~ 52 ~
shuning uchun ham loyihalashtirish mavzu yig`ishva tahlil qilishdan
boshlanadi.
Ishlarning tayyorgarlik bosqichini ikki tarkibiy qismga bo`lib chiqsa
bo`ladi: loyihalashtirishga oid dastlabki topshiriqni o`rganib chiqish va loyiha
mavzusi bilan batafsil tanishib chiqadi. Bu o`rganish quyidagilarni ko`zda
tutadi: belgilangan shartlar asosida maqsad va vazifalarni aniqlash; bo`lajak
mahsulot (yoki muhit) o`lchamlarini ularning asosiy tafsilotlarini
o`zlashtirish; muhim xizmatga oidlik
aloqalarini ochib tashlash; maxsus
adabiyotlarni ko`rib chiqish, o`rganish; loyiha tarkibi bilan tanishish; nazorat
ishining muddatlari; loyihani topshirishning eng oxirgi vaqtini aniqlash. Ish,
harakat (ishlab turish) tahlili birinchi darajali ahamiyatga ega, buyum qanday
harakat qilayapti yoki harakat qilishi kerakligini, uning xususiyatlarini
ulardan foydalanish tajribasini va qaysi amaliy vazifalarini hal qilishi
kerakligini ko`rsatish kerak.
Ergonomik tadqiqot mana shu vaziyatga
muvofiq mahsulot ishlab
chiqarilishiga sarflanadigan optimal, eng qulay va rejali quvvatni barpo etish
uchun zarur asoslarni topa bilishi kerak, (uy jihozi, idish tovoq, boshqaruv
pultlari, dastgohlar). Optimal, ergonomik sharoitlar, ma’lum ruhshunoslik
muhit insonning samarali mehnati uchun so`zsiz talablar bo`lib hisoblanadi.
Mumkin bo`lgan turli holatlarda loyihani o`rganish loyihalashtirishning
birinchi qadamlaridan boshlab, tajriba va ilg`or texnologiyani hisobga olgan
holda, shu sharoitda aql-idrokka asoslangan yo`ldan borish uchun dastlabki
shart- sharoitlarni yaratib beradi.
Haqiqiy, mavjud mavzuni o`rganish o`z xususiyatlariga ega. Bu yerda
mahsulotni mufassal o`rganish kerak, uning o`rniga mahsulotga mahliyo
bo`lib qolish bilan chegaralanish xavfi bor. Estetik jihatdan (g`ayri ixtiyoriy)
qabul qilish tahliliy (analitik) qabul qilish bilan, albatta, birga borishi kerak.
Bu ma’noda rasm chizish foydalidir. U, fotoapparatda suratga olishga
qaraganda, buyumlarning tashqi qiyofasini faolroq qabul qilib olishga majbur
etadi. Aniq bo`linishlarga ega jadvalni yonma-yon qo`yib,
mahsulot
o`lchamini qayd etish juda muhimdir. Buning uchun aniq bo`linishlar bilan
imkoniyat mavjud bo`lishi kerak. Agar imkoniyat mavjud bo`lsa, mahsulotni
o`lchab uning rangini aynan tiklash ma’qulroqdir.
(Analog) o`xshash, o`xshashlik yoki (prototip) timsolni badiiy
loyihalovchi nuqtai nazaridan tahlil amalga oshirilsa, loyihalashtirish ham
timsol asosida olib boriladi. Bu yerda hunarmandchilik ishlab chiqarilishi
davridagidek, buyumning o`zi axborotning asosiy manbaidir.
Ayniqsa, ro`zg`or anjomlarining eskirib qolish jarayoni yaqqol ko`zga
tashlanadi (idish – tovoq, oshxona uskunalari, ro`zg`or elektr asboblari). Vaqt
-vaqti bilan o`tirg`ichlar, ko`rgazmali taxtalar, qutilar, do`konchalarni
~ 53 ~
yangilab turish kerak.
Timsol tahlili nuqtai nazaridan har xil hodisalarni o`z ichiga olishi va
buyumni
estetik tomonidan ham, manfaatdorlik tomonidan ham baholash
imkonini beradigan aniq uslubiga asoslangan bo`lishi kerak.
Bu shakl ko`z bilan qilingan tahlili, loyihaning ishga oidlik tahlili,
foydalanilayotgan matolarning qabul qilingan ishlov berish usullari iqtisodiy
ko`rsatchiklari tahlili, shuningdek, undan foydalanish
masalalarining ham
tahlilidir.
Ishga oid tahlili bir tomonlama, allaqachon mavjud bo`lgan tajribaga
mahsulot iste’molchilari tomonidan baholanishiga tayanadi, ammo bu
tahlilda asosiy narsa loyihalashtiruvchini zarur paytda mutaxassislarni o`zi
topib mahsulotni chuqur tekshirishi bo`lib hisoblanadi.
Ishga oidlik tahlili odatda bitta emas, balki bir nechta aniq xizmatlarini
o`z ichiga oladi. Ular asosiy va ikkinchi darajali ko`pincha bir-biriga qarama-
qarshi va loyihalashtiruvchini murosa yo`lini topishga majbur etuvchi bo`lishi
mumkin. Bunday qarama-qarshilik oshxonaga
oid idish tovoqlarni
loyihalashtirganda uchrab turadi.
Masalan, tovani qo`lda ishonch bilan ko`tarib turish uchun uning
dastagida tishlari yoki yengil bir boshqa turma naqshi bo`lishi kerak, ammo
bu tozalik talablariga to`g`ri kelmaydi, chunki bunday tovani tozolash qiyin.
Dastak tovaga mahkam ulangan bo`lsa yaxshi, ammo unday buyumni
javonda saqlash qiyin, chunki ko`p joyni egallaydi.
Loyihachi ko`p hollarda mashina harakatini kuzatishi ham mumkin. Bu
yerda mashinani boshqarayotgan ishchi, haydovchi,
mashinist bilan
muomalada bo`lishi katta rol o`ynaydi. Ular mashinaning sifati, darajasi,
foydalanish xususiyatlari, nuqsonlari haqida muhim va ishonchli ma’lumot
berishlari mumkin.
