H ar bir katalogni tashkil qilishning
xususiyati - uning pas-
p orti - katalog haqidagi asosiy m a’lum otlar qayd etilgan xizm at
hujjatini tuzishdan boshlanadi. Alfavit katalogiga m onand — bu
katalog tashkil etilgan sana, uning maqsadi,
fondining qamrovi,
tasvir uslubiyati, yordam chi tasvirlarning qo llan ilish i, katalogga
tegishli yordam chi qo‘llanm alarning borligidir.
Alfavit katalogini
tuzishni faqat texnik ish deb, kartochkalarni
alfavit tartibi va joylashtirishdan iborat deb qarash xato hisoblanadi.
Alfavit katalogida kartochkalarni joylashtirish bosm a m ahsu-
lotni tasvirlash uslubiyoti bilan bog‘lanadi va tasvirning asosiy
qoidalari asosida tuziladi. Adabiyotlarni juda tez topish va kata
logdan foydalanishning qulayligi
kartochkalarni joylashtirish
usullariga bog‘liq.
Alfavit katalogining vazifalariga ko‘ra kataloglarni joylashti-
rishning asosiy m etodi -
qat’iy alfavit
hisoblanadi.
Tasvirlar ularni boshlanish so‘zlaridagi
harflar tarkibiga qarab
joylashtiriladi. Fam iliya, muassasa va tashkilot, sarlavha (nom)
bilan qilingan tasvirlar yagona alfavit qatoriga joylashtiriladi.
So‘ngra nom (ism) yoki butun gaplarni alfavit bo‘yicha joylashti-
rishning ikki usuli m a’lum.
Birinchi usuli «so‘z» ketidan «so‘z», ikkinchi usuli «harf» keti-
dan «harf» nom ini olgan.
Kitobxon zarur
nashrni juda tez topishida, shuningdek, ayrim
yakka va m ualliflar jam oasining asarlarini targ‘ibot qilishga yor-
dam berish uchun ayrim hollarda tasvirlarni
kutubxonada alfavit
tartibida guruhlash o'rniga logik «mantiqiy» komplekslar yaratish
maqsadlidir. M asalan: bir m uallifning ham alohida, ham asarlari
to ‘plam lari bo‘lsa, bu barcha asarlarning tasvirlarini 2
guruhga
bo ‘lib joylashtirishni tashkil etiladi.
B irinchi guruhiga asarlar to ‘plam lari aks ettirilib, ular guruh
ichida nom lari alfavit tartibida emas, balki
nashrlar toUiqligi ka-
mayib boruvchi m antiqiy tartibda joylashtiriladi.
• t o l a asarlar to‘plam i;
• asarlar to ‘plami;
• asarlar;
• tanlangan asarlar;
16
• saylangan asarlar.
Bu asarlar to‘plam i, m asalan, hikoyalar, kundaliklar,
biror
asarning ayrim qism lari, parchalarning tasvirlaridan q at’i nazar
ikkinchi guruhga kiradi. Tasvirlar ikkinchi guruh doirasida nom -
lar bilan joylashtirish um um iy qoidalariga binoan nom lar (sar-
lavhalar)ni birinchi so‘zlaridagi alfaviti bo‘yicha joylashtiriladi.
