Ijodkorlik masalalari tizimiga, shuningdek, turli xil guruhlardan masalalarni
birlashtirish yo'li bilan olingan konibinatsiyalangan topshiriqlar ham kiritilishi
mumkin. Biroq
ijodkorlik masalalarini
dars va darsdan tashqari
mashg'ulotlarda o'zidan-o’zi qo'llash bu hali ijodiy fikrlashni shaklantirish va
rivojlantirish emas. Bu jarayon o'quvchilar ijodkorlik
masalalarini yechish
metodlarini o'zlashtirib, mustaqil ravishda ularning keyingi bobda batafsil
to'xtaladigan modifikatsiyalari (turlari)ni yaratganlarida amalga oshiriladi.
Ijodkorlik masalalarini yechish uchun hech qanday metodlar qo’llanmasa, bu
o’qituvchi va o’quvchilar uchun qiziqarli bo’lgan, lekin hech nima
shakllantirmaydigan va rivojlantirmaydigan «topag’on» o’yinidan boshqa narsa
emas.
1.8.
Maktab ta'limi va ijodkorlik. Nimaga maktabni tugallagandan so'ng
bitiruvchilaming sezilarli qismi ijodkorlik masalalarini hal qila olmasligi
to’g’risida hech o'ylab ko’rganmisiz? Ko’pgina o'qituvchilar bolalarni
ijodkorlikka o’rgatishlarini, ular bilan ko’p sonli ijodkorlik masalalarini
yechishlarini Ta’kidlashadi, biroq unda nega bitiruvchilar ijodkorlik faoliyati
metodlarini egallashmagan?
Har qanday fan bo'yicha har qanday mavzuni o'rganish bilish faoliyatining
umumiy strukturasiga muvofiq quyidagi 4 bosqichda amalga oshirilishi lozim:
1. Tasawurlarning shakllanishi - bu bosqichda o'quvchilar yangi tizimning
umumiy belgilari bilan tanishadilar, uning umumiy funksiyalarini o'rganadilar.
2. Bilimlar va reproduktiv ko'nikmalarning shakllanishi - bu bosqichda
o'quvchilar, asosan, reproduktiv nazariy va amaliy topshiriqlarni bajaradilar. Bu
ish jarayonida, ulardagi bilim va reproduktiv ko’nikmalar - ilgari o'rganilgan
bilimlarni takrorlash ko'nikmalari shakllanadi.
3. Ilmiy va ijodkorlik ko’nikmalarining shakllanishi - bu bosqichda
o’quvchilar, asosan, turli ko’rinishdagi ijodkorlik topshiriqlarini bajaradilar. Bu
ish jarayonida ilmiy va ijodkorlik ko’nikmalari shakllanadi.
14
4.
Ilmiy rivojlanishi va tadqiqotchilik ko’nikmalarini
shakllanishi - bu
bosqichda o’quvchilar ijodkorlik va tadqiqotchilik topshiriqlarini bajaradilar, Bu
ish jarayonida ilmiy va tadqiqotchilik ko’nikmalari shakllanishi amalga
oshiriladi.
Alohida Ta’kidlash kerakki, yuqorida ko'rsatilgan bilish jarayoni strukturasi
o'quvchilarni o'qitish metodlari va shakllarini har bir bosqichda aniqlamaydi. Bu
har qanday mavzuni o’rganishning dastlabki ikki bosqichida ijodkorlik
topshiriqlarini qo'llash mumkin va zarurligini bildiradi.
Mavzu bo’yicha o’quv ishining dastlabki ikki bosqichi bizning
maktablarimizda muammosiz amalga oshiriladi. Muammolar oxirgi ikki
bosqichda.
Birinchidan, ko’pchilik o'qituvchilarda har bir mavzuni o’rganish
borasida o’quv ishining bu bosqichlari umuman yo'q. Ikkinchidan, ilmiy va
ijodkorlik ko’nikmalari shakllanishi
o’qituvchining
ixtiyorida alohida
masalalarni emas, balki ijodkorlik masalalari tizimini qo'llash
bilan amalga
oshiriladi. Uchinchidan, ijodkorlik masalalarini yechish jarayonida o’quvchilar
ijodkorlik faoliyatining zamonaviy metodlarini egallashi zarur. Afsuski, bu
metodlaming ko'pchiligi nafaqat o'quvchilarga, balki o'qituvchilariga ham
ma’lum emas. To’rtinchidan, ilmiy va tadqiqotchilik ko'nikmalarining
shakllanishi o'quvchilarning mustaqil ishlarini o’rganilayotgan mavzu bo'yicha
ilmiy va ilmiy ommabop adabiyotlarda nashr qilingan yangi ilmiy ishlar,
shuningdek, murakkab bo'lmagan ilmiy tadqiqotlarni bajarishni taxmin etadi.
Fan bir joyda turmaydi, u doimo rivojlanadi. Darsliklardagi Ma'lumotlar tez
eskiradi. Ilmiy va ilmiy-ommabop adabiyot bilan ishlash o’quvchilarni
rivojlantirish, to’ldirish va to'g'rilashga yo'naltiradi. Ilmiy tadqiqotlarni o’tkazish
uchun o’quvchilarga nafaqat darslik muammolari - matematik, fizik, tarixiy va
boshqalar, balki fanlararo, masalan: LEP qo’yilmasi, to'g’on
qurilishi,
parfyumeriyaning yangi kollektsiyasini yaratish, yangi dorilar, avtomobilning
yangi modelini ishlab chiqarish, sanhatda yangi yo’nalishlar, janrlar va
15
mavzularni izlashni taklif etish zarur. Fanlararo masalalar real hayotda ko’p
uchrasa-da, maktabda hozircha juda kam qo'llaniladi.
Shunday qilib, o'quvchilarni ijodkorlik faoiiyatining
elementar asoslariga
o'qitishda yuqorida sanab o'tilgan shartlarning hammasi bajarilishi lozim.
Buning uchun o'qituvchilarning ishida o'zgarishlar kamlik qiladi, bunda ta'lim
mazmunini: standartlar, dasturlar, darsliklarni o'zgartirish zarur. Ammo bu ish
tez orada qilinmaydi. SHuning uchun muallif o'quvchilarga ilmiy adabiyotlar va
ijodkorlik masalalarini qo'llab, har bir mavzuni o'rganishning oxirgi ikki
bosqichini mustaqil bajarishni tavsiya qiladi.
