Toshboyev A. J., Rashidov J., Toshboyev A. A. Qishloq xo’jaligi iqtisodiyoti va menejmenti: o’quv qo’llanma

1 Agrosanoat majmuini rivojlantirishda moliya, kredit, sug’urta va soliq mexanizmlarini boshqarishning roli.

• 
  Xo’jaliklarning o’z mablag’lari;
  
• 
  Qarzga olingan mablag’lar;
  
• 
  Byudjet mablag’lari;
  
• 
  Xomiylarning yordamlari;
  
• 
  Xalqaro jamg’armalar yordamlari;
  
• 
  Xalqaro kredit liniyalari tomonidan ajratiladigan yordamlar.
  

• 
  Qishloq xo’jalik korxonalarining o’z mablag’lari (yoki ichki mablag’lari);
  
• 
  Boshqa korxonalarlardan qarzga olingan mablag’lar (tashqi mablag’lar).
  

• 
  xo’jalik hisobidagi daromadning tashkil etilishida, foyda va turli xil fondlarni vujudga kelishida, daromadning bir qismini yuqori tashkilotlar ixtiyorida jamlashda;
  
• 
  korxona bo’limlari, zvenolari, dehqon, fermer xo’jaliklarida ishlab chiqarilgan mahsulotlarning tannarxida, sifatli mahsulot yetishtirishda va ularning samaradorlik ko’rsatkichlarida;
  
• 
  davlat korxonalari bilan turli xil mulk shaklidagi korxonalarning munosabatlarida yoki turli xil mulk shaklidagi korxonalarning o’zaro munosabatlarida, ular o’rtasidagi moddiy texnika resurslarini yetkazib berishda, kapital qurilishda, banklardan olingan kredit munosabatlarida, shuningdek qurilish, yo’l qurilishi va hokazolar bo’yicha hissadorlik uyushmalarini tashkil qilishda;
  
• 
  yuqori tashkilotlar ixtiyoriga korxona daromadining bir qismini berishda;
  
• 
  moliya tizimiga yalpi daromaddan to’lov, soliqlar to’lash, ijtimoiy sug’urta munosabatlarida;
  
• 
  davlat va xususiy banklar bilan o’zaro aloqalarda.
  

1. 
   Rej alilik (jamg’armalarni rejalashtirish);
   
2. 
   Mablag’larning ma’lum maqsadlarga qaratilganligi (tuzilgan fondlardan foydalanish);
   
3. 
   Qaytarib bermaslik (byudjetga to’lovlar);
   
4. 
   Iqtisodiy tejam (samaradorlikni oshirish);
   
5. 
   Nazorat qilish (yuqori tashkilotlar, banklar va hakozo xo’jaliklar mablag’lardan qanday foydalanayotganligini nazorat qilish);
   

1. 
   Qishloq xo’jalik korxonalar moliyasi qishloq xo’jalik tarmog’ida ijtimoiy mahsulotni taqsimlashning zarurligi bilan bog’liq bo’lgan iqtisodiy (taqsimpash) munosabatlaridir;
   
2. 
   Qishloq xo’jalik korxonalar moliyasi - qiymatning pul shaklidagi harakati bilan ifodalangan pul munosabatlaridir;
   
3. 
   Qishloq xo’jalik korxonalar moliyasi ishtirokida qishloq xo’jalik korxonalar pul jamg’armalari hosil bo’ladi va foydalaniladi.
   

• 
  taqsimlash;
  
• 
  nazorat qilish.
  

1. 
   Qishloq xo’jaligining o’ziga xos xususiyatlaridan biri ishlab chiqarish jarayonidagi farqlar, ya’ni ishlab chiqarish jarayoni bilan ish davri o’rtasidagi o’zgarish, ishlarning mavsumiyligi. Bu o’z navbatida mablag’larning aylanishiga, tugallanmagan ishlab chiqarish hajmining oshishiga ta’sir etadi.
   
2. 
   Qishloq xo’jaligida ayrim mahsulotlar natural ko’rinishga ishlab chiqarish jarayonida aylanadi. Masalan, o’simlikchilikda yetishtirilgan mahsulotlar chorvachilik tarmog’ida yem-xashak sifatida foydalaniladi yoki aylanma mablag’lar tarkibidagi yosh chorva mollari asosiy podaga o’tkaziladi. Bunday tartibda xo’jalik ichida natural ko’rinishda mahsulotlarniig ichki aylanishi qo’shimcha ravishda mablag’ jalb qilinmasdan ishlab chiqarishning qaytadan tashkil etishga olib keladi.
   
3. 
   Qishloq xo’jalik ishlarining mavsumiyligi yil davomida o’simlikchilik va chorvachilik mahsulotlarini bir maromda ishlab chiqarish va sotish imkoniyatini bermaydi. Bu o’z navbatida pul tushumiii yil davomida bir tekis tushmasligiga olib keladi. Bunday mavsumiy notekislikni qoplash uchun qishloq xo’jalik korxonalari chetdan jalb qilingan kredit resurslaridan foydalanishga ehtiyoj sezadi.
   
4. 
   Qishloq xo’jalik ishlab chiqarish jarayoni tabiiy iqlim sharoitiga bog’liq, ya’ni turli xil tabiiy ofatlar sodir bo’lishi tufayli qishloq xo’jalik mahsulotlaridan bir maromda yoki ko’zlangan maqsaddagidek hosil, daromad olinmaslik ehtimoli mavjud. Shuning uchun bunday tabiiy hodisalar keltirgan zararni qoplash maqsadida qishloq xo’jaligi korxonalarida pul va natural ko’rinishda sug’urta fondlari tashkil qilinishi kerak.