|
«Termodinamikanıń 2-nızamı» temasın jańa pedagogikalıq texnologiyalar negizinde oqıtıw
|
| bet | 3/21 | | Sana | 12.12.2023 | | Hajmi | 0,67 Mb. | | #116440 |
Bog'liq Ametova толык таяр Мaftuna ATermodinamikaliq sistema. Óz-ara hám sirtqi deneler menen tasirlesetuǵin hám energiya almasatuǵin makroskopiyaliq deneler jiynaǵi termodinamikaliq sistema delinedi.
Termodinamikaliq usildiń tiykari-sistemaniń halin belgilewshi parametrleriniń shamalarin aniqlawdan ibarat.
Termodinamikaliq parametrler yamasa hal parametrleri dep termodinamikaliq sistemaniń qásiyetlerin xarakterleytuǵin fizikaliq shamalardiń jiynaǵina aytıladı.
Ádette hal parametrleri sipatinda temperatura, basim hám salistirmali kólem tańlanadi.
Termodinamikaliq parametrler. Temperatura makroskopik sistemanıń termodinamikalıq teń salmaqlılıq halın xarakterlewshi fizikalıq shama.
Basim-suyiqliq yamasa gaz tárepinen bir birlik maydanǵa perpendikulyar tásir etetuǵın kúsh penen aniqlanatuǵın fizikaliq shama.
Salistirmalı kólem-bir birlik massasiniń iyelegen kólemi.
Ol tıǵızlıqqa keri shama:
SI daǵi birligi , [υ] =
Termodinamikalıq processler. Termodinamikalıq sistemanıń halı waqıttıń ótiwi menen ózgermese, ol jaǵdayda makroskopik sistema termodinamikalıq teń salmaqlılıq halında boladi. Termodinamikada tek teń salmaqlılıq hallar qaraladi.
Termodinamikalıq sistemanıń hesh bolmaǵanda bir parametriniń ózgeriwi termodinamikalıq proces delinedi. Termodinamikalıq processte sistema baslanǵish haldan araliq hallar arqali aqirǵi halǵa ótedi. Bul ótiw qaytatuǵın hám qaytpaytuǵın boliwi múmkin.
Qaytimli hám qaytimsiz processler. Qaytimli process dep sistemaniń aqirǵi halinnan baslanǵish halina sol araliq hallar arqali, qorshaǵan ortaliqta hesh qanday ózgerissiz ótiwine aytıladı. Uzin ildirgishke ildirilgen awir mayatniktıń terbeliwi qaytimli processke jaqin boladi. Bul jaǵdayda kinetikalıq energiya ámelde toliq potencial energiyaǵa aylanadi. Sonday-aq kerisinshe ortaliqtiń qarsiliǵi kishkene bolǵanliǵi sebepli terbeliw ampletudasi áste paseyedi hám terbeliw processi uzaq dawam etedi.
Belgili qarsiliqqa ushraytuǵin yamasa issi deneden suwiq denege jilliliq beriw menen júz beretuǵın har qanday process qaytimsiz boladi. Ámelde barliq real processler qaytimsiz processler bolip tabiladi.
Ishki energiya. Termodinamikalıq sistema kóplegen molekulalar hám atomlardan dúzilgen hám belgili U ishki energiyaǵa iye. Termodinamikalıq sistemanıń ishki energiyası dep molekulalardıń óz-ara tásir energiyaları hám olardiń jilliliq qozǵalis energiyalarinıń jiyindisina aytıladı.
Ishki energiya termodinamikalıq sistemanıń bir mánisli funkciyasi bolip tabiladi, yaǵniy sistemanıń hár bir halina ishki energiyanıń aniq bir mánisi tuwri kelip, ol sistemanıń bunday halina qalay kelip qalǵanina hasla baylanisli emes. Eger gaz qizdirilsa, molekula hám atomlardıń tezlikleride artadi, al bul bolsa ishki energiyanıń artiwina alip keledi. Eger basim yamasa salistirmali kólem ózgertilse, bulda ishki energiyanıń ózgeriwine alip keledi, óytkeni molekulalardıń arasindaǵı aralıq hám, demek, olardıń óz-ara tásir etisiw potencial energiyalarıda ózgeredi.
Ádette sistemanıń ishki energiyası T=0 K de nolge teń dep esaplanadı, biraq bul ayriqsha áhmiyetke iye emes. Óytkeni, sistema bir haldan ekinshisine ótkende ishki energiyanıń ózgeriwi ΔU áhmiyetke iye boladi.
|
| |
