~ 57 ~
To`rtinchi xususiyat -
texnika taraqqiyoti sakrash yo`li bilan
bo`layotganini ko`rsatadi. Bu keskin o`zgarishlar bilan amalga oshirilayotgan
texnika taraqqiyot qonuniyatlaridan biridir. Olov, bug`, elektr quvvati,
kashfiyoti, avtomatika, kibernetika, atom energiyasi sohalaridagi kashfiyotlar
buning yorqin dalilidir. Texnikaning saqlash yo`li bilan taraqqiyotini oddiy
tarzda qayd etib o`tish yetarli emas. Rassom loyihasi, muhandis, mexanik,
texnolog oldingi loyiha eskirganligi
aniq dalilga aylanganida emas, balki
eskira boshlagan paytda uning oldini olishlari lozim.
Asrlar davomida texnika takomillashib, inson mehnatini yengillashtirib
keldi. Har bir tarixiy bosqichda inson va texnika o`rtasida muayyan
munosabatlar shakllangan. Shu asosda, turli munosabatlarni ta’riflab
beruvchi quyidagi tarixiy bosqichlar ajralib turdi:
1.
Inson mehnat vositasiga bevosita ta’sir etib, oddiy qurollar yordamida
ishlaydi.
2.
Inson ancha murakkabroq
mehnat qurollari yasaydi, ammo ularni
avvalgiday o`zi ishga soladi.
3.
Inson mashina-dvigatellarni ixtiro etadi (suv parragi, bug` dvigateli),
ammo qurollar, asboblar yordamida ishni avvalgiday inson qo`llari bajaradi.
4.
Inson mashina xizmatini qilar, anchagina qo`l ishlarini bajarar,
mahsulot
yetkazib berar, tayyor buyumlar va yarim tayyor mahsulotlarni
qabul qilib olar va turli xil vazifalarni bajarar edi.
5.
Inson mashinani boshqarishda. Boshqaruv bir pultda joylashtirilgan, u
yerda ishlab chiqarish texnologik jarayonini to`la aks ettiruvchi asboblar
mavjud. Inson mashinalar boshqaruvchisiga aylandi,
mahsulotlarni olib
berish, yarim tayyor mahsulotlarni bir mashinadan ikkinchisiga olib berish
uzluksiz mashina yordamida amalga oshiriladi.
6.
Oxirgi tarixiy bosqich-maxsus dastur va moslamayordamida
mashinalarni avtomatik boshqarishni joriy etishni o`z ichiga oladi.
Bu bosqichda endi ishlab chiqarishda uchraydigan barcha texnologik
jarayonlarni dastur bo`yicha bajaradigan texnik moslamalar (qurilmalar)
ishlab chiqildi. Avtomatikaning bunday yuksak darajasida odam go`yo
mashinani boshqarishdan chetlashtiriladi. Ammo bunday emas. Uskunalarni
tekshiruvdan o`tkazish va ta’mirlashdan tashqari inson dasturlar tuzadi va
ularni maxsus qurilmalarga o`tkazib qo`yadi.
Inson va mashina o`zaro munosabatlarining tarixiy bosqichlarini tahlil
qilgan vaqtda shuni hisobga olish kerakki, birinchi to`rtta bosqich vaqt o`tishi
bilan barham topishi kamdan-kam uchraydi, oxirgi ikkita bosqich esa hozirgi
vaqtda keng tarqalgan.
