8
OOA tizimlarida nurlanish manbalari elektromagnit to‗lqinlarni
ochiq fazoga nurlantiradi, bunda nurlanishni tarqalish yo‗nalishi faqatgina
antennaning yo‗nalish diagrammasi bilan aniqlanadi.
OOA tizimlarining
uzatuvchi muhiti o‗z navbatida uch turga bo‗linadi: atmosfera, kosmik va
suv osti aloqa muhitlari.
1.1- rasm. Elektromagnit to‗lqinlar spektri
Atmosfera OOA tizimlarida to‗lqinlarni tarqalish xarakteristikasi
etarli darajada ob-havo sharoitlariga bog‗liq. Atmosfera va suv osti uzatish
muhitlarining fizik bir turda emasligi va ularning tarkibidagi begona
zarrachalarni uzatilayotgan nurlanish to‗lqini bilan o‗zaro ta‘sirda
bo‗lishidan elektromagnit to‗lqinlar buziladi. Zarracha o‗lchamlarining
to‗lqin uzunligi bilan taqqoslanadigan darajada yoki katta bo‗lishi
buzilishlarni oshiradi. Shu sababli atmosfera buzilishlari optik diapazonda
turli xarakterga ega. Shu tarzda uzatish muhitlarini taxlil qilish, aloqa
tizimlarini loyixalashtirishda yuzaga keladigan eng muhim masala
xisoblanadi.
To‗lqinlarni
tarqalish
yo‗nalishiga
tushib qoladigan
0
10
10
2
10
3
10
4
10
5
10
6
10
7
10
8
10
9
10
10
10
11
10
12
10
13
10
14
10
15
10
16
10
17
10
18
10
19
10
20
f, Гц
BE
C
A
H
EC
TO
Kil
o
M
eg
a
G
ig
a
Ter
a
Pet
a
Ex
a
10
7
10
6
10
5
10
4
10
3
10
2
10
1
10
-1
10
-2
10
-3
10
-4
10
-5
10
-6
10
-7
10
-8
10
-9
10
-10
10
-11
10
-12
λ,м
λ,мк
м
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1,1
1,0
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0
0,75-100 мкм
0,75-0,4 мкм
0,4-0,005 мкм
Infraqizil diapazon
Ko’rinuvchi spektor
Ultrabinafsha
diapazon
9
zarrachalar asosan optik nurlanishni yutadi va sochadi. Bu omillarni ta‘sir
darajasi muhit turiga (suv osti, toza havo, turbulent atmosfera va
boshqalar) bog‗liq. Bu tizimlarda buzilishlarni kamaytirish va talab
etiladigan ishonchlilikni ta‘minlash uchun
retranslyasiya uchastkasi
uzunligini kamaytirish kerak bo‗ladi.
Kosmik OOA tizimlarida uzatish muhiti bu atmosferadan xoli
bo‗lgan ochiq fazodir. Kosmik muhitda atmosfera muhitlariga xos bo‗lgan
buzilishlar xosil bo‗lmaydi, ular barqaror bo‗lib, aloqaning yuqori
ishonchliligini ta‘minlaydi. Kosmik muhitlarda asosiy yo‗qotishlar bu
tarqalishda xosil bo‗ladigan yo‗qotishlar xisoblanadi. Bu yo‗qotishlar
signal L masofaga tarqalganda nurlanish maydoni quvvatining yo‗qotish
koeffitsienti bilan baholanadi va quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:
.
4
1
2
L
р
(1.1)
Kosmik aloqa tizimlarini loyixalashtirishda asosiy masala bu uzatish
va qabul qilish antennalarining o‗lchamlarini mos ravishda to‗g‗ri tanlash
orqali yo‗qotishlarni bartaraf etish xisoblanadi.
OA tizimining asosiy yo‗nalishi TOA tizimi hisoblanadi. Chunki
xozirgi vaqtda yuqori darajadagi uzatish xarakteristikalariga ega bo‗lgan
yorug‗lik uzatgichlar ishlab chiqilgan.
Ammo axborotlarni ochiq fazoda,
atmosferada uzatishga asoslangan OOA tizimlari ham, radioaloqa uchun
ajratilgan chastotalarni to‗ldiruvchi vosita sifatida qiziqishlarni namoyon
etadi.
TOA tizimlarida elektromagnit nurlanishlarni tarqalish yo‗lini tashkil
etish uchun maxsus optik yorug‗lik uzatgichlar-optik tolalar qo‗llaniladi.
TOA tarmog‗i bu tugunlar orasi optik aloqa liniyalari orqali
bog‗langan aloqa tarmog‗idir.
Optik
diapazonda
axborotlarni
uzatuvchi
chastota
polosasi
radiodiapazonga qaraganda 10
5
marta katta. Bu optik aloqa tizimining eng
muhim afzalligi bo‗lib, katta hajmdagi axborotlarni qisqa vaqt ichida
uzatish imkonini beradi. Bundan tashqari uzatgichning
xamma quvvatini
foydali elektromagnit nurlanishlarni uzatishga qaratish imkoniyati
tashuvchi chastota o‗sishi bilan ortadi. Shuningdek, yuqori tashuvchi
chastotani qo‗llash foydali signalning katta zichligiga olib keladi, o‗z
10
navbatida aloqa tizimining samaradorligi oshadi. Bu ikki xususiyat
mutaxassislarning optik aloqa tizimlariga qiziqishlarini aniqlaydi.
Axborotni TOA liniyalari orqali uzatish
mis kabellar va boshqa
uzatish muhitlariga qaraganda bir qancha afzalliklarga ega. Shu afzalliklari
tufayli TOA tizimidan nafaqat telefon aloqasini tashkil etishda, balki
televidenieda, ovoz eshittirishlarini uzatishda, hisoblash texnikasida,
transport vositalarida va boshqa sohalarda keng foydalanilmoqda.
Tolali optik aloqaning afzalliklari quyida keltirilgan.
