|
“TOPICAL ISSUES OF TEACHING FOREIGN LANGUAGES’’Bog'liq 33-maqola (1) Jo\'rayev 2
“TOPICAL ISSUES OF TEACHING FOREIGN LANGUAGES’’
Republican scientific-practical online conference on March 17-18, 2021.
Web:
https://econferenceglobe.com
ajralmagan. She'riyat turi, xususan, dramaturgiya sinkretizmdan ajratilgani aniqlanmagan. Biz
bilamizki, turli xil adabiyotlarning ma'lumotlari bir-biridan farq qiladi. Masalan yunon
she'riyatining tarixiga ko'ra dramatik asarlar epik va lirik asarlardan keyin paydo bo'lgan.
(Gomer va Alkeydan keyin Esxil paydo bo'ldi).[2]
Epik afsonaning rivojlanishi badiiy lirikaning o'sishida hamda rivojlanishida o'z aksini
topmasdan qolmasligi mumkin edi, ammo drama epik va lirik asarlarining mexanik birlashuvi
emas, balki kult tomonidan mahkamlangan qadimiy sinkretik sxemaning evolyutsiyasidir.
Bundan tashqari barcha ijtimoiy va siyosiy rivojlanish natijalarini izchil qabul qilishi mahsuli
hamdir. Akademik N. Ya.Marr dramani ibtidoiy ishlab chiqarish shakllari bilan nafaqat sintetik
san'at turlari, balki ishlab chiqarish harakatlaridan rivojlanishini aniqlaydigan til bilan ham
bevosita bog'lanishga intiladi.Ibtidoiy sinkretizmning qoldiqlari o'zining dramatik elementlari
bilan ham ibtidoiy madaniyat xalqlarining, ham G'arb va Sharqning yuksak madaniyatli
xalqlarining marosimlarida va "o'yinlarida" saqlanib qolgan. Ishlab chiqarish shakllari va
munosabatlarning murakkablashishi bilan, ijtimoiy farqlanishning kuchayishi va mafkuralarning
murakkablashishi bilan, xususan, afsona va kultning rivojlanishi bilan dramani alohida tur
sifatida ajratish uchun zarur shartlar yaratilgan. Dramaning rivojlangan mifologiya va
sig'inishning yanada murakkab shakllari (animistik kultlar, xudolar kultlari) mavjud bo`lib, shuni
aytish mumkinki, qadimgi Sharq va G'arb madaniyatlarida mifologiya nafaqat dramatik
san'atning arsenali, balki uning tuprog'idir. Drama rudimentlari ibtidoiy she'riyatda bo'lib, unda
keyinchalik paydo bo'lgan lirika, epik va dramaturgiya elementlari musiqa va taqlid harakatlari
bilan bog'liq holda birlashdi. Boshqa xalqlarga qaraganda ilgari hindular va yunonlar o'rtasida
drama alohida she'riyat turi sifatida shakllangan.Yunondramasijiddiydiniyvamifologikmavzular
(fojia) va zamonaviy hayotdan (komediya) kelib chiqadigan kulgili mavzularni rivojlantirib,
yuksak barkamollikka erishish hamda XVI asrda o'sha vaqtgacha diniy va rivoyatlarni dunyoviy
ravishda qayta ishlashga bu esa Yevropa dramaturgiyasi uchun namuna hisoblangan.
Yunonistonga taqlid qilgan fransuz dramaturglari, dramaning estetik qadr-qimmati uchun
o'zgarmas deb hisoblangan ba'zi qoidalarga qat'iy rioya qilishgan, bularga vaqt va makon birligi,
sahnada tasvirlangan epizodning davomiyligi bir kundan oshmasligi kerak bo`lgan, bundan
tashqari harakatlar xuddi shu joyda sodir bo'lishi kerakligiga, drama 3-5 pog'onada, syujetdan
(qahramonlarning boshlang'ich pozitsiyasi va belgilariga oydinlik kiritish) o'rta ko'tarilish va
pasayish (pozitsiyalar va munosabatlarning o'zgarishi) orqali denuvatsiya (odatda falokat) orqali
to'g'ri rivojlanishi, aktyorlar soni juda cheklangan (odatda 3 dan 5 gacha) bo`lgan qoidalarga
rioya etishgan.Bular faqat jamiyatning eng yuqori vakillari (qirollar, malikalar, knyazlar) va
ularning eng yaqin xizmatkorlari, ishonchli shaxslar uchun sahna namoyishlari taqdim etilgan.
|
| |
