydalaniladigan diskont stavkasi investitsiya qilingan kapitaldan olingan yillik foizni aks ettiradi, undan pastroq bo'lgan potentsial investor (investorlar) investitsiya loyihasini moliyalashtirishni nomaqbul deb biladi. Har bir tadbirkorlik sub'ekti kapitaldan muqobil foydalanish imkoniyatlarini, uning moliyaviy holat va loyihani amalga oshirish bilan bog'liq risklar.

T yiliga to'g'ri keladigan pul oqimi qoldig'ini diskontlash uning qiymatini quyidagi formula bo'yicha hisoblangan chegirma koeffitsientiga (a) ko'paytirish yo'li bilan amalga oshiriladi:

bu erda E n - chegirma stavkasi; t - hisob-kitob davrining joriy yili.

Investitsion loyihaning tijorat samaradorligini baholashning asosiy ko'rsatkichlari:

sof joriy qiymat;

Ichki daromad darajasi;

Qo'shimcha mablag'larga bo'lgan ehtiyoj;

Hosildorlik indekslari;

Qaytarilish muddati.

Investitsion loyiha samaradorligining eng muhim ko'rsatkichi hisoblanadi sof joriy qiymat (NPV, NPV). Bu to'plangan diskontlangan pul oqimining qiymatiga mos keladi va hisob-kitob davri uchun yillik qoldiqlarning diskontlangan qiymatlarining algebraik yig'indisi sifatida aniqlanadi.

Neft va gaz konlarini rivojlantirish loyihalarida NPV quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi:

bunda B. - i yilda mahsulot sotishdan tushgan tushum;

T - baholashning taxminiy davri;

K - i yilda konlarni o'zlashtirishga kapital qo'yilmalar;

E - operatsion xarajatlar (ishlab chiqarish) yilda i Lez amortizatsiya to'lovlari va ishlab chiqarish tannarxiga kiritilgan soliqlar;

N. - soliq to'lovlari i yilda;

A. - i yilda amortizatsiya ajratmalari.

Sof joriy qiymat - bu investitsiya qilingan kapital qaytarilgandan keyin va investor tanlagan chegirma stavkasi bo'yicha hayratlanarli bo'lgan yillik foizni olgandan keyin kutilayotgan loyihaning boshlang'ich momentiga qisqartirilgan daromad miqdori.

Agar NPV ijobiy bo'lsa, investitsiya loyihasi i foydali deb hisoblanadi, bu loyihani moliyalashtirish va amalga oshirishning maqsadga muvofiqligini ko'rsatadi.

Loyihaning eng samarali variantini (muqobil variantlardan tashqari) tanlashda eng yuqori NPV qiymatiga ega variantga ustunlik beriladi.

Investitsion loyiha samaradorligining yana bir muhim ko'rsatkichi hisoblanadi ichki daromad darajasi (rentabellik) (VND, VNR). Ushbu ko'rsatkichning qiymati mos keladi yillik foiz, bu loyihani amalga oshirish uchun kiritilgan kapital bo'yicha olinishi kutilmoqda. Eng keng tarqalgan hollarda (pul oqimi bitta investitsion tsikl bilan tavsiflanadi), bu sof joriy qiymat nolga aylanadigan o'zgaruvchan diskont stavkasining qiymati. YaIMni aniqlash quyidagi tenglamaning yechimiga asoslanadi:

Bunday tenglamani yechish uchun iterativ usullardan foydalaniladi.

Bir qator taxminlarga ko'ra, YaIM qiymati yillik qiymatga to'g'ri keladi, deb ishoniladi stavka foizi korxona qarz oluvchi bo'lgan va kreditorni to'lashga qodir bo'lgan, lekin uning foydasi nolga teng bo'lgan investitsiya loyihasini to'liq moliyalashtirish uchun kredit.

Investitsion loyihaning samaradorligini baholash uchun IRR diskont stavkasi bilan taqqoslanadi. Agar IRR qiymati diskont stavkasidan katta bo'lsa, NPV ijobiy hisoblanadi va investitsiya loyihasi samarali hisoblanadi. Agar IRR qiymati diskont stavkasi qiymatidan past bo'lsa, NPV manfiy va investitsiya loyihasi samarasiz,

to'lov muddati loyihaning dastlabki vaqtidan to o'zini oqlash paytigacha bo'lgan davrning davomiyligi deb ataladi. Qaytarilish momenti hisob-kitob davrining eng erta nuqtasi bo'lib, undan keyin to'plangan diskontlangan pul oqimi ijobiy bo'lib, keyin salbiy bo'lib qoladi (chegirmani hisobga olgan holda to'lov muddati).

To'lov muddatini (T *) quyidagi tenglik asosida aniqlash mumkin:

Qo'shimcha mablag'ga ehtiyoj- investitsiya loyihasining salbiy to'plangan diskontlangan pul oqimi balansining mutlaq qiymatining maksimal qiymati. Ushbu qiymat loyihani moliyalashtirishning moliyaviy imkoniyatlari uchun zarur bo'lgan minimal chegirmali miqdorini ko'rsatadi. Bu ko'rsatkich ba'zan deyiladi kapital-1Sh riski.

Daromad indekslari (ID) unga qo'yilgan pul bo'yicha "loyihaning qaytishi" ni tavsiflang. Daromad har bir investitsiya uchun olingan pul miqdori bilan o'lchanadi. pul birligi diskontlash hisobi bilan loyihani amalga oshirishning taxminiy muddati uchun.

Diskontlangan xarajat daromadi indeksi- diskontlangan pul tushumlari summasining diskontlangan pul tushumlari miqdoriga nisbati.

Diskontlangan xarajatlarning daromadlilik indeksini (R) pro-(I) hisoblash quyidagi formulaga asoslanadi:

qayerda E.- ishlab chiqarish tannarxiga kiritilgan amortizatsiya va soliqlarni hisobga olgan holda i yildagi operatsion xarajatlar;

H*i - soliqlar, i yilda, ishlab chiqarish tannarxiga kiritilmagan.

Investitsiya loyihalari ko‘plab mezonlar bo‘yicha – ularning ijtimoiy ahamiyati, atrof-muhitga ta’sir ko‘lami, ishtirok etish darajasi bo‘yicha baholanishi mumkin. mehnat resurslari va h.k. Biroq, samaradorlik bu baholashlar uchun markaziy o'rinni egallaydi.

Samaradorlik, odatda, loyihadan olingan natijalar - iqtisodiy (xususan, foyda) va iqtisodiy bo'lmagan (mintaqadagi ijtimoiy keskinlikni bartaraf etish) va loyiha xarajatlarining muvofiqligi sifatida tushuniladi.

Investitsion loyihaning samaradorligi - bu IPni yaratadigan loyihaning investitsiya faoliyati sub'ektlari (yuqorida muhokama qilingan) va butun jamiyat sifatida tushuniladigan loyiha ishtirokchilarining maqsad va manfaatlariga muvofiqligini aks ettiruvchi toifadir. Shuning uchun “investitsiya loyihasining samaradorligi” atamasi loyihaning samaradorligi sifatida tushuniladi. Xuddi shu narsa ishlash ko'rsatkichlariga ham tegishli.

Bozor iqtisodiyotiga o'tish sharoitlariga moslashtirilgan investitsiya loyihalari samaradorligini baholashning jahon amaliyotida ishlab chiqilgan asosiy tamoyillari va yondashuvlari orasida quyidagilarni ajratib ko'rsatish mumkin:

mahsulot, resurslar va pul oqimlarini modellashtirish;

bozor tahlili natijalarini, loyihani amalga oshirish uchun ariza topshirgan korxonaning moliyaviy ahvolini, loyiha menejerlariga ishonch darajasini, loyihaning atrof-muhitga ta'sirini va boshqalarni hisobga olgan holda;
kapitalning talab qilinadigan daromadlilik darajasiga erishishga va boshqa mezonlarga e'tibor qaratgan holda kelajakdagi natijalar va xarajatlarni solishtirish orqali samarani aniqlash;
kelgusi ko'p vaqtli xarajatlar va daromadlarni dastlabki davrda ularning iqtisodiy qiymati bo'yicha mutanosiblik shartlariga keltirish;
inflyatsiya, to‘lovlarni kechiktirish va boshqa omillarning foydalanilgan mablag‘lar qiymatiga ta’sirini hisobga olgan holda;
loyihani amalga oshirish bilan bog'liq noaniqlik va xavflarni hisobga olgan holda.
Samaradorlikning quyidagi turlarini baholash taklif etiladi:
1) umuman loyihaning samaradorligi;

2) loyihada ishtirok etish samaradorligi.

Umuman olganda, loyihaning samaradorligi. Loyihaning potentsial jozibadorligini, uni mumkin bo'lgan ishtirokchilar uchun qabul qilishning maqsadga muvofiqligini aniqlash uchun baholanadi. Bu uning ishtirokchilarining moliyaviy imkoniyatlaridan qat'i nazar, IPning ob'ektiv maqbulligini ko'rsatadi. Bu samaradorlik, o'z navbatida, quyidagilarni o'z ichiga oladi:

Loyihaning davlat (ijtimoiy-iqtisodiy) samaradorligi;

Loyihaning tijorat samaradorligi.

Ijtimoiy samaradorlik investitsiya loyihasini amalga oshirishning butun jamiyat uchun ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarini, shu jumladan loyihaning bevosita xarajatlarini ham, loyiha natijalarini ham, "tashqi ta'sir" - ijtimoiy, ekologik va boshqa ta'sirlarni hisobga oladi. .

Investitsion loyihaning tijorat samaradorligi, agar u loyiha uchun barcha zarur xarajatlarni mustaqil ravishda o'z zimmasiga oladi va uning barcha natijalaridan foydalansa, IP ishtirokchisi uchun uni amalga oshirishning moliyaviy oqibatlarini ko'rsatadi. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, tijorat samaradorligini baholashda loyiha ishtirokchilarining zaruriy mablag'lar mavjudligini taxmin qilib, IP xarajatlarini moliyalashtirish qobiliyatidan mavhum bo'lish kerak.

Loyihada ishtirok etish samaradorligi. Bu loyihaning moliyaviy maqsadga muvofiqligini va uning barcha ishtirokchilarining unga bo'lgan qiziqishini tekshirish uchun belgilanadi. Ushbu samaradorlik quyidagilarni o'z ichiga oladi:

Loyihada korxonalar ishtirokining samaradorligi (investitsiya loyihasi ishtirokchilari - korxonalar uchun uning samaradorligi);

Jamiyat aktsiyalariga investitsiya qilish samaradorligi (AJ aktsiyadorlari - investitsiya loyihasi ishtirokchilari uchun samaradorlik);

Tuzilmalar loyihasida ishtirok etish samaradorligi ko'proq yuqori daraja IPda ishtirok etuvchi korxonalarga nisbatan (milliy iqtisodiy, mintaqaviy, tarmoq va boshqa samaradorlik);

IPning byudjet samaradorligi (barcha darajadagi byudjetlarning xarajatlari va daromadlari nuqtai nazaridan davlatning loyihada ishtirok etishining samaradorligi).

Investitsion loyiha samaradorligini baholashning umumiy sxemasi. Avvalo, loyihaning ijtimoiy ahamiyati aniqlanadi, keyin esa ikki bosqichda IP samaradorligi baholanadi. Birinchi bosqichda umuman loyihaning samaradorlik ko'rsatkichlari hisoblab chiqiladi. Bunda:

agar loyiha ijtimoiy ahamiyatga ega bo'lmasa (mahalliy loyiha), unda faqat uning tijorat samaradorligi baholanadi;

ijtimoiy ahamiyatga ega loyihalar uchun birinchi navbatda ularning ijtimoiy samaradorligi baholanadi (bunday baholash usullari umumiy ma'noda yo'riqnomada belgilangan).
Agar bunday samaradorlik qoniqarsiz bo'lsa, u holda loyiha amalga oshirish uchun tavsiya etilmaydi va talablarga javob bera olmaydi davlat yordami. Agar ijtimoiy samaradorlik maqbul bo'lsa, u holda tijorat samaradorligi baholanadi. Ijtimoiy ahamiyatga ega IPning tijorat samaradorligi etarli bo'lmaganda, uni qo'llab-quvvatlashning turli xil variantlarini ko'rib chiqish kerak, bu IPning tijorat samaradorligini maqbul darajaga oshiradi. Agar ijtimoiy ahamiyatga ega loyihalarni moliyalashtirish shartlari va manbalari allaqachon ma'lum bo'lsa, ularning tijorat samaradorligini baholash mumkin emas.
Baholashning ikkinchi bosqichi moliyalashtirish sxemasi ishlab chiqilgandan keyin amalga oshiriladi. Ushbu bosqichda ishtirokchilarning tarkibi aniqlanadi va ularning har birining loyihada ishtirok etishining moliyaviy imkoniyatlari va samaradorligi aniqlanadi. Investitsiya loyihalari samaradorligini baholashda hal qilinishi kerak bo'lgan asosiy vazifalarni shakllantirish mumkin:

1. Loyihaning maqsadga muvofiqligini baholash - uning texnik, ekologik, moliyaviy va boshqa xarakterdagi barcha real hayot cheklovlari bilan qoniqishini tekshirish. Odatda, moliyaviy imkoniyatlardan tashqari barcha cheklovlar loyihani shakllantirishning dastlabki bosqichlarida tekshiriladi. Investitsion loyihaning moliyaviy maqsadga muvofiqligi - bu har bir hisob-kitob bosqichida ushbu IPni yaratadigan loyihani amalga oshirish uchun etarli miqdorda pul mablag'lari mavjud bo'lgan pul oqimlarining shunday tuzilishini ta'minlash. Shunga ko'ra, investitsiya loyihasining pul oqimlari ushbu IP bilan bog'liq bo'lgan loyihaning pul oqimlari sifatida tushuniladi.

2. Loyihaning potentsial maqsadga muvofiqligini, uning mutlaq samaradorligini baholash, ya'ni loyihaning jamlangan natijalari barcha turdagi talab qilinadigan xarajatlardan kam bo'lmagan qiymatga ega bo'lgan shartni tekshirish.

3. Loyihaning qiyosiy samaradorligini baholash, bu ko'rib chiqilayotgan loyihaning muqobil bilan solishtirganda afzalliklarini baholash deb tushuniladi.

4. Ularning butun majmuasidan eng samarali loyihalar to'plamini baholash. Asosan, bu investitsiya loyihasini optimallashtirish vazifasi bo'lib, u oldingi uchta vazifani umumlashtiradi. Ushbu muammoni hal qilish doirasida loyihalarni tartiblash, ya'ni optimal loyihani tanlash ham mumkin.

Investitsion loyihalar samaradorligini baholashning asosiy usullari

Investitsion loyihalarni baholash usullarining ikki guruhi mavjud:
1. oddiy yoki statik usullar;

2. diskontlash usullari.

Oddiy yoki statik usullar investitsiya faoliyatida daromadlar va xarajatlarning teng ahamiyatliligi taxminiga asoslanadi, pulning vaqt qiymatini hisobga olmaydi.

Oddiylariga quyidagilar kiradi: a) o'zini oqlash muddatini hisoblash; b) daromad stavkasini hisoblash.

Daromad darajasi investitsiya xarajatlarining qancha qismi foyda shaklida qoplanishini ko'rsatadi. U sof foydaning investitsiya xarajatlariga nisbati sifatida hisoblanadi:

Daromad darajasi = Sof foyda/ Investitsion xarajatlar.

Investitsion loyiha samaradorligini baholashning diskontlangan usullari pulning vaqt qiymatini hisobga olishi bilan tavsiflanadi.

Da iqtisodiy baholash investitsiya loyihasining samaradorligi, jahon amaliyotida keng ma'lum bo'lgan ko'rsatkichlar qo'llaniladi:

Hozirgi qiymat (PV);

Hozirgi sof qiymat (NPV);

To'lov muddati (PBP);

Ichki daromad darajasi (IRR);

Daromadlilik indeksi (rentabellik) (PI).

Hozirgi qiymat (PV). Har qanday investorning vazifasi oxir-oqibat uni sotib olish narxidan oshib ketadigan daromad keltiradigan haqiqiy vositani topishdir. Bunday holda, murakkab muammo paydo bo'ladi: haqiqiy aktivni sotib olish uchun pul bugungi kunda sarflanishi kerak (hozirda t = 0), investitsiya daromadi odatda darhol bermaydi, lekin ma'lum vaqtdan keyin ( hozirgi vaqtda t = 1). Shu sababli, muammoni hal qilish uchun real aktivning qiymatini, undan foydalanishdan kelajakdagi tushumlar (daromatlar) vaqtining uzoqligini hisobga olgan holda aniqlash kerak.

Umuman olganda, ma'lum bir egalik (investitsiya) davrida foydalanilgan har qanday aktivning (real yoki moliyaviy) joriy qiymati PV ni topish uchun ushbu aktivdan kutilayotgan daromad oqimini (C) 1/(1 + r) ga ko'paytirish kerak. :

PV = C * (1/(1+r)),

Bu erda r eng yaxshi alternativning rentabelligini aniqlaydi moliyaviy vositalar bir xil saqlash muddati va bir xil xavf darajasi bilan.

1/(1+r) qiymati chegirma omili (chegirma omili) deb ataladi. Muqobil moliyaviy resurs r rentabelligi diskont stavkasi (stavkasi) deb ataladi. Diskont stavkasi kapitalning imkoniyat qiymatini belgilaydi, chunki u pulni eng yaxshi alternativ moliyaviy vositalarga emas, balki real aktivlarga investitsiya qilish orqali firma qancha foyda o'tkazib yuborganligini tavsiflaydi.

C0 rubl qiymatidagi real aktivni sotib olishning maqsadga muvofiqligini aniqlash uchun siz:

a) C1 haqiqiy aktivdan qanday pul oqimini kutishini taxmin qilish;

b) saqlash muddati bir xil bo'lgan qimmatli qog'ozlar rejalashtirilgan loyiha bilan bir xil xavf darajasiga ega ekanligini aniqlash;

c) ushbu qimmatli qog'ozning joriy rentabelligini r aniqlash;

d) kelajakdagi daromad oqimini diskontlash yo'li bilan rejalashtirilgan pul oqimi C1 ning joriy qiymati PV ni hisoblang:

PV = C1 / (1+r) ;

e) C0 investitsiya xarajatlarini joriy qiymat PV bilan solishtiring:

agar PV > C0 bo'lsa, u holda real aktivni sotib olish mumkin;

agar PV = C0 bo'lsa, u holda haqiqiy aktivni sotib olish yoki sotib olmaslik mumkin (ya'ni, iqtisodiy nuqtai nazardan, real aktivga investitsiya qilish qimmatli qog'ozlarga yoki boshqa ob'ektlarga pul qo'yishdan ustunlikka ega emas).

Agar investitsiya loyihasi bir necha bosqichlarga (xususan, n yilga) mo'ljallangan bo'lsa, loyihadan kelajakdagi daromadning joriy qiymatini topish uchun loyiha taqdim etishi kerak bo'lgan barcha St summalarini chegirma qilish kerak:

PV = S Ct / (1+r)^t .

Masalan, uch yillik investitsiya loyihasi uchun joriy qiymat quyidagicha baholanadi:

PV = Ct / (1+r) + Ct / (1+r)^2 + Ct / (1+r)^3 .

Ba'zi mablag'lar cheksiz vaqt davomida doimiy daromad oqimini ta'minlashi mumkin. Bunday mablag'larning ma'lum va doimiy diskont stavkasi bo'yicha joriy qiymati r:

PV = Ct / (1+r) + Ct / (1+r)^2 + Ct / (1+r)^3 + ... = C / r .

Doimiy diskont stavkasi r bo'yicha n davr (yil) davomida daromad oqimini C beradigan annuitetning joriy qiymati quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi:

PVannuity \u003d C * Fannuity,

Bu erda F annuitet annuitet koeffitsienti bo'lib, u quyidagicha aniqlanadi:

F annuitet = 1/r - 1/(1+r)^n.

Hozirgi sof qiymat (NPV)

Haqiqiy aktivni sotib olishning maqsadga muvofiqligi sof joriy qiymat (NPV) yordamida baholanishi mumkin, bu loyihani amalga oshirish natijasida kompaniyaning potentsial aktivlarining sof o'sishi sifatida tushuniladi. Boshqacha qilib aytganda, NPV mablag'larning joriy qiymati PV va C0 boshlang'ich investitsiya summasi o'rtasidagi farq sifatida aniqlanadi:
NPV = S Ct / (1+r)^n - C0 .

Qaytarilish muddati (RVR)

Loyihaning o'zini oqlash muddati - bu dastlabki investitsiya xarajatlari qoplanadigan davr yoki kelgusidagi taxminiy daromad oqimlarining to'plangan miqdori investitsion xarajatlar miqdoriga teng bo'lgan davrlar soni (masalan, hisob-kitob bosqichlari). dastlabki investitsiyalar. Qoida tariqasida, kompaniyaning o'zi investitsiya loyihasini bajarish uchun maqbul muddatni belgilaydi, masalan, k qadam. Ushbu muddat kompaniya tomonidan o'zining strategik va taktik parametrlari asosida belgilanadi: masalan, kompaniya rahbariyati 5 yildan ortiq davom etadigan har qanday loyihalarni rad etadi, chunki 5 yildan keyin kompaniya boshqa mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun qayta profillash rejalashtirilgan. mahsulotlar.
Muqobil loyihalarni yakunlash uchun k muddati aniqlanganda, baholanayotgan loyihaning o'zini o'zi qoplash muddati qancha hisob-kitob bosqichida m pul oqimlari yig'indisi C1 + C2 + ... + Cm ga teng bo'lishini hisoblash orqali topish mumkin. yoki boshlang'ich investitsiya qiymatidan oshib keta boshlaydi C0. Boshqacha qilib aytganda, loyihaning o'zini o'zi qoplash muddatini aniqlash uchun to'plangan daromad miqdorini dastlabki investitsiyalar bilan izchil taqqoslash kerak. To'lov muddati qoidasiga ko'ra, loyiha quyidagi shartlar bajarilgan taqdirda qabul qilinishi mumkin: m

Ichki daromad darajasi (IRR)

Ichki daromad darajasi loyihaning sof joriy qiymati nolga teng bo'lgan hisoblangan diskont stavkasidir.
U quyidagi tenglamani yechish orqali topiladi:

NPV = C0 + C1/(1+IRR) + C2/(1+IRR)^2 + C3/(1+IRR)^3 + ... + Cn/(1+IRR)^n = 0 .

Bunday tenglama iteratsiya bilan yechiladi. IRRni hisoblash uchun siz maxsus dasturlashtirilgan kalkulyatorlardan yoki kompyuter dasturlaridan foydalanishingiz mumkin. qoida ichki norma daromad: chegirma stavkasi (ya'ni yo'qotilgan kapital imkoniyatining qiymati) loyihaning ichki daromadlilik darajasidan (r) past bo'lgan loyihalarni qabul qilish kerak.

Daromadlilik indeksi (PI) loyihani amalga oshirishdan kutilayotgan pul oqimlarining joriy qiymatining investitsiyalarning dastlabki qiymatiga nisbatiga teng qiymat sifatida tushuniladi:

Daromadlilik indeksi investor investitsiya qilingan rubl uchun qancha olishini ko'rsatadi. Daromadlilik indeksining qoidasi quyidagicha: faqat rentabellik indeksining qiymati birdan ortiq bo'lgan loyihalarni qabul qilish kerak. Ikki yoki undan ortiq loyihalarni baholashda ijobiy indeks rentabellik uchun siz yuqori rentabellik indeksiga ega bo'lganini tanlashingiz kerak.

IPning samaradorligi hisob-kitob davrida baholanadi - loyihaning boshlanishidan uni tugatishgacha bo'lgan investitsiya ufqi. Loyihaning boshlanishi odatda dizayn va tadqiqot ishlariga investitsiyalarning boshlanish sanasi bilan bog'liq. Hisoblash davri hisob-kitob bosqichlariga bo'linadi, bu vaqt oralig'ida pul oqimlarini baholash uchun ma'lumotlar jamlanadi va pul oqimlari diskontlanadi.

Hisoblash bosqichlarini raqamlash odatiy holdir (0-bosqich, 1-bosqich, 2-bosqich va boshqalar). Hisoblash bosqichlarining davomiyligi yillar yoki yilning kasrlari bilan o'lchanadi, ularning ketma-ketligi t0 = 0 sobit momentdan boshlab, asosiy sifatida qabul qilinadi. Qulaylik uchun odatda nol qadamning boshlanish yoki tugash vaqti asosiy vaqt sifatida qabul qilinadi. Agar bir nechta loyihalar solishtirilsa, ular uchun bir xil tayanch momentni tanlash tavsiya etiladi. Baza momenti nol qadamning boshlanishiga to'g'ri kelganda, m qadam raqamining boshlanish vaqti tm bilan belgilanadi, lekin agar asosiy moment 0 qadamning oxiriga to'g'ri kelsa, u holda tm hisobning m qadamining oxirini bildiradi. Turli bosqichlarning davomiyligi boshqacha bo'lishi mumkin.

Manba - Maksimova V.F. Investitsiyalarni boshqarish: o'quv va amaliy qo'llanma. - M .: Ed. EAOI markazi. 2007. - M., 2007. - 214 b.

Agar loyiha ijtimoiy jihatdan samarali deb tan olinsa, uning tijoratini baholashga o'ting samaradorlik. Baholash bo'yicha ko'rsatmalarda samaradorlik investitsiya loyihasi, tijorat ko'rsatkichlari ro'yxati samaradorlik [ 6 ] :

Tijorat holati samaradorlik investitsion loyiha hisoblanadi ijobiy qiymat integral NPV, shuningdek IDI va IPD qiymatlari birdan oshadi.

Reklamani to'g'ri baholash uchun samaradorlik investitsiya loyihasini to'g'ri aniqlash kerak pul oqimlari, ularning qiymatlari hisob-kitoblarda qo'llaniladi. Har qanday pul oqimi F - naqd pulning kirishi P va chiqishi O o'rtasidagi farq:

Naqd pul tushumlari va chiqimlarini hisoblash tartibi ularning xususiyatiga qarab farqlanadi pul oqimi. dan mablag'larning chiqib ketishi investitsiya faoliyati Loyihani amalga oshirish bilan bog'liq barcha investitsiyalar (asosiy kapitalga investitsiyalar, boshlang'ich aylanma mablag'lar, ichida nomoddiy aktivlar). dan mablag'larning kirib kelishi investitsiya faoliyati aktivlar sotilgan taqdirda shakllanadi va ushbu sotishdan olingan daromad bilan belgilanadi. Operatsion faoliyat - mahsulot ishlab chiqarish va sotish bilan bog'liq faoliyat. Operatsion faoliyatdan olingan mablag'larning chiqib ketishi ishlab chiqarish tannarxini, amortizatsiya ajratmalari va soliqlar va boshqa majburiy to'lovlarni to'lash xarajatlarini o'z ichiga oladi. Operatsion faoliyatdan tushgan mablag'lar mahsulot sotishdan tushgan tushumdir [7].

Misol. Hisoblash pul oqimlari investitsiya va operatsion faoliyatdan tijoratni baholash uchun samaradorlik loyiha, agar investitsiyalar 18 000 ming rubl miqdorida bo'lsa. investitsiya loyihasining birinchi yilida amalga oshiriladi, ishlab chiqarish esa ikkinchi yilidan boshlanadi. Loyihaning hayot aylanishi - 8 yil. DA O'tgan yili hayot tsikli aktivlari sotiladi. Aktivlarni sotishdan olingan daromad 50 ming rublni tashkil qiladi. Ishlab chiqarish narxi 5 ming rubl / dona. , ishlab chiqarish birligining narxi 7 ming rublni tashkil qiladi. PCS. Ishlab chiqarish va sotish hajmi yiliga 12000 dona. Soliqlar va boshqa majburiy to'lovlarning yillik miqdori 30 ming rublni tashkil qiladi. Yillik miqdor amortizatsiya to'lovlari- 80 ming rubl.

Qaror.
O'ylab ko'ring pul oqimi dan investitsiya faoliyati. Bizning vazifamizda mablag'larning chiqib ketishi investitsiya faoliyati 18 000 ming rublni tashkil qiladi. (investitsiyalar) va dan mablag'larning kirib kelishi investitsiya faoliyati- 50 ming rubl. (aktivlarni sotishdan olingan daromad). Biz bilamizki, investitsiyalar birinchi yilda amalga oshiriladi loyihaning hayot aylanishi, va aktivlarni sotish - oxirgi (sakkizinchi) yilda. Shunday qilib, dan pul oqimi investitsiya faoliyati birinchi yilda -18 000 ming rubl bo'ladi. , va o'tgan yili - 50 ming rubl. Ikkinchi yildan ettinchi yilgacha, shu jumladan pul oqimi dan investitsiya faoliyati nolga teng bo'ladi, chunki bu yillarda investitsiya faoliyati bilan bog'liq operatsiyalar amalga oshirilmaydi.
Pul oqimi operatsion faoliyatdan hayot tsiklining ikkinchi yildan sakkizinchi yiligacha hisoblanishi kerak. Birinchi yilda bu pul oqimi o'sha yil uchun hali ishlab chiqarish yo'qligi sababli hisoblanmaydi. Avvalo, siz yillik ishlab chiqarish xarajatlarini va yillik daromadni hisoblashingiz kerak.

Yillik ishlab chiqarish tannarxi mahsulot birligi tannarxi va yillik mahsulot sifatida hisoblanadi:

Yillik daromad birlik narxi va yillik sotishning mahsuloti sifatida hisoblanadi:

Yillik miqdorni hisoblash uchun pul oqimi operatsion faoliyatdan olingan daromaddan (uning tarkibidagi amortizatsiyani hisobga olmaganda) va soliqlar va boshqa majburiy to'lovlarning yillik miqdoridan tannarxni olib tashlash kerak:

Keling, hisob-kitoblarni jadval shaklida tuzamiz (5.1-jadval):

5.1-jadval. Loyihaning tijorat samaradorligini baholash uchun pul oqimlarini hisoblash

Ko'rsatkichlar 1 yil 2 yil 3 yil 4 yil 5 yil 6 yil 7 yil 8 yil
Investitsiyalar, ming rubl 18000 0 0 0 0 0 0 0
Aktivlarni sotishdan olingan daromad, ming rubl 0 0 0 0 0 0 0 50
Ishlab chiqarish hajmi, dona/yil 0 12000 12000 12000 12000 12000 12000 12000
Sotish hajmi, dona/yil 0 12000 12000 12000 12000 12000 12000 12000
Mahsulot birligining narxi, ming rubl. 0 5 5 5 5 5 5 5
Birlik narxi, ming rubl 0 7 7 7 7 7 7 7
Ishlab chiqarish hajmining qiymati, ming rubl. (= 3-band x 5-band) 0 60000 60000 60000 60000 60000 60000 60000
Yillik daromad, ming rubl (= 4-band x 6-band) 0 84000 84000 84000 84000 84000 84000 84000
Amortizatsiya, ming rubl / yil 0 80 80 80 80 80 80 80
Soliq va boshqalar majburiy to'lovlar, ming rubl / yil 0 30 30 30 30 30 30 30
dan pul oqimi investitsiya faoliyati, ming rubl. (=b.2-bet.1) -18000 0 0 0 0 0 0 50
Operatsion faoliyatdan olingan pul oqimi, ming rubl (=8-band-7-band-9-band-10-band) 0 23890 23890 23890 23890 23890 23890 23890
Biz hal qilgan muammo juda oddiy: ishlab chiqarish hajmi sotish hajmiga to'liq teng va ishlab chiqarish davomida o'zgarmaydi. loyihaning hayot aylanishi, boshqa parametrlar ham o'zgarmaydi (ishlab chiqarish birligining tannarxi va narxi, soliq to'lovlari miqdori). Keyinchalik qiyin holatlarda pul oqimi investitsiya loyihasining hayot tsiklining har bir yili uchun operatsion faoliyatdan olinadigan mablag'lar alohida hisoblab chiqiladi.
Hisoblash pul oqimlari, tijorat samaradorligi ko'rsatkichlarini hisoblashga o'ting.

Misol. Oldingi misoldagi ma'lumotlardan foydalanib, tijoratni baholang samaradorlik 15% chegirmali investitsiya loyihasi.

Qaror.
Loyihaning tijorat samaradorligini baholash uchun, pul oqimlari, oldingi misolda allaqachon hisoblangan. Sof daromad va sof joriy qiymat har bir hisoblash bosqichida hisoblab chiqilishi kerak. Hisobni jadval ko'rinishida bajaramiz (5.2-jadval):
5.2-jadval. BH va NPV ni hisoblash

Ko'rsatkichlar 1 yil 2 yil 3 yil 4 yil 5 yil 6 yil 7 yil 8 yil