balardagi tarixiy hujjatlarning tavsifi, bibliografik ma’lumotlariga
ega bo‘lish, raqamli foydalanish imkoniyatini yaratdi.
Lokal raqamli kutubxona faoliyati
Yevropada bunday faoliyatning ikki turi mavjud: ulardan
biri tarm oq orqali barcha kutubxona xizm atlari turlarini o‘z
ichiga oladi, ikkinchisi kutubxonaning raqamli faoliyatiga ja-
vobgardir. Bugungi kunda keltirib o‘tilgan ikkala tur ham keng
tarqalgan.
*Raqamli kutubxonalar bo‘yicha Yevropa konferensiyasi — Eu
ropean Conference on Digital Library (ECDL) ilk bor 1996-yil-
da tashkil etildi. Keyingi yillarda mazkur konferensiya texnika-
viy, tashkiliy va ijtimoiy masalalarga bag'ishlangan Yevropaning
bosh forumiga aylandi. Bu ta’lim tizimini media va axborot bi
lan ta’minlashga yo‘naltirilgan bo‘lib, Germaniya Fan va ta’lim
vazirligi tomonidan qo‘llab-quvvatlandi. Asosiy e’tibor Fan va
ta’lim vazirligi, Germaniya tadqiqotlar instituti, individual nemis
federal yerlari va boshqa ilmiy tadqiqot
institutlarini faoliyatini
moliyalashtirishga bag1 ishlanadi.
Yevropada raqamli kutubxonalarning rivojlanish faoliyati
ni kuzatar ekanmiz, raqamli kutubxonalar yaratish bo‘yicha
ko'pgina boshiang'ich loyihalar dastlab madaniy merosni
saqlashga yo‘naltirilgani, keyingi bosqichlarda ijtimoiy gumani-
tar, matematika va boshqa ko‘pgina sohalarga e’tibor qaratilgani,
bularning orasida, ayniqsa, tarixiy hujjatlarni raqamlashtirish
muhim o‘rin tutgani haqida xulosaga kelish mumkin. Shuning-
dek, raqamli kutubxonalarni rivojlanishi bilan ko‘pgina jabha-
lar qamrab olina boshlagan. Kutubxonalarda
mavjud qadimiy
kolleksiyalarni internet orqali foydalanishga taqdim etish orqali
tadqiqotchilar, keng ommani bahramand etish kabi maqsadni
ko‘zlaganlar.
Ko‘pgina raqamli kutubxonalar loyihasi Milliy kutubxonalar
ning milliy tillardagi kolleksiyalariga bag‘ishlangan, bu albatta o‘z
navbatida barcha tillar va madaniy qadriyatlarni saqlanishiga xiz
mat qiladi. Shu bilan bir qatorda boshqa til va madaniy qadriyatlar
vakillari uchun foydalanishga taqdim etish maqsadida, umumiy
194
tillarga o‘giriladigan sahifalarning mavjud bo‘lishiga e’tibor qa-
ratilgan. Bunda asosan, qadimda yaratilgan noyob kitoblar, qim-
matbaho materiallarga alohida e’tibor
qaratilishi, raqamlashtirish
obyekti bo‘lib: noyob kitoblar, qadimiy qolyozmalar tanlangani
ahamiyatlidir. Masalan, jahonda atigi 4 dona nusxaga ega bo‘lgan,
1450-yilda pergamentda Gutenberg tomonidan kitob nashr etish
kashf etilganda chop etilgan «Bibliya» originali ilmiy-amaliy tad-
qiqotlar olib borish va «birinchi real kitob»ni his etish maqsadida,
Gettingen davlati va universitet kutubxonasi «Guttenberg» loyiha-
sini 1999—2002 yillarda amalga oshirdi.
Loyihani amalga oshirish
jarayonida raqamlashtirish ishlari olib borilib, Guttenbergning
Bibliyasi Internet orqali kitobxonlarga taqdim etildi. Shuningdek,
Britaniya kutubxonasi tomonidan Bibliyaning ikkala nusxasi ham
raqamlashtirilib taqdim etildi. Bu esa foydalanuvchilar uchun foy
dalanish hamda taqqoslash imkoniyatini yaratdi.
D aniil Grinshteyn va Raqamli kutubxona Federatsiyasi-
ning (D LF) sobiq direktori Syuzanna Ye.Torinlar tomonidan
yozilgan «Raqamli kutubxona: biografiyasi»
kitobida raqamli
kutubxona rivojlanishi 3 bosqichga b o lin ad i: yosh raqamli ku
tubxona, o‘rta yoshdagi raqamli kutubxona va yetuk raqamli
kutubxona. M azkur material AQSHdagi D L F tashkiloti va-
killarini so‘rovnomasi asosida yaratilgan bo'lsada, Yevropada-
gi raqam li kutubxonalar rivojlanishining analogik rivojlanish
bosqichlarini o‘tdi.
Kutubxonalarni raqamlashtirish bo'yicha deyarli barcha loyi-
halar o‘tgan asr oxirida yakunlandi. Bugungi kunda ham bu
borada
tadqiqotlar davom etmoqda, shu kabi loyihalar qo‘llab-
quvvatlanib, o‘z amaliy davomiga ega bo‘lmoqda.
Yevropada raqamli kutubxonalar kutubxonalarning axborot
infrastrukturasiga aylandi. 0 ‘zaro bog‘liqligi, ko‘ptilliligi, multi-
medialiligi Yevropa raqamli kutubxonalari faoliyatining tenden-
siyasiga aylandi.
Hozirda 0 ‘zbekistonda raqamli kutubxonalar yaratish bo‘yicha
bir qator loyihalar bajarilayapti. Xususan, Toshkent axborot
texnologiyalari universiteti «Axborotlashtirish va kutubxonashu-
noslik» ta ’lim yo‘nalishi bitiruvchilarining bitiruv malakaviy ish-
195
lari va magistrlik dissertatsiyalari doirasida elektron
kutubxonalar
yaratish metodikasi tadqiq etilib, shoir va yozuvchilar, olim va
tadqiqotchilarning elektron kutubxonalarini yaratish, shuningdek,
turli fan sohalariga, jum ladan, fizika, kimyo, axborot texnologi-
yalari,
mashinasozlik, adabiyotshunoslik, qishloq xo‘jaligi va h.k.
sohalarga oid resurslarning to‘liq matnli m a’lumot bazalarini
yaratish ishlari amalga oshirilmoqda. Mazkur yaratilgan resursla
rini «Ziyonet», Elektron ta’lim tizimi va Alisher Navoiy nomidagi
0 ‘zbekiston Milliy kutubxonasi axborot resurslarida hamda OTM
yoki uning bo‘linmalari saytlari resurslarida joylashtirish ishlari
amalga oshirilmoqda.
Axborot-kutubxona muassasalari oliy ta’lim muassasalari
tarkibiy tuzilmasining bir qismi hisoblanib, oliy ta’limning rivoj-
lanish tendensiyalari bilan
hamnafas holda shakllanishi, rivoj
lanishi hamda zamonaviy ta’lim jarayonida yetakchi o'rinlardan
birini egallashi lozim.
