\
qo'yish kerak -b u tu n kom pozistiyani qurishning asosi m ana shu.
Kiyim detallari o'zicha qanchalik yaxshi bo'lmasin, lekin butun
hajm iy-fazoviy strukturani aniq proporstional tizim birlashtirib
turm asa, shaklning bir butun bo'lib chiqishi qiyin.
Proporstiyalar - bu kiyim
alohida qismlardagi mos
o'lchamlarining bir-biriga hamda odam gavdasidagi mos
67-Rasm . Sum ka (a) va poyabzallar (b) kom pozistiyasidagi
proporstiya
Kostyum kompozistiyasida ikki xil asosiy nisbat bo'lib,
ularning oddiy nisbatlar va irratsional nisbat deb ataladi.
Irratsional nisbatlar - bu ko'pincha geometrik tuzilma
yordamida olinadigan kasr sonlar nisbati.
Kostyumda
shaklning
hamma
xususiyat
jihatlarini
proporstiyalab
olinadi,
ya'ni
detallarning
o'lchamlari
proporstiyasinigina emas, balki ifodali faktura sathining, gul,
dekorativ
elementlar,
shakl
alohida
qismlar
sathining
proporstiyalari ham topib olinadi.
161
Masshtab
va
masshtablilik.
Kiyimda
proporstiya
garmoniyaning yana bir muhim vositasi
- masshtablilik bilan
ajralmaslikda bo'ladi.
M asshtablilik - shaklning va undagi elementlarning odamga
nisbatan, tevarak-atrof fazoga va boshqa shakllarga nisbatan
mosligida.
Kiyimning masshtabliligi uning absolyut katta-kichikligiga
emas, balki uning odamga moyilligiga qarab belgilanadi.
Kostyum va uni tashkil etgan hamma elementlar odamning
o'lchamlariga - uning bo'yiga, gavda tuzilishiga hamma vaqt
biron nisbatda, ya'ni mos bo'ladi.
Kontrast, nyuans, o'xshashlik. Shakl elementlari o'xshashlik
tamoyiliga kontrastlik tamoyiliga binoan birlashgan bo'lishi, ya'ni
hamma qismlar takrorlanishga
asoslangan yoki shakl, rang,
hajmlilik darajasi, fakturadagi chiziqlar jihatidan bir-biriga
qarama-qarshi qo'yilgan bo'lishi mumkin.
Kontrast kompozistiyasidagi turli yo'nalishlarning kurashi,
bir-biriga qarama-qarshiligi bo'lib, bu rassomlarning hamma vaqt
eng keng foydalanib kelgan vositalardan biri bo'lib kelgan.
Kontrastga asoslanib tuzilgan kompozistiyaning mohiyati
uning ko'rinishi ta'siri faolligida. Nyuans nisbatlaridan kontrast
nisbatlarining
farqi shundaki, bular darhol ko'zga tashlana
qoladi. Zerikarli geometrik shaklning ifodaliligini undagi ichki
chiziqlarning,
rangning,
fakturaning
bir-biriga
ta'siri
kontrastligidan foydalanib oshirsa bo'ladi. O'xshashlik tamoyili -
bu asos qilib olingan elementlarning kostyum kompozistiyasida
taraqqiy topib, turli variantlarda rivojlana borishi.
Nyuanslar
kompozistiya
vositasi
tariqasida
proporstiyalarda, maromda, gul va tus nisbatlarda, dekorda,
plastinkada, lekalo qo'yib chiziladigan
murakkab egri chiziqlar
yordamida shakllar tuzishda ko'rinadi.
Kostyum kompozistiyasini nyuansli hal etilishi hamma
yoshdagilarga, hamma tur qomatlariga va har qanday ishga
mo'ljallanganda ham to'g'ri kelaveradi.
Ritm
tushunchasi
umumiy ko'rinishda - bu
shakl
elementlarining navbatma-navbat qonuniy almashlanib turishi.
Ritm hosil qiladigan bog'lanish kuchi anchagina bo'lib, u
kostyumning hamma qismlariga ta'sir etib turadi. Ritm har
qanday asarga musiqiylik baxsh etadi, uni harakatga soladi.
Shakl elementlarining va ular o'rtasidagi intervalning
takroriyligi ritmning xarakterli alomati hisoblanadi. Aksentli
elementlar faol elementlar deyiladi,
aksentsizlari esa passiv
elementlar deb yuritiladi. Faol elementlar o'rtasidagi oraliq
dinamik odim deyiladi. Elementlar harakatining orta borish
tezligi sur'at deyiladi.
Ikki yoki undan ortiq oddiy metrik qatorlarning birga
qo'shilganidan iborat qator murakkab metrik qator deb ataladi.
Shakllarning va ular o'rtasidagi intervallarning birii-ketin
qonuniy o'zgara borishi shakllarning joylanishining
ritmik tartibi
deyiladi.
Predmetning eng muhim axborot sifatlaridan biri rang
hisoblanadi. Amaliy san'at predmetlariga rangning vazifasi
turlicha. Bular psixologik, ijtimoiy, estetik vazifalardir (-rasm).
Urushlar, epidemiya, ocharchilik
odmi kiyimlar tarqalishiga
sabab bo'lsa, ulardan keyin yorqin rangli kiyinish an'ana tusiga
kirar edi.
Rang hamma vaqtlarda jins-yosh farqini bildiradigan vosita
bo'lgan. Bolalar kiyimi nozikroq tusli bo'ladi, o'sm irlar kontrast
ranglarni m a'qulroq ko'radi, katta yoshlilarga chuqurroq rang
tuslari yoqadi. Ayollarning kiyimi erkaklar kiyimidan ko'ra
yorqinroq va ko'p rangliroq bo'ladi.
