50
magnitooptik
hodisalar, shuningdek, turli xil fotoeffektlardan keng
foydalaniladi.
Elektrooptik hodisalar moddada tashqi elektr maydoni ta‘sirida optik
anizotropiya (modda xususiyatlarining turli yo‗nalishlarda
farqlanish
xususiyati) vujudga kelishi bilan tavsiflanadi. Natijada moddaning
dielektrik singdiruvchanligi, demak, sindirish ko‗rsatgichi o‗zgaradi.
Elektrooptik hodisalar odatda modda bo‗ylab tarqalayotgan yorug‗lik
nurining ikkita nurga ajralishi hodisasi bilan birgalikda yuz beradi. Odatiy
va noodatiy nurlar deb yuritiladigan bu nurlar turli tezlik bilan tarqaladilar
va turlicha qutblangan bo‗ladilar. Agar bunday kristallarda o‗zaro
perpendikulyar bo‗lgan x va y yo‗nalishlarni ajratilsa, yorug‗likning
sindirish ko‗rsatgichi bu yo‗nalishlarning
har birida, umuman olganda,
turlicha bo‗ladi. Kristallning bu yo‗nalishlari bo‗yicha sindirish
ko‗rsatgichilarini nХ, nУ orqali belgilaylik. Sindirish ko‗rsatgichi har
ikkala yo‗nalish bo‗yicha o‗zaro farqlanadigan
bunday kristallarni ikki
o‗qli kristallar deb ataladi.
х va u yo‗nalishlar bo‗yicha optik jihatdan birjinsli, ya‘ni nX ≈ nУ≈
n bo‗lgan kristallarni esa, bir o‗qli kristallar deb ataladi. Bir o‗qli
kristallarda odatiy yorug‗lik to‗lqini uchun sindirish ko‗rsatgichi nО ═ nХ
═ nУ, nooddatiy to‗lqin uchun esa, nn ═ nz ga teng bo‗ladi.
Bu turdagi kristallarda yorug‗lik nurining z o‗qi bo‗yicha tarqalish
chog‗ida uning tezligi qutblannish holatiga bog‗liq bo‗lmaydi. Agar
kristalga yorug‗lik nurining tarqalish yo‗nalishiga ko‗ndalang yo‗nalishda
elektr maydoni qo‗yilsa, sindirish ko‗rsatkichlari
nx va ny orasidagi
tenglik buziladi va kristall ikki o‗qli bo‗lib qoladi. Natijada x va y o‗qlari
bo‗yicha qutblangan yorug‗lik to‗lqinlarining muhit bo‗yicha tarqalish
tezligi ham bir - biridan farq qila boshlaydi.
u o‗qi bo‗ylab tarqalayotgan odatiy yorug‗lik to‗lqini uchun sindirish
ko‗rsatgichi elektr maydon kuchlanganligining ortishi bilan chiziqli tarzda
o‗zgaradi:
n0 (E) = n0+rpE, (5.2)
bu yyerda rp - Pokkels elektrooptik doimiysi; E –
elektr maydon
kuchlanganligi; n0 – sindirish ko‗rsatgichining maydon bo‗lmagan holda,
ya‘ni E=0 bo‗lgan holdagi qiymati.
51
Sindirish
ko‗rsatgichining
elektr
maydon
kuchlanganligiga
proporsional tarzda o‗zgarishidan iborat hodisani chiziqli elektrooptik
effekt yoki Pokkels effekti deb yuritiladi.
Shunday qilib, tashqi elekr maydoni ta‘sirida boshlang‗ich bir o‗qli
kristall ikki o‗qli kristall xususiyatlarini namoyon etadi va sindirish
ko‗rsatgichining o‗zgarishi natijasida u optik jihatdan anizotrop bo‗lib
qoladi. Yorug‗lik to‗lqini bunday kristall bo‗ylab
muayyan masofani
o‗tganida yorug‗lik to‗lqinining u va x yo‗nalishlar bo‗yichatashkil
etuvchilari orasida
∆υ = 2π n02 rp E L/λ (5.3)
ga teng faza farqi vijudga keladi.
Nurlanaishning kristall bo‗ylab tarqalishi jarayonida turlicha
qutblangan signallar orasidagi faza farqi o‗zgaradi.
Natijada kirish va
chiqish signallarining qutblanishi turlicha bo‗lib qoladi.
Yorug‗lik nurining tarqalish masofasi va bunga mos ravishda hosil
bo‗lgan faza farqiga qarab, chiqish chiqish
signalining qutblanishi
quyidagi jadvalda ko‗rsatilgan tarzda o‗zgaradi
∆υoe
0
π/4
π/2
3π/4 Π
5π/4 3π/2 7π/4 2π
Qutblan-
ganlik
