1
O‗ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‗RTA MAXSUS TA‘LIM VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL – XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
N.M. JO‗RAYEV
TELEKOMMUNIKATSIYA
TARMOQLARIGA
TEXNIK XIZMAT
KO‘RSATISH
(Darslik)
53 5 0 1 0 0 - ― Te le k o mm u nik a t s iy a t e x no lo g iy a la r i‖
TOSHKENT - 2020
3
KIRISH
“Iqtisodiyotimiz barqarorligi, har bir sohaning
sifati va samaradorligi, aholiga qulayliklar
yaratish axborot texnologiyalari bilan bog„liq.
Shunung uchun bu sohaga yanada keng
imkoniyat,
zarur
infratuzulma
yaratish,
mutahasislarni har tomonlama rag„batlantirish,
qobilyatli yoshlarni tarbiyalash kerak.”
Sh. Mirziyoyev.
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi
―O‗zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‗yicha harakatlar
strategiyasi to‗g‗risida‖ PF-4947-sonli Farmoni tasdiqlandi. Harakatlar
strategiyasining maqsadi olib borilayotgan islohotlar samaradorligini
tubdan oshirishdan, davlat va jamiyatning har tomonlama va jadal
rivojlanishini ta‘minlash uchun shart-sharoitlar yaratishdan, mamlakatni
modernizatsiyalash va hayotning barcha sohalarini erkinlashtirishdan
iboratdir. Ayni vaqtda mamlakatimiz bosib o‗tgan taraqqiyot yo‗lining
chuqur tahlili, bugungi kunda jahon bozori kon‘yunkturasi keskin o‗zgarib,
globallashuv sharoitida raqobat tobora kuchayib borayotgani davlatimizni
yanada barqaror va jadal sur‘atlar bilan rivojlantirish uchun mutlaqo
yangicha yondashuv hamda tamoyillarni ishlab chiqish va ro‗yobga
chiqarishni taqazo etmoqda [1].
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasini rivojlanishida
tolali optik aloqa tizimlari, keng polosali tarmoqlar va
multimediali aloqa
tarmoqlari
muhim o‗rin tutadi, ayniqsa shahar bilan qishloq o‗rtasidagi
tafovutni kamaytirish, ya‘ni, qishloq aholisiga ham shaharlardagidan
qolishmaydigan darajada zamon talabiga mos telekommunikatsiya va
internet hizmatlarini ko‗rsatishda optik kabellar hamda keng polosali
tarmoqlardan
foydalanish
zaruriyati
sezilmoqda.
Shuning
uchun
Respublikamizda ushbu soha rivojiga jiddiy e‘tibor qaratilib, qator
xukumat qarorlari qabul qilindi. Jumladan, O‗zbekiston Respublikasi
Prezidentining
«O‗zbekiston
Respublikasining
Milliy
axborot-
kommunikatsiya tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‗g‗risida»
2013 yil 27 iyundagi PQ-1989-sonli qarori bilan ―Respublika milliy
axborot-kommunikatsiya
tizimlarini
2013-2020
yilllar
mobaynida
rivojlantirish kompleks dasturi‖ tasdiqlandi. Ushbu qaror bilan
O‗zbekiston
Respublikasida
2013-2020
yillar
mobaynida
4
telekommunikatsiya texnologiyalari, tarmoqlari va infrastrukturasini
rivojlantirish dasturi hamda «Elektron hukumat» axborot tizimi
komplekslari va ma‘lumotlar bazasini yaratish bo‗yicha tadbirlar va
loyihalar ro‗yxati tasdiqlangan. Bundan tashqari, ushbu qaror bilan
O‗zbekiston Respublikasi Milliy axborot-kommunikatsiya tizimlarini
2013-2020 yillar mobaynida rivojlantirish kompleks dasturini amalga
oshirishni muvofiqlashtiruvchi Respublika komissiyasi tashkil etildi.
O‗zbekiston
Respublikasida
2013-2020
yillar
mobaynida
telekommunikatsiya texnologiyalari, tarmoqlari va infrastrukturasini
rivojlantirish dasturida keng polosali optik tarmoqlarni kengaytirish, optik
tolali aloqa liniyalarini qurish, BRAS qurilmalarini o‗rnatib, keng polosali
tarmoq imkoniyatlarini kengaytirish, «UZMOBILE» mobil tarmog‗ini
hududlarda rivojlantirish – 1-bosqich yuqori tezlikdagi internet
xizmatlarini ko‗rsatish (EVDO texnologiyasi), «UZMOBILE» mobil
tarmog‗ini hududlarda rivojlantirish – 2-bosqich yuqori tezlikdagi internet
xizmatlarini ko‗rsatish (LTE texnologiyasi), 3G, 4G, LTE va boshqa mobil
aloqa operatorlarini hisobga olgan holda mobil aloqa tarmoqlarini
rivojlantirish, NGN texnologiyasi bo‗yicha kommunikatsiya qurilmalarini
kengaytirish, kommutatsiya markazlarini modernizatsiyalash, paketli
kommutatsiya
xalqaro
markazlarini
kengaytirish,
O‗zbekiston
Respublikasi magistral tarmoqlarining o‗tkazuvchanlik qobiliyatini
kengaytirish, ma‘lumotlarni uzatish multiservis tarmoqlarini qurish,
magistral optik tolali aloqa liniyalarini qurish, korporativ sektorga
multimediali xizmatlarni ko‗rsatuvchi studiyalarni yaratish, axborot-
ma‘lumot xizmatlari markazlarini yaratish (call-center), ma‘lumotlarni
saqlash va qayta ishlash markazlarini yaratish «Data-sentr» (quyidagi
shaharlarda: Toshkent, Qo‗qon, Buxoro), tez-tez foydalaniladigan
ma‘lumotlarni saqlash markazlarini yaratish (keshlash markazlari), davlat
va xo‗jalik boshqaruvi, mahalliy xokimiyat organlari korporativ va lokal-
hisoblash tarmoqlarini yaratish va modernizatsiya qilish kabi vazifalar
rejalashtirilgan.
Bugungi kunda O‗zbekiston Respublikasi telekommunikatsiya
tarmoqlarida juda katta o‗zgarishlar sodir bo‗lmoqda. So‗nggi yillar
mobaynida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi
natijasida, mamlakatimiz aloqa sohasi yuqori natijalarga erishilmoqda.
Telekommunikatsiya
tarmoqlarini
modernizatsiyalash,
zamonaviy
texnologiyalarni qo‗llash, yangi raqamli texnika vositalarini o‗rnatish,
ularni optimallashtirish ishlari natijasida, jahon axborot integratsiyalashuvi
jarayoniga O‗zbekistonning jadal suratda qo‗shilishi ko‗zga tashlanmoqda.
5
Telekommunikatsiya tarmoqlarini rivojlanishi uch omilga asosan
aniqlanadi: trafikni o‗sishi, jamiyatni yangi xizmatlarga bo‗lgan talabini
oshishi va texnologiyalar sohasida yutuqlarga erishish. Bu omillar
mustaqil hisoblanmaydi, biroq ularning har biri elektr aloqani rivojlanish
g‗oyasini aniqlaydi. Qurilmalarni yetkazib beruvchilar orasidagi raqobat
va texnologik yutuqlar qurilmalarning narxini tushishiga olib keldi, bu esa
o‗z navbatida trafikni o‗sishi va yangi xizmatlarni ishlab chiqarishni
rag‗batlantiradi.
XX
–
asrning
90-yillari
boshidan
telekommunikatsiya
raqamlashtirish yo‗nalishi bo‗yicha rivojlandi. Bu nafaqat axborotlarni
uzatishda, balki taqsimlash, saqlash va qayta ishlashda ham tejamkor
usullarni ta‘minlovchi bosh yo‗nalishlardan biri bo‗lib qoldi. Raqamli
telekommunikatsiya tarmoqlarini jadallik bilan rivojlanishini, analog
uzatish tizimlari bilan solishtirganda bir qancha afzalliklari bilan farq
qiladi, masalan: yuqori shovqinbardoshliligi, aloqa liniyasining uzunligiga
uzatish sifatining kuchsiz bog‗lanishi, aloqa kanallarining elektrik
parametrlarini mo‗tadilligi, diskret xabarlarni uzatishda o‗tkazuvchanlik
qobiliyatini qo‗llashning samaradorligi va boshqalar.
Bir vaqtning o‗zida aloqa xizmatlarining soni oshishi bilan, oddiy
telefon xizmatidan tortib to integral raqamli aloqa tarmoqlarini
ta‘minlovchi multimedia xizmatlarigacha ularning sifati o‗zgardi.
Ko‗pgina mutaxassislar, telekommunikatsiya texnologiyalarining keyingi
evolyutsiyasi,
axborotlarni
uzatish
tezligini
oshirish,
tarmoqni
intellektuallashtirish va foydalanuvchilarning mobilligini ta‘minlash
yo‗nalishi bo‗yicha ketadi deb ta‘kidlashmoqda.
1999 yilda ―Telekommunikatsiyalar to‗g‗risida‖gi O‗zbekiston
Respublikasi Qonuni qabul qilindi. Ushbu Qonunning asosiy maqsadi
telekommunikatsiyalarni yaratish, ishlatish va rivojlantirish sohasidagi
ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishdan iborat.
O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.Mirziyoyevning 2107 yil 7
fevral kuni ―O‗zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‗yicha
Harakatlar strategiyasi to‗g‗risida‖ farmonida Respublika hududlarida
2300 km optik tolali aloqa liniyalarini qurish, kommutatsiya markazlarini
IMS
texnologiyasi
asosida
modernizatsiya
qilish,
mobil
aloqa
operatorlarining 1843 ta baza stansiyalarini o‗rnatish, 66 ta yuqori quvvatli
va 328 ta kam quvvatli raqamli televidenie uzatkichlarini o‗rnatish va
ishga tushirish kabi vazifalar belgilangan.
Yuqorida ko‗rsatib o‗tilgan vazifalarni bajarish uchun soha
mutaxassislari hamda ―Telekommunikatsiya texnologiyalari‖ yo‗nalishi
6
bo‗yicha tahsil olayotgan talabalar optik aloqa asoslari, tolali optik aloqa
tizimlari, keng polosali tarmoqlar va
multimediali aloqa tarmoqlari
tushunchalarini mukammal bilishlari talab etiladi. Nazariy, amaliy bilim
va ko‗nikmalarga ega bo‗lish uchun zamonaviy o‗quv alabiyotlarning
o‗rni muxim axamiyatga ega. ―Telekommunikatsiya texnologiyalari‖
yo‗nalishiga o`qitiladigan Telekommunikatsiya tarmoqlari, Optik aloqa
tizimlari,
Telekommunikatsiya tarmoqlarini boshqarish, Keng polosali
tarmoqlar kabi fanidan hozirgi kunda davlat tilidagi o‗quv adabiyotlar,
ayniqsa, lotin alifbosidagi adabiyotlar yetishmayotganligi kuzatilmoqda.
Ushbu
kamchiliklarni
to‗ldirish
maqsadida ―Telekommunikatsiya
tarmoqlariga texnik xizmat ko`rsatish va loyihalash‖ nomli o‗quv
adabiyoti tayyorlandi.
Darslik kirish qismi va 4 ta asosiy boblardan iborat bo‗lib, unda
quyidagi mavzular bo‗yicha muxim nazariy ma‘lumotlar berilgan. Tolali
optik aloqa tizimlari va tarmoqlariga texnik xizmat ko‗rsatish; Tolali optik
aloqa tizimlarining tuzilishi, ish prinsipi , optik kanallarini zichlashtirish
usullari; Keng polosali abonent kirish tarmoqlarga texnik xizmat
ko`rsatish; Raqamli abonent kirish tarmoqlari; Simsiz keng polasali kirish
tarmoqlari va ularni kurish usullari; Ethernet texnoloiyasi asoslari;
Kanallari to‗lqin uzunligi bo‗yicha zichlovchi WDM texnologiyasiga
asoslangan keng polosali transport tarmoqlari; keng polosali tarmoqlarda
qo‗llaniluvchi protokollar; Multimеdiali aloqa tarmoqlariga texnik xizmat
ko`rsatish; Multimediali aloqa tarmog‗ida qo‗llaniladigan texnologiyalar;
Multimediali signalizatsiya va sinxronizatsiya tizimlari; Konvergent aloqa
tarmoqlari; Telekommunikatsiya tizimlari va tarmoqlarini loyihalashtirish
kabi mavzular bayon qilingan.
―Telekommunikatsiya tarmoqlariga texnik xizmat ko`rsatish‖ nomli
o‗quv adabiyotidan, ―Telekommunikatsiya texnologiyalari‖ yo‗nalishida
ta‘lim olayotgan talabalar va Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va
Telekommunikatsiya sohasida ilmiy faoliyat olib borayotgan mutaxassislar
uchun mo`ljallangan.
Bundan
tashqari
―Telekommunikatsiya
texnologiyalari‖
bakalavriatura
yo‗nalishida
o`qitiladigan,
―Telekommunikatsiya
tarmoqlarini boshqarish asoslari‖, ―Keyingi avlod kanvergent tarmoqlari‖
va ―Aloqa tizimlarini modellashtirish va simulyatsiyalash‖ kabi fanlarini
o‗zlashtirishda ham foydalanish mumkin.
7
| 