|
Surxondaryo viloyati tabiiy kartasi
|
bet | 7/30 | Sana | 19.08.2023 | Hajmi | 3 Mb. | | #79022 |
Bog'liq PARDAYEVA SARVINOZ oxirgisiiiii 5-10-sinflar Yosh matematiklar, 6-sinf matematika to\'garak, 2.03-Inform-oqitish-metodikasi-uzb222222222222222, Результат - 170035878, 422023, Doc1, Mavzu Zamonaviy kiyim assortimenti, 2.Turizm sohasida transportda tashish turlari va ularning (1), mmmmmm, ERGASHOV UMIDJON, 745792, 1-amaliy, Questions and answers on criminal law Uzb, 1Surxondaryo viloyati tabiiy kartasi
Ozbekiston milliy atlasi 42-bet, 2020-yil nashriyoti
Malumki har bir mamlakat va mintaqalarning siyosiy va iqtisodiy geografik orni tabiiy geografik oringa nisbatan ozgaruvchanlik xususiyatlariga egadir. Chunonchi har qanday hududning iqtisodiy rivojlanishida geografik (tabiiy, siyosiy, iqtisodiy) omillarning tasiri ijobiy ham salbiy jihatlari bilanbelgilanadi. Buborada Surxondaryo viloyatining tabiiy, iqtisodiy, siyosiy geografik ornini tahlil etishquyidagi xulosalarni chiqarishga imkonberadi.
Inson salomatligi va ularda uchraydigan kasalliklar hududiy tafovutlarga ega. Chunki, ushbu hududlar oz iqlimi, relyefi, suv va tuprogi, ijtimoiy-iqtisodiy jihatlari bilan ozaro farqlanadi. Ularning barchasi aholi salomatligining hududiy tomonlrini va uning geografik xususiyatlari izohlab beradi. Shu orinda suv,havo va tuproqningyoki bizning fikrimizcha, nozoiqlimiy sharoitning inson salomatligiga tasiruini alohida takidlash kerak.
Inson salomatligini belgilashda ayniqsa, joylarning iqlim xususiyatlari muhim orin tutadi. Xususan, iqlim ushbu hudud tabiiy sharoitini belgilovchi zaruriy omillardan biridir. XVIII asrda yashab ijod qilgan fransuz olimi Monteske ozining Qonunlar ruhi togrisida nomli asarida Iqlimning hukmronligi barcha kuchlardan ustunroqdir, degan shiorni olga surgan ekan (Shodimetov.Yu.Sh, 1994). Bundan bir necha asrlar ilgari mashhur sayyoh N.N.Mikluxo-Maklay ham lor organlar (quloq, burun, tomoq) holatiga iqlim omillarining ozaro aloqadorligini batafsil qayd etib otgan. (Komilova N., Soliyev A., 2005).
Viloyatning tabiiy geografik ornining qulayligi asosan geografik orin va relyef omillarga tayanadi. Jumladan mintaqaning respublikamizning boshqa viloyatlariga nisbatan janubda joylashganligi, bu yerda ijobiy foydali harorat yigindisining yuqoriligi, xususan qulay agroiqlim resurslarining mavjudligi, bundan tashqari viloyatning atrofi baland toglar bilan oralganligi tufayli shimol va shimoli-sharqdan esadigan sovuq havo massalarining bu yerga yetib kela olmasligi viloyatda subtropik iqlim sharoitining vujudga kelishi tufayli vegetatsiya davri uzoq bolgan issiqsevar subtropik va sitrus mevalarni yetishtirishga ixtisoslashgan dehqonchilik tarmoqlarini hududiy joylashtirishga imkon yaratgan.
Viloyat hududining 70 foiz maydonini baland togliklar egallagan. Aynan ushbu togliklardan viloyatning qor, yomgir, muz yer osti suvlaridan toyinuvchi daryolari boshlanadi. Bu esa viloyat hududida mustaqil gidrografik tarmoqlarning (daryo va soylar) vujudga kelishiga zamin yaratgan. Shuningdek, bu yerdan Orta Osiyodagi eng sersuv daryo Amudaryo va uning eng songgi irmoqlari Surxondaryo va Sherobod daryolarining oqib otishi qishloq xojaligining turli tarmoqlarini rivojlantirishga yordam beradi.
Viloyat hududining tog-oraliq botigida joylashganligi bu yerda tekislik, adir, tog oldi va tog mintaqalarida xojalikning turli tarmoqlariga ixtisoslashuvchi hamda aholining joylashuvida oziga xos demografik jihatlarni keltirib chiqargan. Ayniqsa aholining xojalik mashgulotlari, urf odatlari va madaniyatidagitafovutlar bunga yaqqol misol boladi.
Iqtisodiy geografikorin (IGU) bu malum birjoyning (mamlakat, viloyat, shaharvah.k) ozidan tashqarida ornashgan geografik elementlarning (tog, daryo, dengiz, shahar, davlat, foydali qazilma boyliklar va b) shu joyning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy madaniy rivojlanishiga tasir demakdir. Bunday tasir vaqt otishi bilan ozgarib turadi, qulay joy noqulay va, aksincha, noqulay joy qulay oringa ega bolishi mumkin. Asosiy iqtisodiy geografik qonuniyat bu yerda shundan iboratki, har bir joy ozining IGO ni qulaylashtirishga, raqobatbardoshligini oshirishga intiladi. Chunonchi Surxondaryo viloyatining uzoq yillar davomida siyosiy-iqtisodiy geografik orni noqulay bolgan. Bularga quyidagilarni misol keltirishimiz mumkin.
1. Viloyat Sobiq Ittifoq davrida paxtachilikka bir tomonlama ixtisoslashgan qoloq xomashyo yetkazib beruvchi agrar mintaqa sifatida rivojlantirilganligi.
2. Viloyat hududining eng chekka janubda joylashganligi, jumladan viloyatning respublikamizning iqtisodiy jihatdanri vojlangan Toshkent, Fargona, Samarqand kabi nisbatan rivojlangan viloyatlaridan uzoqda joylashganligi.
3 Sobiq Ittifoq davrida viloyat iqtisodiyotining asosini qishloq xojaligi sohasi va u bilan bogliq qishloq xojalik mahsulotlarini qayta ishlovchi sanoat (yengil vaoziq-ovqat) tarmoqlarining tashkil etilganligi, shuningdek yengil va oziq-ovqat sanoati tarmoqlarida ishlab chiqarish sikli toliq oxiriga yetkazilmaganligi mavjud mahalliy yoqilgi sanoatining komir, neft sanoati tarmoqlarining sust rivojlantirilganligi va hokazo.
4. Mintaqada transport tarmoqlarining sust rivojlantirilganligi, jumladan mintaqada qurib ishga tushirilgan avtomobil va temiryollarning qoshni davlat yoki respublikalarning poytaxtlari va mintaqalarini boglovchi (Termiz- Denov- Dushanbe, Termiz Yavon -Qorgontepa) tranzitlik ahamiyatining yuqoriligi, mintaqaning ichki rayonlarini bir-birini boglovchi avtomobil va temiryollarning qurib ishga tushirilmaganligi. Ayniqsa uzoq yillar mintaqada temiryol transporti orqali amalga oshirilgan aloqalari qoshni Turkmaniston davlati orqali olib borilganligi.
5. Qoshni Turkmaniston, Tojikiston, Afgoniston davlatlarining mintaqaga yaqin bolgan rayonlarining qoloqligi, boz ustiga 20-asrning 90-yillarining songida Afgoniston va Tojikistondagi bolib otgan fuqarolar urushlari viloyatning siyosiy geografik ornining (SGOning) noqulayligini keltirib chiqargan edi.
Mustaqillik yillarida respublikamizda amalga oshirilayotgan bozor iqtisodiyoti islohotlari xususan mamlakatimiz hukumati tomonidan olib borilgan izchil mintaqaviy siyosatida mintaqalarning iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishida mahalliy arzon xom ashyo va ortiqcha mehnat resurslari negizida investitsiya muhitini yaratish lokalizatsiya yani mahalliylashtirish dasturi asosida iqtisodiyot tarmoqlarini qayta modernizatsiya qilish orqali chuqur tarkibiy ozgarishlarni amalga oshirish, iqtisodiyotning infratuzilma tarmogi (transport, aloqa) larini shakllantirish, ularning iqtisodiy salohiyatini oshirish orqali iqtisodiy ornining qulayligini yaxshilash muhim ahamiyat kasb etmoqda.
|
| |