206
Nazorat savollari
1. Bir zonali tranking tizimining umumlashtirilgan tuzilish sxemasini
keltiring va uning tashkil etuvchilarining vazifalarini tushuntiring.
2. Televizion tasvirni uzatilishi prinsiplarini tushuntiring.
3. MPEG-4 vidiosignallarni siqish standartini tushuntiring.
4. DVB televizion standarti xarakteristikalarini ayting.
5. Raqamli radioeshittirishga o‘tish omillari.
6. «EVRIKA-147/ DAB» tizimi.
7. Butundunyo raqamli radiosi (DRM).
8. Raqamli ovozli radioeshittirishni rivojlantirish istiqbollari.
9. Kognitiv radioni qanday tushunish kerak?
10. RFID-texnologiyalarning qanday avzalliklari va qo‘llanilishi
sohalari mavjud?
11. Bluetooth texnologiyasini tushuntiring.
12. HomeRF texnologiyasini tushuntiring.
13. ZigBee texnologiyasini tushuntiring.
14. Wireless USB texnologiyasini tushuntiring.
15. NFC texnologiyasini tushuntiring.
207
GLOSSARIY
ATO‘T - antenna – to‘lqin o‘tkazgich trakti
AMI - antenna – machta inshoatlari
ATS - avtomatik telefon stansiyasi
AChX - amplitudaviy - chastotaviy xarakteristika
RTBM – radiouzatish va televidenie bosh markazi
MABBM – magistral aloqani boshqarish bosh markazi
ES - yer usti stansiyasi
IKM - impulsli - kodli modulyatsiyalash
AIP - axborot - ijrochi punkt
KBV – yugurma to‘lqin koeffitsienti
NCH – nazorat chastotasi
LATS - liniya - apparat sexi
EUL – elektr uzatish liniyasi
MXA – magistral xizmat aloqasi
MTS – xalqaro telefon stansiyasi
AP – asosiy polosa
ORS – oxirgi radioreleli stansiya
VRTUM – viloyat radiotelevizion uzatish markazi
Uzat – uzatkich
Qab – qabullagich
SXA – stansion xizmat aloqasi
TIQ – texnik ishlatish qoidalari
PRI – polezioxron raqamli ierarxiya
OCH – oraliq chastota
RRL - radioreleli liniya
RRCHT – radioreleli chiziqli trakt
RRS - radioreleli stansiya
RRTUM - respublika radiotelevizion uzatish markazi
O‘YUCh – o‘ta yuqori chastota
XA – xizmat aloqasi
SRI – sinxron raqamli ierarxiya
TV - televidenie
TXK – texnik xizmat ko‘rsatish
TS - telesignalizatsiya
TB – teleboshqaruv
MATT – magistral aloqaning texnik tuguni
TF - telefoniya
208
MAHM - magistral aloqa hududiy markazi
TRS - tugun radioreleli stansiyasi
RRRChT - raqamli radioreleli chiziqli trakt
RRRL - raqamli radioreleli liniya
RUT – raqamli uzatish tizimi
FV – favqulodda vaziyat
2,5G (2,5 Generation) – 2-nchi avlod takomillashgan
vositalaridan foydalanishga asoslangan, lekin 3-avlod xizmatlarini
ta’minlay oladigan o‘tish davri texnologiyalari.
3G (3 Generation) - 3-nchi avlod. IMT-2000 dasturi doirasida
ishlab chiqilgan mobil aloqa tizimlarining avlodi. Bu avlod
radioulanish tarmoqlari yuqori mobillikli abonentlar (harakatlanish
tezligi 120 km/soatgacha) uchun 144 kbit/sgacha, past mobillikli
abonentlar (harakatlanish tezligi 3 km/soatgacha) uchun 384
kbit/sgacha va 2,048 Mbit/s tezliklarli ma’lumotlarni almashlashni
ta’minlaydi.
3GPP (3 Generation Partnership Project, 3-nchi avlod
hamkorligi loyihasi) - IMT-2000 dasturi doirasida 3-nchi avlod
tizimlarini standartlashtirish bo‘yicha amaliy ishlarni o‘tkazilishi
maqsadlarida 1998 yilning 4 dekabrida tashkil etilgan tashkilot.
3GPP2 (3-rd Generation Partnership Project 2, 3-nchi avlod
hamkorligi ikkinchi loyihasi) – Shimoliy Amerikada amalda bo‘lgan
ANSI-41 magistral bazaviy tarmoqlar asosida qurilgan 3G-standartlar
texnik spetsifikatsiyalarini ishlab chiqish bilan shug‘ullanadigan
tashkilot.
8-PSK (8-Phase Shift Keying) 8 ta pozitsiyali Fazaviy
Manipulyatsiyalash, bunda bitta simvol uchta bitlar bilan uzatiladi.
AMPS (Advanced Mobile Phone System) – Takomillashtirilgan
Mobil Aloqa Tizimi. FDMAga asoslangan va 800 MGs chastotada
ishlaydigan analog tizim. Kanalning kengligi 30 kGs.
Bluetooth – mobil aloqa telefonlari, PK, noutbuklar va boshqa
periferiya qurilmalari orasidagi simsiz ulanish standarti. Ilmiy-tibbiy
asosblar ishlatadigan 2,45 GGs bo‘sh chastotada kichik masofali (10
metrgacha) kanallardan foydalanish ko‘zda tutiladi.
BS (Base Station) - bazaviy stansiya.
BSC (Base Station Controller) - bazaviy stansiya kontrolleri.
BTS (Base Transciever Station) - bazaviy stansiya qabullagich-
uzatkichi.
209
CDMA (Code Division Multiple Access) – kod bo‘yicha
ajratishli ko‘p tomonlama ulanish.
CDMA2000
1xEV-DO
(CDMA2000
1xData
Only)
-
CDMA2000 1-nchi evolyutsiya, faqat ma’lumotlar.
CDMA2000 1xEV-DV (CDMA2000 1xEvolution Data and
Voice) - 1-nchi evolyusiya, ma’lumotlar va ovoz. Maksimal tezlik 3-5
Mbit/sgacha, 1,25 MGs kanaldagi normal uzatish qobiliyati 1 Mbit/sni
tashkil etadi.
CDMAOne – qabul qilish uchun 824-849 MGs chastotalar
diapazonini, uzatish uchun 874-899 MGs chastotalar diapazonini
ishlatadigan to‘liq raqamli diapazon.
Cell - Sota, yacheyka
CEPT (Conference of European Post and Telecommunications)
– 19 ta Evropa davlatlari tomonidan 1959 yilda ta’sis etilgan Evropa
Pochta va Aloqa Konferensiyasi
DECT (Didital Enhanced Cordless Telecommunications) –
simsiz aloqa raqamli mikrosotali tizim
DS-CDMA (Direct Sequence CDMA) – kanallar kod bo‘yicha
ajratiladigan va spektr to‘g‘ridan-to‘g‘ri kengaytirishli ko‘p stansiyali
ulanish
DSSS (Direct Sequence Spread Sequence) – spektrni to‘g‘ri
ketma-ketlik usuli orqali kengaytirish. Dastlabki ikkilik signal
tashuvchini modulyatsiyalash uchun psevdo-tasodifiy ketma-ketlikka
o‘zgartiriladigan keng polosali signalni shakllantirish usuli.
EDGE (Enhanced Data rates for Global Evolution), shuningdek
UWC-136 (amaliy tezlik - 384 kbit/sek, nazariy erishiladigan tezlik -
473,6 kbit/sek).
FCC (Federal Communication Commission) – Federal aloqa
komissiyasi (FAK). 1934 yilda tashkil etilgan va chastotalar
resurslarini taqsimlanishiga javobgar AQSh hukumati organi.
FCCning shtab-kvartirasi Vashingtonda joylashgan.
FDD (Frequency Division Duplex) – chastota bo‘yicha
ajratiladigan ikki tomonlama aloqa.
FDMA (Frequency Division Multiple Access) – chastota
bo‘yicha ajratiladigan ko‘p tomonlama ulanish
GERAN (GSM/EDGE Radio Access Network) – radiulanishli
GSM/EDGE tarmog‘i.
GMSK (Gaussian Minimum Shift Keying) – bitta simvol bit
bilan uzatiladigan Minimal Gauss Manipulyatsiyalash.
210
GPRS
(General
Packed
Radio
Services)
– paketlar
kommutatsiyalanadigan radio tizimlari. GPRS ko‘pincha GSM-IP
(GSM Internet Protocol) sifatida aytiladi.
GPS (Global Positioning System) – global pozitsiyalash tizimi.
GSM (Global System for Mobile communications) – Global
mobil aloqa tizimi, mobil aloqa raqamli tizimi. 900, 1800 va 1900
MGs chastotalarni ishlatadigan sotali aloqa standarti. GSM
texnologiyasini standartlashtirishga mas’ul Yevropa elektr aloqa
standartlashtirish instituti (ETSI). GSM TDMA texnoogiyani
ishlatadi.
GSM 1800 - 1800 MGs chastotadagi GSM raqamli standarti,
shuningdek DCS 1800 yoki PCN sifatida ma’lum.
GSM 1900 - 1900 MGs chastotadagi GSM raqamli standarti,
shuningdek PCS sifatida ma’lum.
GSM 900 - 900 MGs chastotadagi GSM raqamli standarti
Yevropa va Osiyoning 100 dan ortiq davlatlarida tarqalgan.
HSWD (High Speed Wireless Data) – yuqori tezlikli
ma’lumotlarni simsiz uzatish.
IMT-2000 (International Mobile Telecommunications - 2000) –
telekommunikatsiyalar
xalqaro
mobil
qurilmalari
2000.
Bu
tashabbusga
muvofiq
IMT
xususiy
tarmoqlar
va
umumiy
foydalanishdagi tarmoqlarda qayd etilgan va mobil tizimlar
foydalanuvchilariga xizmat ko‘rsatadigan sun’iy yo‘ldoshli va yer usti
tizimli
orqali
global
telekommunikatsion
infratuzilmaga
radioulanishni ta’minlash xizmatlari standartini ishlab chiqadi.
Boshqacha aytganda, bu uchinchi avlod aloqa xizmatlari hisoblanadi.
IMT-SC (IMT-2000 Single Carrier) UWC-136 standarti loyihasi
spetsifikatsiyalariga asoslanadi, unda tizimning juft chastotalar
polosalarida ishlashi shartlarida mavjud TDMA tizimining
imkoniyatlarini bosqichma-bosqich kengaytirish aniqlangan.
IMT-TC (IMT-2000 Time-Code) – XEAIda taqdim etilgan
standart bo‘lib, vaqt bo‘yicha dupleks surilishli (TDD) TDMA/CDMA
kanallar kodli-vaqt bo‘yicha ajratilishiga asoslangan va juft bo‘lmagan
chastotalar polosalarida aloqani tashkil etish uchun mo‘ljallangan.
IPUI (International Portable User Identity) – xalqaro abonent
kodini tanish.
ITU (International Telecommunication Union) – Xalqaro Elektr
Aloqa Ittifoqi. Bu tashkilot global telekommunikatsion tarmoqlar va
211
interfeyslarni davlat va xususiy tashkilotlar foydalanishini boshqaradi.
Tashkilotning shtab-kvartirasi Jenevada (SHveysariya) joylashgan.
ITU-R (International Telecommunication Union – Radio
communication) - Xalqaro Elektr Aloqa Ittifoqining radioaloqa
sektori. 1993 yilda tashkil etilgan va radioaloqa bo‘yicha halqaro
maslahat qo‘mitasining (RHMQ) merosxo‘ri hisoblanadi.
ITU-T (International Telecommunication Union - Telecom
Standartization)
–
Xalqaro
Elektr
Aloqa
Ittifoqining
telekommunikatsiyalar sohasida standartlashtirish sektori. 1993 yilda
tashkil etilgan va telegrafiya va telefoniya bo‘yicha xalqaro maslahat
qo‘mitasining (TTHMQ) merosxo‘ri hisoblanadi.
JDC (Japanese digital cellular) – yapon raqamli sotali tizim.
MC-TDMA (Multi-Carrier TDMA) – ko‘p chastotali TDMA.
Vaqt bo‘yicha ajratishli ko‘p stansiyali ulanish aralash texnologiyasi,
bunda har bir kanal chastotasi va kadrdagi vaqt intervali nomeri bilan
xarakterlanadi.
OQPSK (Offset Quadrature Phase-Shift Keying) – surilishli
kvadraturali fazaviy manipulyatsiyalash.
p/4 DQPSK – to‘rtta {-p/4; p/4; -3p/4; 3p/4} simvollardan
kodlarni ishlatadigan fazaviy manipulyatsiyalash, ulardan har biriga
{00, 01, 10, 11} ma’lumotlar ikkita biti moslikka qo‘yiladi.
TDD (Time Division Duplex) – vaqt bo‘yicha ajratishli ikki
tomonlama aloqa. Bitta kadrning turli vaqt intervallarida qabul qilish
va uzatish kanallari zichlashtirilgan bitta aloqa liniyalari bo‘yicha
ma’lumotlarni almashlash usuli. TDD rejimi piko- va mikrosotalarda
qo‘llash uchun mo‘ljallangan, bunda abonentlar cheklangan
bo‘shliqda uncha yuqori bo‘lmagan tezlikda harakatlanadi.
TDMA (Time Division Multiple Access) - vaqt bo‘yicha
ajratishli ulanish.
TD-SCDMA (Time Division Synchronous Code Division
Multiple Access) – sinxron vaqt-kod bo‘yicha ajratishli ulanish.
TETRA (Terrestrial Trunked Radio) - Tranking radioaloqa. Bu
standart vaqt o‘tishi bilan barcha mavjud turli tranking aloqa analog
standartlarini almashtirish maqsadlarida Yevropa telekommunikatsion
standartlar instituti (ETSI) doirasida yaratilgan.
UMTS (Universal Mobile Telecommunication System) -
Universal
Mobil
Telekommunikatsion
Tizim
bo‘lib, unda
ma’lumotlarni
uzatish
tezligi
120km/soatgacha
tezlikda
harakatlanishda 384 kbit/sekundgacha va 10km/soatgacha tezlikda
212
harakatlanishda 2 mbit/sekundgachani tashkil etadi. Bu standart
Evropa uchun uchinchi avlod sotali aloqa standarti, ETSI ishlab
chiqqan.
UTRAN (UMTS Terrestrial Radio Access Network) - UTRA
radiointerfeysi asosida qurilgan radioulanish yer usti tarmog‘i.
UWC-136 (Universal Wireless Communications-136 - universal
mobil kommunikatsiyalar) – ishlanmani muvofiqlashtirish bo‘yicha
UWCC shug‘ullandi. Standart, u EDGE bo‘lib, asosan IS-136
DAMPS/TDMA standartda o‘z xizmatlarini taklif etadigan o‘z
xizmatlarini
taklif
etadigan
operatorlarning
soddalashtirilgan
migratsiyalanishi uchun ishlab chiqilgan. IMT-2000 bo‘yicha bu
standart IMT-SC deyiladi.
WAP
(Wireless
Application
Protocol)
–
bepul
litsenziyalanmaydigan simsiz aloqa protokoli bo‘lib, kengaytirilgan
mobil telefoniya tizimlarini yaratishga va mobil telefonlardan Internet
sahifalarga ulanishni olishga imkon beradi.
WARC
(World
Administrative
Radio
Conference)
–
Radiochastotalar bo‘yicha butundunyo ma’muriy konferensiyasi
(Wideband code division multiple access) – kanallar kod bo‘yicha
ajratiladigan keng polosali ko‘p stansiyali ulanish.
WLL (Wireless Local Loop) – simsiz abonentlar liniyalari. Eng
tez-tez ishlatiladigan abonentlar ulanish texnologiyalarini belgilanishi.
| 